Józef Teodorowicz

Wikipedia:Weryfikowalność
Ten artykuł od 2021-08 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Józef Teofil Teodorowicz
Ilustracja
Kraj działania

Polska

Data i miejsce urodzenia

25 lipca 1864
Żywaczów

Data i miejsce śmierci

4 grudnia 1938
Lwów

Miejsce pochówku

Cmentarz Łyczakowski we Lwowie

Arcybiskup lwowski obrządku ormiańskiego
Okres sprawowania

1902–1938

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

ormiańskokatolicki

Prezbiterat

2 stycznia 1887

Nominacja biskupia

16 grudnia 1901

Sakra biskupia

2 lutego 1902

Faksymile
Odznaczenia
Wstęga Wielka Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Sukcesja apostolska
Data konsekracji

2 lutego 1902

Konsekrator

Jan Puzyna

Współkonsekratorzy

Andrzej Szeptycki
Józef Bilczewski

Józef Teofil Teodorowicz (ur. 25 lipca 1864 w Żywaczowie, zm. 4 grudnia 1938 we Lwowie) – polski duchowny katolicki, arcybiskup lwowski obrządku ormiańskiego w latach 1902–1938, teolog, polityk, poseł na Sejm Ustawodawczy, a następnie w latach 1922–1923 senator I kadencji w II RP.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie szlacheckiej pochodzenia ormiańskiego, osiadłej od wieków w Polsce, jako syn Grzegorza Teodorowicza i Gertrudy z Ohanowiczów. Ukończył gimnazjum w Stanisławowie, po czym rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie w Czerniowcach na Bukowinie[1][2]. W czasie studiów przeżył kryzys wiary. Po roku porzucił studia świeckie, wstępując do Seminarium Duchownego we Lwowie i na Uniwersytet Lwowski (wydział teologiczny).

2 stycznia 1887 przyjął święcenia kapłańskie z rąk arcybiskupa ormiańskokatolickiego Izaaka Mikołaja Isakowicza. Był kuratorem Zakładu dla Młodzieży im. dr. Józefa Torosiewicza we Lwowie, proboszczem w Brzeżanach, wikarym we Lwowie i Stanisławowie, a następnie kanonikiem gremialnym we Lwowie. Współpracował z ks. Adamem Stefanem Sapiehą. W 1901, po śmierci arcybiskupa Isakowicza, w wieku 37 lat został mianowany arcybiskupem lwowskim obrządku ormiańskiego[3].

Prowadził ożywioną działalność społeczną i polityczną. Był członkiem Ligi Narodowej[4]. Działał w wielu organizacjach dobroczynnych. W okresie 1902–1918 był posłem do Sejmu Krajowego we Lwowie i Izby Panów w Wiedniu, gdzie bronił spraw polskich. W 1902 roku objął lwowską katedrę obrządku ormiańskiego. W 1905 jako jedyny biskup galicyjski zaangażował się w sprawę strajków szkolnych w Wielkopolsce. Podczas I wojny światowej wraz z arcybiskupem Bilczewskim chronił energicznie obywateli kraju od krzywd ze strony cywilnych i wojskowych okupacyjnych władz rosyjskich. We wrześniu 1914 został wybrany członkiem galicyjskiej C. K. Rady Szkolnej Krajowej[5]. W 1917 na forum wiedeńskiej Izby Panów ogłosił, że celem Polaków jest restytucja integralnej Polski. Od początku listopada 1918 brał aktywny udział w pracach nad organizowaniem państwowości polskiej.

10 lutego 1919 wygłosił słynne kazanie w katedrze św. Jana w Warszawie na rozpoczęcie obrad Sejmu Ustawodawczego. Podkreślił w nim konieczność porzucenia spraw partykularnych i osobistych interesów na rzecz pracy dla dobra wspólnego w odradzającej się z zaborczych podziałów Polsce[6].

W 1920, kiedy ważyły się losy Śląska, pojechał wraz z biskupem Sapiehą do Rzymu, aby tam przedstawić sprawę polską papieżowi Benedyktowi XV, a w drodze powrotnej odczytami w Paryżu i Brukseli zwracał uwagę światowej opinii na żądania Polski[7].

W latach 1919–1922 był posłem niezależnym na Sejm Ustawodawczy i wiceprzewodniczącym klubu poselskiego Związku Ludowo-Narodowego. W 1920 skierowano wniosek do komisji sejmowej o pociągniecie go do odpowiedzialności za ujawnienie w Watykanie treści tajnych dokumentów, jakie powierzyło mu Ministerstwo Spraw Zagranicznych[8]. W latach 1922–1923 był senatorem z ramienia Stronnictwa Chrześcijańsko-Narodowego do chwili, gdy na polecenie Piusa XI zrezygnował z mandatu[9].

