Język sahu

Sahu

Obszar	wyspa Halmahera (Moluki Północne, Indonezja)
Liczba mówiących	7500 (1987) 12 tys. (1987, wraz z waioli i gamkonora)[1]
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki zachodniopapuaskie Języki północnohalmaherskie Języki sahu Język sahu
Status oficjalny
Ethnologue	5 rozwojowy↗
Kody języka
ISO 639-3	saj
IETF	saj
Glottolog	sahu1245
Ethnologue	saj
WALS	sah
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język sahu (a. sa’u, sahu’u, sau)^[2], także pa’disua-tala’i^[3] – język z prowincji Moluki Północne w Indonezji, używany przez grupę etniczną Sahu. Jego użytkownicy zamieszkują kabupaten Halmahera Barat (rejon miasta Jailolo) na wyspie Halmahera^[2][4]. Według danych z 1987 roku posługuje się nim 7500 osób. Należy do grupy języków północnohalmaherskich w ramach postulowanej rodziny zachodniopapuaskiej^[2][5].

Dzieli się na dwa podstawowe dialekty: pa’disua i tala’i^[6]. Odmiany te mają wspólny rodowód, na co wskazują podobieństwa w fonologii i bliskość leksykalna (99%)^[7]. C.L. Voorhoeve i L.E. Visser do dialektów sahu zaliczyli także nieco bardziej odrębne waioli i gamkonora^[7][8] (alternatywnie rozpatrywane jako blisko spokrewnione języki w obrębie grupy języków sahu^[9][10]). Ich użytkownicy nie posługują się nazwą „sahu”^[11], a grupy Gamkonora i Waioli są społecznie odrębne od Tala’i i Pa’disua^[12].

Jest zagrożony wymarciem^[13]. W latach 80. XX w. zaobserwowano, że zaczął być porzucany na rzecz indonezyjskiego i malajskiego Moluków Północnych^[14]. Wśród młodszego pokolenia malajski stał się dominującym środkiem komunikacji. L.E. Visser (1984/1994) odnotowała, że osoby w wieku 20–40 lat wciąż mają czynną znajomość sahu, przy czym doszło do zaniku rejestru rytualnego i formalnego^[15]. W pobliżu ujścia rzeki Ibu występował niegdyś kolejny dialekt, który dziś jest już prawie wymarły^[16] (w 2018 r. znały go tylko trzy osoby^[17]). Do pocz. XX w. ibu został praktycznie wyparty przez języki ternate i tabaru^[16].

Wykazuje znaczne wpływy języka ternate, który był używany przez miejscowy sułtanat^[18] i który pozostał w użyciu jako język rytualny^[19]. Niegdyś ternate służył też jako środek komunikacji pisanej^[20]. W nowszych czasach również ten język stracił na znaczeniu (jest nieznany młodszym grupom wiekowym)^[21]. Na terytorium sahu występują także języki austronezyjskie – poza malajskim są to języki imigrantów z innych zakątków kraju, zwłaszcza z Makian i wysp Sangir^[22].

Struktura gramatyczna sahu została przekształcona wskutek kontaktu zarówno z malajskim/indonezyjskim, jak i ternate. Wpływ malajskiego doprowadził do powstania kontinuum rejestrów językowych, od „czystego” sahu do malajskiego poddanego releksyfikacji^[23]. Zmiany dotyczą m.in. użycia tradycyjnego systemu czasownikowego (z afiksami wskazującymi na podmiot i dopełnienie), który nabrał charakteru formalnego bądź archaicznego^[24]. Dodatkowo w sahu występuje szyk zdania SVO, mimo że w językach Halmahery przeważa SOV; przypuszczalnie cecha ta została zapożyczona z języka ternate^[25]. Również nazwa „sahu” ma swoje źródło w tym języku; rodzime określenie sahu to sawuwu’u lub suwuwu’u^[26].

W latach 1979–1988 badania wśród Sahu prowadziła L.E. Visser, skupiając się na ich języku i kulturze^[27]. Miejscowy język został opisany w postaci obszernego opracowania (Sahu-Indonesian-English dictionary and Sahu grammar sketch, 1987)^[28] . Wcześniejsze materiały ograniczają się do pewnych danych leksykalnych i porównawczych^[29]. Jest zapisywany alfabetem łacińskim^[2].

