Kalendarium historii Irlandii

Kalendarium historii Irlandii – uporządkowany chronologicznie, począwszy od czasów najdawniejszych aż do współczesności, wykaz dat i wydarzeń z historii Irlandii.

Czasy najdawniejsze

• ok. 16000 p.n.e. – podczas ostatniego zlodowacenia Irlandia została pokryta lodem
• ok. 12000 p.n.e. – utworzył się wąski kanał pomiędzy Irlandią a południowo-zachodnią Szkocją
• ok. 8000 p.n.e. – migracja na wyspę myśliwych z kontynentu europejskiego
• ok. 6000 p.n.e. – Irlandia została zasiedlona^[1]
• ok. 4000 p.n.e. – początki rolnictwa (hodowla zwierząt i uprawa roślin) w Céide Fields w hrabstwie Mayo
• ok. 3500 p.n.e. – w Brú na Bóinne wybudowano neolityczne grobowce komorowe i stojące kamienie (Newgrange)
• ok. 2500 p.n.e. – do Irlandii sprowadzono złoto^[2]
• ok. 2000 p.n.e. – rozpoczęto wydobywanie miedzi w rejonach góry Gabriela w hrabstwie Kerry
• ok. 300 p.n.e. – początki kultury celtyckiej w języku i sztuce^[3]
• ok. 300 p.n.e. – zamordowano człowieka z Clonycavan^[4]
• ok. 200 p.n.e. – wpływ kontynentalnej kultury lateńskiej na rzeźby (Kamień Turoe w Bullaun w hrabstwie Galway)
• ok. 100 n.e. – utworzono serię liniowych kanałów naziemnych w południowo-zachodniej części prowincji Ulster i północno-wschodniej części Connacht (Black Pig's Dyke)
• poł. II w. – Klaudiusz Ptolemeusz opisał w dziele „Nauka geograficzna” Irlandię^[1]
• 431 – papież Celestyn I wysłał biskupa Palladiusza w celu szerzenia chrześcijaństwa na wyspie^[5]
• 432 – według tradycji do Irlandii przybył Święty Patryk^[1]
• 444 – św. Patryk utworzył opactwo i biskupstwo w Armagh^[1]
• 461 – zmarł św. Patryk^[6]

Średniowiecze

• ok. 525 – patronami Irlandii zostali św. Patryk i św. Brygida^[1]
• 535/536 – nastąpiły nieurodzaj i głód spowodowane ochłodzeniem klimatu
• 546 – Kolumba założył klasztor w Derry^[1]
• 547 – biskup Kieran wzniósł Clonmacnois^[1]
• 563 – powstały pierwsze szkoły przyklasztorne założone przez Kolumbę w Iona^[1]
• 790 – rozpoczęły się najazdy pierwszych wikingów^[7]
• 795 – wikingowie spustoszyli Inismurray i Inisbofin^[7]
• 812–813 – wikingowie zajęli północno-zachodnią Irlandię^[7]
• 820 – wikingowie osiągnęli wpływy na całej wyspie^[7]
• 830 – Óengus z Tallaght napisał dzieło Martyrology of Tallaght, którego Prolog opisuje ostatnie ślady pogaństwa w Irlandii
• 841 – powstały kolonie wikingów: Annagassen i Dublin^[1]
• 852 – wikingowie Ivar Beinlaus i Olaf Biały wybudowali w Zatoce Dublińskiej fortecę blisko miejsca, gdzie dziś znajduje się miasto Dublin
• 902 – wypędzenie wikingów z Dublina^[7]
• 917 – wikingowie ponownie zajęli Dublin^[7]
• 976 – Irlandia porozumiała się z wikingami^[1]
• 980 – Máel Sechnaill mac Domnaill pokonał w bitwie pod Tarą króla Olafa Cuarana, który po klęsce abdykował^[7]
• 981 – Máel Sechnaill odzyskał Dublin^[7]
• 23 kwietnia 1014 – w bitwie pod Clontarf armia Briana Śmiałego pokonała wojska Máela Mórdy mac Murchady – początek klęski wikingów na terenach Irlandii^[7]
• 1025 – papież Leon IX zatwierdził podział Irlandii na cztery arcybiskupstwa i 36 biskupstw^[1]
• 1155 – król Anglii Henryk II Plantagenet uzyskał zgodę papieża Hadriana IV na najazd na Irlandię
• 1167 – wygnano Dermota MacMurrougha, który szukał wsparcia u króla Henryka II
• 1169 – rozpoczął się podbój Irlandii przez rycerzy anglonormandzkich^[3]
• 1171 – Henryk II przybył do Waterford, gdzie ogłosił się królem Irlandii
• 6 października 1175 – umocniono wpływy Normanów poprzez traktat windsorski z 1175
• 1252 – w Kronikach Czterech Mistrzów opisano upały i susze
• 1297 – odbyło się pierwsze posiedzenie parlamentu Królestwa Irlandii w Dublinie
• 26 maja 1315 – wybuchły walki Edwarda Bruce’a z irlandzkimi lordami przeciwko anglo-normandzkiej kontroli
• 1 grudnia 1494 – Edward Poyning wydał oświadczenie znane jako prawo Poyninga (Poynings' Law)
• 11 czerwca 1534 – Thomas FitzGerald, 10. hrabia Kildare oficjalnie wyrzekł się zwierzchnictwa króla Henryka VIII
• 3 lutego 1537 – Thomas FitzGerald został powieszony w Tyburn
• 1541 – królem Irlandii został Henryk VIII^[3]
• 1542 – parlament irlandzki uchwalił Crown of Ireland Act ustanawiający, że Królestwo Irlandii będzie pod panowaniem Henryka VIII i jego kolejnych następców

