Język elymijski

Elymijski
Obszar

Sycylia

Liczba mówiących

język wymarły

Klasyfikacja genetyczna

Języki indoeuropejskie?

Kody języka
ISO 639-3 xly
IETF xly
Glottolog elym1237
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język elymijskiwymarły język używany przez starożytnych Elymian, rdzennych mieszkańców zachodniej części Sycylii w czasach przed jej hellenizacją i ostatecznym podbojem przez Rzym. Współcześni badacze są zgodni, że należał on do grupy języków indoeuropejskich, jednak brak wystarczającej ilości zachowanych dłuższych inskrypcji uniemożliwia bliższą analizę jego gramatyki czy związków z innymi językami regionu.

Od VII wieku p.n.e. Elymowie posługiwali się własną odmianą alfabetu greckiego[1]. Choć do naszych czasów zachowało się relatywnie dużo inskrypcji w języku elymijskim, większość z nich to nieledwie krótkie legendy na monetach, podpisy właścicieli przedmiotów codziennego użytku i podobne. Na ich podstawie badacze tematu wywnioskowali, że elymijski należał z całą pewnością do rodziny języków indoeuropejskich[2]. Jednak przyporządkowanie go do konkretnej grupy lub rodziny języków jest sprawą kontrowersyjną. Od końca XIX wieku różni naukowcy sugerowali m.in. związki z językami anatolijskimi, z trackim lub frygijskim, z językami starożytnych Bałkanów, z hetyckim lub etruskim, z greką lub też klasyfikowali elymijski jako jeden z języków italskich[2][3]. Współcześnie uznaje się, że był on raczej spokrewniony z językami italskimi (w tym z łaciną), jednak na potwierdzenie tego przypuszczenia także brak jednoznacznych dowodów[3].

W IV wieku p.n.e. wpływy punickie na Sycylii się nasiliły[4], także z tego stulecia pochodzą ostatnie wzmianki o istnieniu elymijskiego, który najprawdopodobniej wymarł, podobnie jak języki innych rdzennych mieszkańców Sycylii: sykulski i sykański[5]. W czasie podboju Sycylii przez Rzymian cała wyspa była już gruntownie zhellenizowana[6].

Korpus

[edytuj | edytuj kod]

Korpus tekstów elymijskich obejmuje przede wszystkim krótkie inskrypcje na monetach oraz tę część spośród inskrypcji na wazach znalezionych w regionie zamieszkiwanym dawniej przez Elymów, co do której badacze mają pewność, że nie pochodziły one z kręgu kultury hellenistycznej[3].

Ze względu na specyfikę znalezisk archeologicznych zawierających inskrypcje w tym języku, znaczna część zidentyfikowanych słów dotyczy onomastyki, natomiast znanych jest stosunkowo niewiele rzeczowników pospolitych[3].

Gramatyka

[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie zachowanych tekstów elymijskich pisanych grafią grecką naukowcy przyjmują, że w elymijskim występowało pięć samogłosek oraz dwa dyftongi: [ai] oraz [ou] (zapisywane, odpowiednio, jako <αι> i <ου>). W niektórych inskrypcjach zachowały się także dyftongi [oi], [ei] i [au] (<αο>), jednak nie jest pewne, czy inskrypcje te faktycznie spisano w elymijskim, czy też jest to inny język. W kilku zachowanych inskrypcjach pojawiają się zreduplikowane znaki <αα>. Jeśli znaki te miały reprezentować długą samogłoskę, oznaczałoby to, że w elymijskim występował iloczas. Możliwe jednak, że zapis ten odczytywano jako /aja/[3].

Pełny spis spółgłosek elymijskiego jest trudny do odtworzenia. Na pewno występowały w nim plozywne bezdźwięczne /p/ /t/ i /k/ oraz dźwięczne /b/ /d/ i /g/, a także nosowe fonemy /m/ i /n/. Bez wątpienia również zestaw dźwięków elymijskiego zawierał także spółgłoskę boczną /l/, zwarte /r/ i wargowo-miękkopodniebienne /w/, a także szczelinowe /s/ i /h/. Niektórzy autorzy uznają pojawiający się w inskrypcjach znak И za odpowiednik spółgłoski wargowej (/f/, /β/ lub /Φ/), jednak inni traktują go jako samogłoskę[3].

Analiza morfologii i składni zachowanych inskrypcji sugeruje, że elymijski mógł być językiem fleksyjnym, jednak nie ma co do tego pewności. Wskazywałoby na to na przykład występowanie na dewizach monet sufiksów -ζι- i -αζι-, najwyraźniej tworzących formy przymiotnikowe od nazw miast Segesta i Eryx. Z kolei sufiksy -αιο- i -ινο- wydają się tworzyć od tych samych nazw miejscowych formy etnonimiczne: jeśli tak było w istocie, znane z monet formy EΡΥKINŌN i EΓEΣTAIŌN należałoby odczytywać jako nazwy mieszkańców Eryx i Segesty w dopełniaczu liczby mnogiej („Eryjczyków” i „Segestian”)[3].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Marchesini 2012 ↓, s. 100.
  2. a b Marchesini 2012 ↓, s. 96.
  3. a b c d e f g Biondi 2016 ↓, § 1–11.
  4. Tribulato 2012 ↓, s. 29.
  5. Tribulato 2012 ↓, s. 31.
  6. Tribulato 2012 ↓, s. 31–32.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]