Położył olbrzymie zasługi dla archidiecezji lwowskiej obrządku ormiańskiego. Dbał o powołania kapłańskie, popierał oczyszczanie liturgii ormiańskiej z naleciałości łacińskich, a 30 maja 1937 przy udziale całego Episkopatu Polski i wiernych trzech obrządków uroczyści koronował cudowny obraz Matki Bożej Łaskawej[10] z ormiańskiego kościoła parafialnego w Stanisławowie – najważniejszego sanktuarium maryjnego w archidiecezji ormiańskiej. W latach 1908–1930 olbrzymim wysiłkiem przeprowadził gruntowną renowację katedry ormiańskiej we Lwowie, którą Jan Henryk Rosen ozdobił słynnymi freskami, a Józef Mehoffer – mozaikami[11].

Grobowiec rodzinny Kłosowskich – pierwotne miejsce pochówku
Grób abp. Teodorowicza od 2011

Zmarł 4 grudnia 1938 we Lwowie[12]. Po jego śmierci, w uznaniu jego zasług dla Rzeczypospolitej, ogłoszono w całym kraju żałobę narodową. 9 grudnia 1938 po uroczystym pogrzebie został pochowany na Cmentarzu Obrońców Lwowa[13][14][15][16].

Epilog

[edytuj | edytuj kod]

Po śmierci ciało arcybiskupa zostało zabalsamowane przez prof. dr. Tadeusza Marciniaka przy udziale dr. Wiktora Brossa, a serce zostało złożone w katedrze ormiańskiej, do czego przygotowano urnę z inskrypcją o treści „Serce J. E. Ks. Arcybiskupa Józefa Teodorowicza, który tak gorąco umiłowało Boga i Ojczyznę”[17].

W okresie Ukraińskiej SRR w trakcie profanacji i zrównywania z ziemią Cmentarza Obrońców Lwowa Maria Tereszczakówna (polska działaczka społeczna) wraz z grupą kilku innych osób, w celu ratowania szczątków polskich bohaterów pochowanych na tym cmentarzu przeniosła kilka ciał zasłużonych Polaków w inne miejsce pochówków w tym do grobowców w głębi Cmentarza Łyczakowskiego w tym szczątki Józefa Teodorowicza. Polska społeczność od 1991 roku czyniła starania o jego ekshumację z grobowca Kłosowskich (w grobie tym nadal spoczywa ks. Gerard Szmyd, którego szczątki zostały tutaj ukryte w latach 70. w podobnych okolicznościach) i powrót na Cmentarz Orląt, jednak Ukraińcy każdorazowo odmawiali, nawet wówczas gdy w 2009 roku włączyła się w te zabiegi polska organizacja państwowa Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Dopiero jej sukcesywne dwuletnie dalsze prośby poskutkowały wyrażeniem zgody przez stronę ukraińską na ekshumację[18].

W dniu 7 czerwca 2011 r. szczątki ks. arcybiskupa Józefa Teodorowicza zostały z powrotem przeniesione do grobu na Cmentarzu Obrońców Lwowa. Uroczystościom powtórnego pochówku przewodniczył ordynariusz wiernych obrządku ormiańskiego w Polsce, kardynał Kazimierz Nycz[19].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  • W 2007 r. w archiwum Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich dokonano sensacyjnego odkrycia płyt decelitowych, zawierających nagrania kazań wielkopostnych głoszonych przez arcybiskupa Teodorowicza w marcu i kwietniu 1938 i transmitowanych przez Polskie Radio. Z pomocą specjalistów Fundacji udało się odczytać te nagrania. Zostały one następnie wydane w formie publikacji z płytą CD[20].
    Pomnik-obelisk abp. Józefa Teodorowicza w Ryczeniu
  • 26 października 2008 r. przy kościele w Ryczeniu z inicjatywy Marka Kubickiego i jego rodziny został ustawiony i odsłonięty kamienny obelisk dedykowany arcybiskupowi Teodorowiczowi[21].
  • 4 grudnia 2008 r., w 70. rocznicę śmierci arcybiskupa Teodorowicza, Senat RP przyjął uchwałę[22] oddającą hołd „heroicznemu patriocie”, „uosabiającemu najlepsze tradycje Rzeczypospolitej”, a Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich przygotowała wystawę „Wielki Zapomniany”[23].
  • W 2008 r. powstaje film dokumentalny o arcybiskupie Teodorowiczu pt. "Ormiańskie serce dla Polski", w reżyserii Tadeusza Szymy[24].
  • Cytat z kazania „O miłości Ojczyzny” autorstwa arcybiskupa Teodorowicza znalazł się na rewersie Medalu 100-lecia Odzyskania Niepodległości ustanowionego w maju 2018 r. przez Radę Ministrów.
  • 9 lutego 2019 r., w rocznicę wygłoszenia słynnego kazania w warszawskiej katedrze, odsłonięto tablicę ku czci arcybiskupa Teodorowicza.[25].
  • 25 listopada 2021 r., w Koszalinie nowej ulicy, usytuowanej w okolicy ulic Ignacego Jana Paderewskiego i Generała Józefa Hallera nadano nazwę - abp. Józefa Teodorowicza[26].

