Język elymijski
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
język wymarły | ||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | xly | ||
| IETF | xly | ||
| Glottolog | elym1237 | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język elymijski – wymarły język używany przez starożytnych Elymian, rdzennych mieszkańców zachodniej części Sycylii w czasach przed jej hellenizacją i ostatecznym podbojem przez Rzym. Współcześni badacze są zgodni, że należał on do grupy języków indoeuropejskich, jednak brak wystarczającej ilości zachowanych dłuższych inskrypcji uniemożliwia bliższą analizę jego gramatyki czy związków z innymi językami regionu.
Od VII wieku p.n.e. Elymowie posługiwali się własną odmianą alfabetu greckiego[1]. Choć do naszych czasów zachowało się relatywnie dużo inskrypcji w języku elymijskim, większość z nich to nieledwie krótkie legendy na monetach, podpisy właścicieli przedmiotów codziennego użytku i podobne. Na ich podstawie badacze tematu wywnioskowali, że elymijski należał z całą pewnością do rodziny języków indoeuropejskich[2]. Jednak przyporządkowanie go do konkretnej grupy lub rodziny języków jest sprawą kontrowersyjną. Od końca XIX wieku różni naukowcy sugerowali m.in. związki z językami anatolijskimi, z trackim lub frygijskim, z językami starożytnych Bałkanów, z hetyckim lub etruskim, z greką lub też klasyfikowali elymijski jako jeden z języków italskich[2][3]. Współcześnie uznaje się, że był on raczej spokrewniony z językami italskimi (w tym z łaciną), jednak na potwierdzenie tego przypuszczenia także brak jednoznacznych dowodów[3].
W IV wieku p.n.e. wpływy punickie na Sycylii się nasiliły[4], także z tego stulecia pochodzą ostatnie wzmianki o istnieniu elymijskiego, który najprawdopodobniej wymarł, podobnie jak języki innych rdzennych mieszkańców Sycylii: sykulski i sykański[5]. W czasie podboju Sycylii przez Rzymian cała wyspa była już gruntownie zhellenizowana[6].
Korpus
[edytuj | edytuj kod]Korpus tekstów elymijskich obejmuje przede wszystkim krótkie inskrypcje na monetach oraz tę część spośród inskrypcji na wazach znalezionych w regionie zamieszkiwanym dawniej przez Elymów, co do której badacze mają pewność, że nie pochodziły one z kręgu kultury hellenistycznej[3].
Ze względu na specyfikę znalezisk archeologicznych zawierających inskrypcje w tym języku, znaczna część zidentyfikowanych słów dotyczy onomastyki, natomiast znanych jest stosunkowo niewiele rzeczowników pospolitych[3].
Gramatyka
[edytuj | edytuj kod]Na podstawie zachowanych tekstów elymijskich pisanych grafią grecką naukowcy przyjmują, że w elymijskim występowało pięć samogłosek oraz dwa dyftongi: [ai] oraz [ou] (zapisywane, odpowiednio, jako <αι> i <ου>). W niektórych inskrypcjach zachowały się także dyftongi [oi], [ei] i [au] (<αο>), jednak nie jest pewne, czy inskrypcje te faktycznie spisano w elymijskim, czy też jest to inny język. W kilku zachowanych inskrypcjach pojawiają się zreduplikowane znaki <αα>. Jeśli znaki te miały reprezentować długą samogłoskę, oznaczałoby to, że w elymijskim występował iloczas. Możliwe jednak, że zapis ten odczytywano jako /aja/[3].
Pełny spis spółgłosek elymijskiego jest trudny do odtworzenia. Na pewno występowały w nim plozywne bezdźwięczne /p/ /t/ i /k/ oraz dźwięczne /b/ /d/ i /g/, a także nosowe fonemy /m/ i /n/. Bez wątpienia również zestaw dźwięków elymijskiego zawierał także spółgłoskę boczną /l/, zwarte /r/ i wargowo-miękkopodniebienne /w/, a także szczelinowe /s/ i /h/. Niektórzy autorzy uznają pojawiający się w inskrypcjach znak И za odpowiednik spółgłoski wargowej (/f/, /β/ lub /Φ/), jednak inni traktują go jako samogłoskę[3].
Analiza morfologii i składni zachowanych inskrypcji sugeruje, że elymijski mógł być językiem fleksyjnym, jednak nie ma co do tego pewności. Wskazywałoby na to na przykład występowanie na dewizach monet sufiksów -ζι- i -αζι-, najwyraźniej tworzących formy przymiotnikowe od nazw miast Segesta i Eryx. Z kolei sufiksy -αιο- i -ινο- wydają się tworzyć od tych samych nazw miejscowych formy etnonimiczne: jeśli tak było w istocie, znane z monet formy EΡΥKINŌN i EΓEΣTAIŌN należałoby odczytywać jako nazwy mieszkańców Eryx i Segesty w dopełniaczu liczby mnogiej („Eryjczyków” i „Segestian”)[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Marchesini 2012 ↓, s. 100.
- ↑ a b Marchesini 2012 ↓, s. 96.
- ↑ a b c d e f g Biondi 2016 ↓, § 1–11.
- ↑ Tribulato 2012 ↓, s. 29.
- ↑ Tribulato 2012 ↓, s. 31.
- ↑ Tribulato 2012 ↓, s. 31–32.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Laura Biondi, Elimo, [w:] Andrea Giardina, Anna Santoni (red.), Mnamon: Antiche scritture del Mediterraneo; Guida critica alle risorse elettroniche, Scuola Normale Superiore, Laboratorio di Storia, Archeologia, Epigrafia, Tradizione dell’antico, 2016 [dostęp 2017-08-30] (wł. • ang. • fr.).
- Simona Marchesini, The Elymian language, [w:] Olga Tribulato (red.), Language and Linguistic Contact in Ancient Sicily, Cambridge University Press, 29 listopada 2012, s. 96–114, ISBN 978-1-139-85193-0 [dostęp 2015-12-02] (ang.).
- Olga Tribulato, Language relations in Sicily: evidence for the speech of the Σικανοί, the Σικελοί and others, [w:] Olga Tribulato (red.), Language and Linguistic Contact in Ancient Sicily, Cambridge University Press, 29 listopada 2012, s. 49–94, ISBN 978-1-139-85193-0 [dostęp 2015-12-02] (ang.).