Panowanie brytyjskie

• 16 czerwca 1579 – James FitzMaurice FitzGerald wzniecił bunt w An Daingean
• 1594 – wybuchła irlandzka wojna dziewięcioletnia, w której Hugh O’Neill i Red Hugh O’Donnell przeciwstawili się władzy Elżbiety I w Ulsterze
• 1605 – początek plantacji Ulsteru
• 23 października 1641 – wybuchła irlandzka rebelia
• 1642 – wybuchła irlandzka wojna konfederacka
• 1649 – do Irlandii przybył ze swoją armią Oliver Cromwell w celu zwalczenia rebelii^[3]
• 1661–65 – parlament w Londynie uchwalił zbiór ustaw zwany kodeksem Clarendona^[8]
• 12 lipca 1690 – bitwa nad rzeką Boyne, w której wojska protestanckiego króla Anglii Wilhelma Orańskiego pokonały katolicką armię króla Jakuba II^[9]
• 1740 – mała epoka lodowa spowodowała klęskę głodu
• 1778–93 – uchwalono Akty ulżenia katolikom^[3]
• 1798 – wybuchła rewolucja irlandzka^[3]
• 1 stycznia 1801 – uchwalono Akt Unii z 1800; Królestwo Irlandii zostało połączone z Wielką Brytanią, tworząc Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii
• 1803 – wybuchła druga rebelia irlandzka; irlandzki nacjonalista Robert Emmet bez sukcesu próbował przejąć zamek w Dublinie^[10]
• 3 maja 1831 – wybuchła irlandzka wojna o dziesięcinę (Tithe War)
• 1836 – uchwalano ustawę zmniejszającą dziesięcinę; koniec wojny
• 1842 – założono Młodą Irlandię
• 1845–1849 – wielki głód w Irlandii^[3]
• grudzień 1848 – wybuchła epidemia cholery^[11]
• 31 lipca 1893 – powstała Liga Gaelicka^[11]
• 24 kwietnia 1916 – wybuchło powstanie wielkanocne; Patrick Pearse proklamował Irlandię niepodległą republiką; Michael Collins przekształcił Irlandzkich Ochotników w Irlandzką Armię Republikańską^[11]
• 14 grudnia 1918 – odbyły się pierwsze wybory parlamentarne; powstał pierwszy rząd irlandzki z Éamonem de Valerą na czele^[11]
• 21 stycznia 1919 – odbyło się pierwsze posiedzenie Dáil Republiki Irlandzkiej, podczas którego uchwalono Deklarację Niepodległości; wybuchła irlandzka wojna o niepodległość^[3]