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • O miłości Ojczyzny, Katolickie Duszpasterstwo Polskie, Jerozolima 1944[27].
  • Na przełomie. Przemówienia i kazania narodowe, Księgarnia Św. Wojciecha, 1923[28].

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ W. Wic, Teodorowicz Józef Teofil, [w:] Słownik biograficzny historii Polski, t. 2, red. J. Chodera, F. Kiryk, Wrocław-Warszawa-Kraków 2005, s. 1543.
  2. ↑ A. Wątor, Liga Narodowa w Galicji-Małopolsce i jej działacze, Toruń 2020, s. 283.
  3. ↑ ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski, Arcybiskup ormiański Józef Teofil Teodorowicz [online], lwow.home.pl [dostęp 2022-09-29].
  4. ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887-1907), Londyn 1964, s. 586
  5. ↑ Z Rady szkolnej krajowej. „Nowa Reforma”, s. 1, Nr 413 z 21 września 1914. 
  6. ↑ Instytut Gość Media, Wielki zapomniany [online], katowice.gosc.pl, 5 grudnia 2013 [dostęp 2022-09-29].
  7. ↑ Katolicka Agencja Informacyjna KAI, Abp Józef Teodorowicz – patriota, który ugruntował polską niepodległość | eKAI [online], eKAI | Portal Katolickiej Agencji Informacyjnej, 9 lutego 2019 [dostęp 2022-09-29].
  8. ↑ Stanisław Giza. Kalendarz wydarzeń historii ruchu ludowego 1895-1965. Warszawa 1967, s. 60.
  9. ↑ Kresowy głos sumienia. Arcybiskup Józef Teodorowicz (1864–1938) [online], Przystanek Historia [dostęp 2022-09-29] (pol.).
  10. ↑ Obraz znajduje się obecnie w Sanktuarium Cudownego Obrazu Matki Bożej Łaskawej ze Stanisławowa przy parafii św. św. Piotra i Pawła w Gdańsku: https://web.archive.org/web/20080330032247/http://www.piotr-pawel-gdansk.pl/matkabozalaskawa.html.
  11. ↑ Skarbnica wiedzy o polskich Ormianach [online], skarbnica.ormianie.pl [dostęp 2022-09-29].
  12. ↑ Ś. p. Ks. Arcybiskup J. T. Teodorowicz. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 277 z 6 grudnia 1938. 
  13. ↑ Program pogrzebu ks. Arcybiskupa Teodorowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 278 z 7 grudnia 1938. 
  14. ↑ Przed eksportacją zwłok śp. ks. Arcybiskupa Józefa Teodorowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 279 z 9 grudnia 1938. 
  15. ↑ Program uroczystości pogrzebu ks. Arcybiskupa Teodorowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 280 z 10 grudnia 1938. 
  16. ↑ Uroczystości pogrzebu ks. Arcybiskupa Teodorowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 281 z 11 grudnia 1938. 
  17. ↑ Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego w Tarnopolu. „Wschód”. Nr 113, s. 1, 15 stycznia 1939. 
  18. ↑ Abp Józef Teodorowicz – patriota, który ugruntował polską niepodległość
  19. ↑ pogrzeb abp. Teodorowicza [online], lwow.info, 7 czerwca 2011 [dostęp 2022-09-29] (pol.).
  20. ↑ Arcybiskup ormiański Józef Teodorowicz – wybitny polski kapłan, kaznodzieja i mąż stanu, Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich, Warszawa 2007.
  21. ↑ Skarbnica wiedzy o polskich Ormianach [online], skarbnica.ormianie.pl [dostęp 2022-09-02].
  22. ↑ Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich.
  23. ↑ Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich.
  24. ↑ Ormiańskie serce dla Polski [online], FilmPolski [dostęp 2022-09-29] (pol.).
  25. ↑ Skarbnica wiedzy o polskich Ormianach [online], www.skarbnica.ormianie.pl [dostęp 2020-02-19].
  26. ↑ Uchwała Nr XXXIX/634/2021 Rady Miejskiej w Koszalinie
  27. ↑ Józef Teodorowicz, O miłości Ojczyzny [online], polona.pl [dostęp 2020-01-29].
  28. ↑ Józef Teodorowicz, Na przełomie : przemówienia i kazania narodowe [online], polona.pl [dostęp 2020-01-29].
  29. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 15.
  30. ↑ a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 748-749.
  31. ↑ W głębokim żalu pochylamy głowy nad trumną śp. Ks. Arcybiskupa dr Józefa Teodorowicza złotoustego kaznodziei i wielkiego patrioty. „Wschód”. Nr 108, s. 1, 11 grudnia 1938. 
  32. ↑ Wielki zapomniany - Sławni ludzie - Stanisławów Kresy [online], stanislawow.net [dostęp 2022-09-29].
  33. ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 52. ISBN 83-919305-8-0.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Biskupi lwowscy obrządku ormiańskiego
Apostolski Kościół Ormiański
Kościół ormiańskokatolicki