KNM Gyller (1938)

Gyller

„Gyller” w 1953 roku jako fregata
Klasa	torpedowiec (niszczyciel) / fregata
Typ	Sleipner
Historia
Stocznia	Główna Stocznia Marynarki, Horten
Położenie stępki	1936
Wodowanie	7 lipca 1938
Norweska KMW
Nazwa	„Gyller”
Wejście do służby	1 sierpnia 1939
Wycofanie ze służby	11 kwietnia 1940
Kriegsmarine
Nazwa	„Löwe”
Wejście do służby	20 kwietnia 1940
Wycofanie ze służby	8 maja 1945
Norweska KMW
Nazwa	„Gyller”
Wejście do służby	maj 1945
Wycofanie ze służby	1959
Los okrętu	złomowany
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	597 t standard 708 t pełna
Długość	74,3 m
Szerokość	7,8 m
Zanurzenie	2,1 m
Napęd
2 turbiny parowe o mocy łącznej 12 500 KM, 3 kotły parowe, 2 śruby
Prędkość	32 w. (maks.) 30 w. (projektowa)
Zasięg	3500 Mm przy 15 w.
Uzbrojenie
• początkowe: 3 armaty 102 mm L/40 (3 × I) 1 działko 40 mm plot. 2 wkm 12,7 mm 4 wyrzutnie torped 533 mm (2 × II) 2 mbg, bg
Załoga	75 (1939)

KNM Gyller (F301) – norweski torpedowiec z okresu II wojny światowej (oficjalnie klasyfikowany jako niszczyciel), należący do typu Sleipner. Zdobyty podczas wojny, służył w marynarce niemieckiej (Kriegsmarine) pod nazwą „Löwe”. Po wojnie kontynuował służbę w marynarce norweskiej do 1959 roku, przeklasyfikowany na fregatę.

Walczył z lotnictwem niemieckim podczas kampanii norweskiej. W służbie niemieckiej używany był głównie do celów eskortowych i pomocniczych na Bałtyku; odznaczył się w 1945 roku ratując rozbitków ze statku „Wilhelm Gustloff”.

Wyporność standardowa okrętu wynosiła 597 długich ton, a główne uzbrojenie stanowiły początkowo trzy armaty kalibru 102 mm i cztery wyrzutnie torpedowe kalibru 533 mm. Napęd stanowiły turbiny parowe, pozwalające na rozwinięcie prędkości 30 węzłów.

Historia i skrócony opis

 Osobny artykuł: Torpedowce typu Sleipner.

KNM „Gyller” był trzecim zbudowanym okrętem najnowszego typu niszczycieli norweskich z okresu międzywojennego, faktycznie odpowiadających wielkością i charakterystykami torpedowcom i tak powszechnie określanych w literaturze^[1][2]. Jego budowę rozpoczęto w bliżej nieznanej dacie w 1936 roku, kiedy zwodowano dwa pierwsze okręty, z którymi tworzył pierwszą serię typu Sleipner^[3]. Budowę prowadzono w Głównej Stoczni Marynarki w Horten pod numerem 125^[4]. Kadłub wodowano 7 lipca 1938 roku^[a]. Okręt wszedł do służby 1 sierpnia 1939 roku^[b]. Jako jedyny z okrętów tego typu nie otrzymał nazwy z mitologii nordyckiej (pol. lśniący blaskiem złota, złocisty)^[5].

Sylwetka okrętów (z niemieckimi modyfikacjami uzbrojenia)

Okręty miały typową architekturę i rozmiary dla torpedowców tego okresu, z podniesionym pokładem dziobowym na niecałej 1/3 długości^[6]. Uzbrojenie artyleryjskie początkowo stanowiły trzy pojedyncze armaty morskie kalibru 102 mm Bofors^[c]. Działo nr 1 znajdowało się na pokładzie dziobowym, a działa nr 2 i 3 na rufie w superpozycji^[6]. Uzbrojenie przeciwlotnicze okrętów tego typu stanowiło pojedyncze nowoczesne działko automatyczne kalibru 40 mm Bofors i dwa wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12,7 mm Colt, lecz według niektórych źródeł, „Gyller” miał działko kalibru 20 mm Oerlikon^[d]. Według większości publikacji, „Gyller” jako jedyny z okrętów tego typu miał cztery, a nie dwie wyrzutnie torpedowe kalibru 533 mm, w dwóch dwururowych aparatach na śródokręciu, zamiast jednego^[e]. Uzbrojenie przeciw okrętom podwodnym stanowiły cztery zrzutnie bomb głębinowych^[1].