Przypisy

1. Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 3–8.
2. M. PaulM.P. Lewis M. PaulM.P., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Sahu, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-02-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01]  (ang.).
3. Voorhoeve 1994 ↓, s. 651.
4. Rovicky Dwi Putrohari, Truman Simanjuntak, Herawati Sudoyo, Multamia RMT Lauder, Allan F. Lauder, Pater Gregorius Neonbasu, Edward L. Poelinggomang, Dessy Polla Usmany, Yudha Yapsenang, Ninuk Kleden Probonegoro: Diaspora Melanesia di Nusantara. Jakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan, 2015, s. 347–348. ISBN 978-602-1289-19-8. OCLC 1255403957. [dostęp 2022-08-08]. (indonez.).
5. Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 3.
6. Mark Taber (red.): Atlas bahasa tanah Maluku. Ambon: Pusat Pengkajian dan Pengembangan Maluku, Universitas Pattimura, 1996, s. 11. ISBN 978-979-8132-90-2. OCLC 40713056. [dostęp 2023-09-12]. (indonez.).
7. Voorhoeve 1988 ↓, s. 185.
8. Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 7, 63–65.
9. M. PaulM.P. Lewis M. PaulM.P., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Sahu, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [zarchiwizowane z adresu 2015-09-06]  (ang.).
10. Imelda 2010 ↓, s. 82.
11. Leontine E. Visser: My Rice Field is My Child: Social and Territorial Aspects of Swidden Cultivation in Sahu, Eastern Indonesia. Dordrecht: Foris Publications, 1989, s. xi, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 136. ISBN 90-6765-449-3. OCLC 940167885. Cytat: Voorhoeve’s recent analysis (1987) identifies five dialects of the Sahu language: Waioli, Tala’i, Pa’disua, Gamkonora, and Ibu. Locally, only the people in the interior of the subdistrict of Sahu, that is, the speakers of the Tala’i and Pa’disua dialects, use the name Sahu to refer to their language. (ang.).
12. Kirsten Jäger: Das Sultanat Jailolo: Die Revitalisierung von “traditionellen“ politischen Gemeinwesen in Indonesien. Berlin: LIT Verlag, 2018, s. 62, seria: Comparative Anthropological Studies in Society, Cosmology and Politics 11. ISBN 978-3-643-13325-0. OCLC 1029023314. [dostęp 2023-01-24]. (niem.).
13. Preserving Ethnic Languages. Tempo. [dostęp 2020-02-09]. (ang.).
14. H. Steinhauer. Review of Sahu-Indonesian-English Dictionary and Sahu Grammar Sketch, Verhandelingen van het KITLV 126. „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”. 143 (4), s. 606–608, 1987. DOI: 10.1163/22134379-90003324. ISSN 0006-2294. JSTOR: 27863907. (ang.). 
15. Visser 1994 ↓, s. 166.
16. Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 5, 7.
17. Imelda. Bahasa Ibu Yang Kehilangan ‘Ibu’ (Kajian Sosiolinguistis Bahasa yang Terancam Punah di Maluku Utara). „Jurnal Masyarakat dan Budaya”. 19 (3), s. 419–434, 2018-02-27. DOI: 10.14203/jmb.v19i3.533. ISSN 2502-1966. [dostęp 2022-08-08]. (indonez.). 
18. Holton i Klamer 2018 ↓, s. 623–624.
19. Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 10–11.
20. Visser 1994 ↓, s. 148.
21. Visser 1994 ↓, s. 166–167.
22. Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 5.
23. Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 10.
24. Voorhoeve 1994 ↓, s. 658.
25. Voorhoeve 1994 ↓, s. 657–658.
26. Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 158.
27. The Halmahera Collection. Max Planck Institute for Psycholinguistics, 2021-04-01. [dostęp 2023-04-17]. (ang.).
28. Visser i Voorhoeve 1987 ↓.
29. Voorhoeve 1988 ↓, s. 186.

Bibliografia

• Gary Holton, Marian Klamer: The Papuan languages of East Nusantara and the Bird’s Head. W: Bill Palmer (red.): The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide. Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2018, s. 569–640, seria: The World of Linguistics 4. DOI: 10.1515/9783110295252-005. ISBN 978-3-11-029525-2. OCLC 1041880153. (ang.).
• Imelda: Gamkonora: bahasa dan dialek. W: Ninuk Kleden Probonegoro, Sutamat Arybowo, Imelda, Fanny Henry Tondo: Studi awal bahasa & kebudayaan Gamkonora: ekologi bahasa di wilayah pesisir dan pedalaman. Jakarta: Pusat Penelitian Kemasyarakatan dan Kebudayaan, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (PMB-LIPI), 2010, s. 77–96. ISBN 978-979-799-583-6. OCLC 714113574. (indonez.).
• Leontine E. Visser, Clemens L. Voorhoeve: Sahu-Indonesian-English dictionary and Sahu grammar sketch. Dordrecht: Foris Publications, 1987, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 126. DOI: 10.1163/9789004487574. ISBN 978-90-04-48757-4. ISBN 90-6765-222-9. OCLC 17209362. (ang.).
• Leontine E. Visser: Paradoxes of power. W: E.K.M. Masinambow (red.): Maluku dan Irian Jaya. Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1994, s. 147–171, seria: Buletin LEKNAS III (1). OCLC 624384764. (ang.).
• Clemens L. Voorhoeve: The languages of the North Halmaheran stock. W: Papers in New Guinea linguistics. No. 26. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1988, s. 181–209, seria: Pacific Linguistics A-76. DOI: 10.15144/PL-A76.181. ISBN 0-85883-370-0. OCLC 220535054. [dostęp 2022-08-08]. (ang.).
• Clemens L. Voorhoeve: Contact-induced change in the non-Austronesian languages in the north Moluccas, Indonesia. W: Tom Dutton, Darrell T. Tryon (red.): Language Contact and Change in the Austronesian World. Berlin–Boston: De Gruyter Mouton, 1994, s. 649–674, seria: Trends in Linguistics: Studies and Monographs 77. DOI: 10.1515/9783110883091.649. ISBN 978-3-11-088309-1. OCLC 853258768. (ang.).

Linki zewnętrzne

• The Halmahera Collection. Max Planck Institute for Psycholinguistics, 2021-04-01. [dostęp 2023-04-17]. (ang.).
• Leontine E. Visser: The Halmahera Collection. The Language Archive, Max Planck Institute for Psycholinguistics. [dostęp 2023-04-17]. (ang.).
• Sahu. Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. [dostęp 2023-11-13]. (ang.).
• Wordlist – Sahu. The ASJP Database. [dostęp 2024-07-20]. (ang.).