Języki halmahersko-zachodnionowogwinejskie

Języki halmahersko-zachodnionowogwinejskie
Obszar

Moluki Północne, Papua Zachodnia (Indonezja)

Liczba mówiących

140 tys. (2016)

Klasyfikacja genetyczna

języki austronezyjskie

Kody rodziny językowej
Glottolog sout3229
Występowanie
Ilustracja
Języki halmahersko-zachodnionowogwinejskie (czerw.)
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Języki halmahersko-zachodnionowogwinejskie[1] – grupa spokrewnionych języków austronezyjskich używanych w archipelagu Moluków, w południowej części wyspy Halmahera, oraz w regionie zatoki Cenderawasih na wschodzie Indonezji[2]. Wraz z językami oceanicznymi tworzą grupę wschodnią w ramach języków malajsko-polinezyjskich[1][3]. Według danych szacunkowych z 2016 r. posługuje się nimi 140 tys. osób[4].

Według serwisu Ethnologue ich podział wewnętrzny przedstawia się w następujący sposób[5]:

W ramach tej grupy klasyfikowanych jest ok. 40 języków[6][7]. Nie należą do niej nieaustronezyjskie języki Halmahery (zob. języki północnohalmaherskie)[2][8].

W większości są to słabo udokumentowane języki niewielkich społeczności. Najlepiej opisane z nich to taba (makian wschodni), buli i biak-numfor[3]. Taba i biak-numfor mają stosunkowo duże społeczności użytkowników (według szacunków – kolejno 30–40 tys. i 70 tys.). Historycznie języki biak-numfor, wamesa i ma’ya przyjęły się w roli lingua franca. W regionie powszechna jest wielojęzyczność[9].

Pozycja języka irarutu nie została dobrze ustalona. Nie jest jasne, czy powinien być klasyfikowany w ramach tej gałęzi; być może należy do grupy centralnej. Klasyfikacja wielu języków półwyspu Bomberai i okolic, często słabo poznanych, stanowi przedmiot dyskusji[10][11]. Ethnologue zalicza języki Raja Ampat do języków zatoki Cenderawasih (w obrębie języków zachodnionowogwinejskich), ale R. Blust (1978) przynajmniej część tych języków powiązał z południowohalmaherskimi (pozostałych nie rozważając w swojej propozycji)[12]. A.C.L. Remijsen (2001) uważa języki Raja Ampat za najbliżej spokrewnione właśnie z językami Halmahery[13], przy czym D. Kamholz (2014) nie uznaje języków Raja Ampat za spójną grupę genealogiczną (w ich miejsce wyróżnia kilka gałęzi)[14]. D. Kamholz (2014) próbnie zalicza tu również języki warembori i yoke, czasem uważane za nieaustronezyjskie[15].

Wykazują silne wpływy obce i wykształciły osobliwy profil typologiczny, jako rezultat długookresowego kontaktu z językami papuaskimi[16]. Wiele elementów ich leksyki i morfosyntaktyki nie daje się sprowadzić do źródła praaustronezyjskiego[17]. Do ich cech strukturalnych należą: rozwinięta morfologia fleksyjna, podział na dzierżawczość zbywalną i niezbywalną, szyk wyrazów possessor-possessum, umiejscowienie przeczenia na końcu zdania składowego[18]. Wspólny prajęzyk miał cechować się monosylabizmem[19]. Niektóre z tych języków (np. ma’ya, matbat, yeresiam) mają charakter tonalny, co odróżnia je od znakomitej większości reprezentantów rodziny austronezyjskiej[6][20].

Hipotezę o ich bliższym pokrewieństwie z językami oceanicznymi zaproponował R. Blust (1978)[21]. Pierwsze próby dokumentacji języków regionu, sięgające XIX w., były związane z działalnością misjonarzy i administracji holenderskiej. Rozwój nowoczesnych i szeroko zakrojonych badań nad tymi językami przypadł na pocz. XXI w.[22]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Genzor 2015 ↓, s. 413.
  2. ↑ a b Genzor 2015 ↓, s. 414.
  3. ↑ a b Robert Blust: The Austronesian languages. Wyd. popr. Canberra: Asia-Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2013, s. 32–33, seria: Asia-Pacific Linguistics 008. ISBN 978-1-922185-07-5. OCLC 851066712. [dostęp 2022-11-21]. (ang.).
  4. ↑ Jurij Borisowicz Koriakow: Chalmachiersko-czendrawasichskije jazyki. Bolszaja rossijskaja encykłopiedija. [dostęp 2022-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-11)]. (ros.).
  5. ↑ Eberhard, Simons i Fennig 2020 ↓.
  6. ↑ a b Kamholz 2017 ↓, s. 7–8.
  7. ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 1.
  8. ↑ Gary Holton: A unified system of spatial orientation in the Austronesian and non-Austronesian languages of Halmahera. W: Antoinette Schapper (red.): Contact and substrate in the languages of Wallacea. Cz. 1. 2017, s. 157–189, seria: NUSA: Linguistic studies of languages in and around Indonesia 62. DOI: 10.15026/89846. OCLC 1017738888. (ang.).
  9. ↑ Gasser, Arnold i Kamholz 2024 ↓, s. 629.
  10. ↑ Blust 1993 ↓, s. 270–274.
  11. ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 31–32.
  12. ↑ Remijsen 2001 ↓, s. 32–33.
  13. ↑ Remijsen 2001 ↓, s. 34.
  14. ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 140–141.
  15. ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 32.
  16. ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 2, 9.
  17. ↑ Kamholz 2017 ↓, s. 8.
  18. ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 2, 35–36.
  19. ↑ Remijsen 2001 ↓, s. 119.
  20. ↑ Robert Blust: The Austronesian Languages. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2009, s. 652, seria: Pacific Linguistics 602. ISBN 978-0-85883-602-0. OCLC 320478203. (ang.).
  21. ↑ Robert Blust: Eastern Malayo-Polynesian: A Subgrouping Argument. W: Stephen Adolphe Wurm, Lois Carrington (red.): Second International Conference on Austronesian Linguistics: Proceedings. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1978, s. 181–234, seria: Pacific Linguistics C-61. DOI: 10.15144/PL-C61.181. ISBN 978-0-85883-184-1. OCLC 499358051. (ang.).
  22. ↑ Gasser, Arnold i Kamholz 2024 ↓, s. 629, 631.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]