Wyporność standardowa okrętów pierwszej serii wynosiła 597 ts (ton angielskich), a pełna 708 ts (719 ton metrycznych)^[7]. Długość okrętów pierwszej serii wynosiła 74,3 m, a szerokość 7,8 m^[7]. Średnie zanurzenie wynosiło 2,1 m, natomiast maksymalne 4,15 m^[4].

Napęd stanowiły dwa zespoły turbin parowych De Laval z przekładniami o mocy łącznej 12 500 KM, poruszające dwie śruby^[8]. Parę dla turbin dostarczały trzy kotły parowe Yarrow, o wysokim ciśnieniu 32 atmosfer^[8]. Okręty tego typu rozwijały prędkość 30 węzłów^[7], a według niektórych źródeł, maksymalnie 32 węzły^[4]. Zasięg pływania wynosił 3500 Mm przy prędkości 15 węzłów^[4] (według innych źródeł, 1500 Mm w tych warunkach^[3]).

Służba

W służbie norweskiej do 1940 roku

Po wybuchu II wojny światowej „Gyller” brał udział w patrolowaniu norweskich wód terytorialnych, eskortowaniu statków stron walczących utrzymujących handel z Norwegią oraz w strzeżeniu neutralności^[9]. Wraz z „Odinem” tworzył 3 Dywizjon Niszczycieli^[10]. Między innymi, na początku kwietnia eskortował na norweskich wodach grupę statków brytyjskich i niemieckich płynących z rudą żelaza z Narviku^[10]. 8 kwietnia 1940 roku „Gyller” i „Odin” ratowały rozbitków z niemieckiego transportowca wojska „Rio de Janeiro” zatopionego przez polski okręt podwodny ORP „Orzeł”^[11].

W chwili niemieckiego ataku rano 9 kwietnia 1940 roku „Gyller” był w porcie w Kristiansandzie, po tym jak poprzedzającej nocy doprowadził na redę niemiecki statek handlowy „Seattle” płynący z Curaçao^[12]. Pomimo krótkotrwałego oporu stawianego przez baterię nadbrzeżną na wyspie Odderøya, niemiecki zespół IV z krążownikiem „Karlsruhe” i dwoma torpedowcami „Luchs” i „Seeadler” zajął tego dnia za trzecim podejściem Kristiansand, wykorzystując zamieszanie spowodowane oczekiwaniem na siły brytyjskie i błędną identyfikacją bander okrętów^[f]. Norweskie okręty nie podjęły działań przeciw okrętom niemieckim z powodu braku wyraźnych rozkazów i zamieszania w dowództwie, połączonego z niejasną przynależnością państwową wchodzących sił^[13]. Artyleria nadbrzeżna zniszczyła natomiast podchodzący statek „Seattle” (jego zatopienie mylnie przypisywano w niektórych publikacjach „Gyllerowi”)^[g]. „Gyller” stojący przy nabrzeżu ostrzeliwał niemieckie bombowce Heinkel He 111 z I./KG26, bombardujące i ostrzeliwujące Odderøya z broni maszynowej, czego skutkiem było zestrzelenie jednego samolotu (prawdopodobnie przez „Odina”) i niewielkie uszkodzenia kilku innych^[14]. „Gyller” wyszedł następnie z portu w Kristiansandzie, lecz wkrótce powrócił, aby dowódca skonsultował telefonicznie działania z dowództwem. Tam go zastały wchodzące niemieckie torpedowce z desantem, a po zajęciu portu Niemcy przedstawili się jako przyjazne siły i zażądali współpracy^[13]. Przez kolejne dwa dni okręty norweskie pozostawały w bazie Marvika(inne języki) pod swoimi banderami, po czym 11 kwietnia nieuszkodzony „Gyller” został tam ostatecznie zajęty przez Niemców (wraz z „Odinem” i okrętami podwodnymi B-2 i B-5)^[11][13]. Dowódca okrętu kapitan marynarki Lorentz Holck został po wojnie, wraz z innymi oficerami, skrytykowany w raporcie z 1946 roku o działaniach pod Kristiansandem, za pasywność i poddanie nieuszkodzonego okrętu^[15].

W służbie niemieckiej

Okręt został wcielony już 20 kwietnia 1940 roku do niemieckiej służby jako „Löwe” (pol. lew)^[8]. Wraz z trzema innymi zagarniętymi okrętami utworzył 7 Flotyllę Torpedowców i był używany do grudnia 1940 roku do zadań eskortowych w Skagerraku i Kattegacie^[16]. Usunięto na nim działo 102 mm nr 2 i zamontowano działko przeciwlotnicze 20 mm^[16][h]. Okręty przystosowano także do stawiania 24 min^[16]. 1 stycznia 1942 roku torpedowce tego typu wycofano do zadań pomocniczych, jako poławiacze torped ćwiczebnych 27. Flotylli Okrętów Podwodnych w Gdyni^[i][8].

W latach 1941–1942 dalej zmodyfikowano uzbrojenie okrętu, usuwając dziobowe działo nr 1 i jedną podwójną wyrzutnię torped oraz zwiększając liczbę działek przeciwlotniczych 20 mm do trzech (w odróżnieniu od pozostałych, „Löwe” zachował drugą podwójną wyrzutnię torpedową)^[16]. Według innych źródeł jednak, od początku 1941 roku uzbrojenie okrętów zmieniono na jedno niemieckie działo 105 mm o długości lufy L/45, jedno działko plot. 37 mm i dwa działka plot. 20 mm, bez wyrzutni torped i min^[8]. Załoga w niemieckiej służbie wynosiła 86–88 osób^[8].

Okręty tego typu służyły na Bałtyku do maja 1945 roku, uczestnicząc pod koniec wojny w ewakuacji niemieckiej ludności na zachód. „Löwe” eskortował 30 stycznia 1945 roku statek „Wilhelm Gustloff”, a po jego storpedowaniu przez okręt podwodny S-13, bezskutecznie próbował atakować ten okręt bombami głębinowymi, a następnie ratował rozbitków^[5]. Według różnych źródeł uratował 252^[5] lub 472 osób^[17]. W chwili zakończenia wojny w maju 1945 roku „Löwe” znajdował się we Flensburgu, po czym w tym miesiącu został zwrócony Norwegii^[5].

W służbie norweskiej powojennej

19 września 1946 roku „Gyller” otrzymał znak taktyczny L02^[5]. W 1951 roku razem z pozostałymi czterema okrętami tego typu został przeklasyfikowany na fregatę, otrzymując NATO-wski znak taktyczny F301^[18]. W 1952 roku został zmodernizowany do nowej roli i przezbrojony w trzy armaty kalibru 76 mm, 2 działka plot. 40 mm, 2 karabiny maszynowe 12,7 mm i 4 miotacze bomb głębinowych, bez uzbrojenia torpedowego^[j]. Artyleria główna była uniwersalna^[5]. Załoga okrętów uległa zwiększeniu do 104 osób^[18]. „Gyller” nie był już jednak intensywnie używany z uwagi na zużycie mechanizmów^[5]. Wycofany został wraz z pozostałymi w 1959 roku, po czym złomowany^[5].

Uwagi

1. Data wodowania 7 lipca 1938 roku według Whitley 1997 ↓, s. 220, Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 i Conway’s... 1980 ↓, s. 379. Według innych publikacji, 7 sierpnia 1938 roku (Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Daszjan 2005 ↓, s. 13) lub 2 lipca 1938 roku (Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271).
2. Według Whitley 1997 ↓, s. 220–221. Kaczmarek 1994 ↓, s. 56 podaje ogólnikowo 1938 rok, natomiast większość publikacji nie podaje daty wejścia do służby.
3. Kaliber 102 mm według Whitley 1997 ↓, s. 220, Conway’s... 1980 ↓, s. 379 i Tony DiGiulian: Naval Guns of Norway. NavWeaps. [dostęp 2020-07-15]. (ang.).. Część literatury podaje mylnie kaliber 100 mm (Kaczmarek 1994 ↓, s. 52).
4. Większość źródeł podaje dla wszystkich okrętów typu ten sam zestaw uzbrojenia: działko 40 mm i dwa wkm-y (np. Conway’s... 1980 ↓, s. 379 i Whitley 1997 ↓, s. 220). Według Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, „Gyller” nie miał karabinów maszynowych 12,7 mm, natomiast Haarr 2011 ↓, s. 419 podaje jako uzbrojenie zarówno „Odina”, jak i „Gyllera” działko 20 mm. Nie jest jasne, gdzie miałoby się mieścić na „Gyllerze” działko 40 mm, jeśli miał dwa podwójne aparaty torpedowe – przy czym brak jest w publikacjach fotografii okrętu z tego okresu. Należy zaznaczyć, że Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 nie podają działka 40 mm jako uzbrojenia okrętów tego typu w niemieckiej służbie, a tylko 20 mm.
5. Tak podają: Conway’s... 1980 ↓, s. 379, Whitley 1997 ↓, s. 220, Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Daszjan 2005 ↓, s. 13. Wobec braku fotografii okrętu w publikacjach nie jest jasne, gdzie miałby się zmieścić na „Gyllerze” drugi aparat torpedowy, zwłaszcza przy działku przeciwlotniczym. Haarr 2011 ↓, s. 419 podaje jako uzbrojenie zarówno „Odina”, jak i „Gyllera” dwie wyrzutnie torpedowe.
6. Zespół niemiecki został dwukrotnie odpędzony ogniem z dział fortu. W międzyczasie niemieckie lotnictwo zbombardowało fort Odderøya. Za trzecim razem spodziewano się brytyjskich sił, a w słabej widoczności flaga T kodu sygnałowego została mylnie wzięta za banderę francuską i zespół niemiecki bez przeszkód wszedł do portu. (Michael Whitley: German cruisers of World War Two. Annapolis: Naval Institute Press, 1985, s. 88-90. (ang.).)
7. Na podstawie szczegółowego opisu zatopienia „Seattle” przez artylerię nadbrzeżną i działań „Gyllera” w: Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. 2011, s. 194, 208. (ang.). Informacje o zatopieniu „Seattle” przez „Gyllera” podaje m.in. Kaczmarek 1994 ↓, s. 54.
8. Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 podają jako uzbrojenie plot. w niemieckiej służbie tylko dwa działka 20 mm, bez działka 40 mm.
9. Kaczmarek 1994 ↓, s. 54 sugeruje, że okręty służyły jako poławiacze torped już po grudniu 1940 roku.
10. Według Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271. Odmiennie Kaczmarek 1994 ↓, s. 55 podaje, że wszystkie okręty przeklasyfikowano i zmodernizowano w 1948 roku, co jest sprzeczne z ww. szczegółowym rocznikiem flot.

Przypisy

1. Daszjan 2005 ↓, s. 12–13.
2. Conway’s... 1980 ↓, s. 379–380.
3. Whitley 1997 ↓, s. 220–221.
4. Kaczmarek 1994 ↓, s. 56.
5. Kaczmarek 1994 ↓, s. 55.
6. Na podstawie rysunków Kaczmarek 1994 ↓, s. 57.
7. Daszjan 2005 ↓, s. 13; Whitley 1997 ↓, s. 220–221.
8. Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95.
9. Kaczmarek 1994 ↓, s. 52–53.
10. Kaczmarek 1994 ↓, s. 53.
11. Don Kindell, NAVAL EVENTS, APRIL1940, Part 2 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 2010-11-02].
12. Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011, s. 188. (ang.).
13. Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011, s. 207–208. ISBN 978-1-78346-967-3. (ang.).
14. Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011, s. 204, 208. ISBN 978-1-78346-967-3. (ang.).
15. Haarr 2011 ↓, s. 419.
16. Kaczmarek 1994 ↓, s. 54.
17. Prit Buttar: Battleground Prussia: The Assault on Germany's Eastern Front 1944–45. Bloomsbury Publishing, 2012, s. 253. ISBN 978-1-78096-465-2. (ang.).
18. Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271

Bibliografia

• A.W. Daszjan. Korabli Wtoroj mirowoj wojny – WMS Polszy i stran Skandinawii (Danii, Norwiegii, Szwiecyi i Finlandii). „Morskaja Kollekcyja”. Nr 3/2005, 2005. (ros.). 
• Rafał Kaczmarek. Norweskie niszczyciele typu „Sleipner”. „Okręty Wojenne”. Nr 12, s. 52–57, 1994. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. 
• Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
• Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Bd. 2: Torpedoboote, Zerstörer, Schnellboote, Minensuchboote, Minenräumboote. München: Bernard & Graefe, 1999. ISBN 3-7637-4801-6. (niem.).
• Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011. ISBN 978-1-78346-967-3. (ang.).
• M.J. Whitley: Zerstörer im Zweiten Welkrieg. Stuttgart: Motorbuch Verlag, 1997, s. 220–221. ISBN 3-613-01426-2. (niem.).
• Jane’s Fighting Ships 1953-54. Raymond Blackman (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co, 1953. (ang.).
• Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011. ISBN 978-1-78346-967-3. (ang.). Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Fotografia „Gyller”, „Æger” i „Sleipner”