Czasy najnowsze

• 6 grudnia 1921 – podpisano traktat angielsko-irlandzki; powstało Wolne Państwo Irlandzkie^[12]
• 12 lutego 1922 – w Belfaście wybuchły zamieszki^[13]
• 1922 – wybuchła irlandzka wojna domowa^[13]
• 6 grudnia 1922 – Ulster formalnie opuścił Wolne Państwo Irlandzkie^[13]
• 24 maja 1923 – koniec wojny domowej^[13]
• 10 września 1923 – przyjęcie Irlandii do Ligi Narodów
• 11 grudnia 1931 – parlament brytyjski uchwalił „Statut westminsterski”^[13]
• 18 grudnia 1936 – IRA została zdelegalizowana^[13]
• 1 lipca 1937 – Irlandczycy przyjęli w referendum konstytucję^[13]
• 29 grudnia 1937 – w życie weszła konstytucja Irlandii, na mocy której Wolne Państwo Irlandzkie przekształciło się w Irlandię (irl. Éire) bez formalnego wprowadzenia republiki^[14]
• styczeń 1942 – wojska amerykańskie przybyły do Irlandii^[13]
• 1945 – Irlandia jako jedyny kraj na świecie przesłał do Berlina wyrazy kondolencji po samobójczej śmierci Adolfa Hitlera^[13]
• 21 grudnia 1948 – przyjęto „Ustawę o Republice”^[13]
• 18 kwietnia 1949 – Irlandia wystąpiła z Wspólnoty Narodów^[13]
• 2 czerwca 1949 – Wielka Brytania uchwaliła „Ustawę o Irlandii”, w której znalazła się informacja, że „Republika Irlandii nie jest już częścią Zjednoczonego Królestwa i nie przestanie nią być bez zgody swojego parlamentu”^[13]
• 1949 – Irlandia odmówiła wstąpienia do NATO^[13]
• 1969 – początek konfliktu w Irlandii Północnej^[13]
• styczeń 1971 – IRA rozpoczęła walki^[13]
• 1 stycznia 1973 – Irlandia wstąpiła do Wspólnoty Europejskiej^[13]
• 1985 – Irlandia i Wielka Brytania podpisały porozumienie angielsko-irlandzkie^[13]
• 1994 – Irlandia wkroczyła w okres wielkiego wzrostu gospodarczego^[15]
• 1997 – IRA ogłosiła zawieszenie broni^[13]
• 10 kwietnia 1998 – podpisano porozumienie wielkopiątkowe^[6]
• 2002 – Irlandia przyjęła walutę euro^[3]

Przypisy

1. W kraju św. Patryka. W: Oxford Wielka Historia Świata. T. 16: Średniowiecze Na wyspach Brytyjskich – Arabowie – Karolingowi. Poznań: Oxford Educational, 2006, s. 9-18. ISBN 83-7425-568-4.
2. Wojciech Pastuszka: Prehistoryczna Irlandia sprowadzała złoto. archeowiesci.pl, 2015-06-06. [dostęp 2016-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-08)]. (pol.).
3. Irlandia. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-04-18] .
4. Wojciech Pastuszka: Mumia z irlandzkiego torfowiska. archeowiesci.pl, 2011-08-16. [dostęp 2016-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-08)]. (pol.).
5. Michał Kozłowski: Św. Patryk i chrystianizacja Irlandii. Histmag, 2014-03-17. [dostęp 2016-04-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-25)]. (pol.).
6. Oxford Wielka Encyklopedia Świata. T. 6. Poznań: Oxford Educational, 2004, s. 103-104. ISBN 83-7325-546-X.
7. Michał Kozłowski: Wikingowie w Irlandii – bitwa pod Clontarf (1014). Histmag, 2014-04-23. [dostęp 2016-04-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-26)]. (pol.).
8. Clarendona kodeks, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-04-26] .
9. Today in Irish History -The Battle of the Boyne, July 12.. The Irish Story. [dostęp 2016-04-26]. (pol.).
10. Robert Emmet. Library Ireland. [dostęp 2016-04-26]. (ang.).
11. Unia Irlandii z Anglią. historiairlandii.friko.pl. [dostęp 2016-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-17)]. (pol.).
12. Michał Gadziński: Éamon de Valera – konserwatywny ojciec współczesnej Irlandii. Histmag, 2015-08-29. [dostęp 2016-04-18]. (pol.).
13. Tomasz Wybranowski: Historia Irlandii ostatnich stu lat. wyspa.ie, 2007. [dostęp 2016-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-03)]. (pol.).
14. CONSTITUTION OF IRELAND – BUNREACHT NA hÉIREANN. taoiseach.gov.ie. [dostęp 2016-04-18]. (ang.).
15. WIT gets its young entrepreneurs to test their e-factor. bancenolan.ie, 2008-02-25. [dostęp 2016-04-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-20)]. (ang.).

Bibliografia

• Séamas MacAnnaidh: Illustrated Dictionary of Irish History. Dublin: Gill & Macmillan, 2001. ISBN 0-7171-3536-5. Brak numerów stron w książce
• Joseph McCullough: A Pocket History of Ireland. Dublin: Gill & Macmillan Ltd, 2010. ISBN 978-0-7171-4729-8. Brak numerów stron w książce
• Norman Davies: Wyspy. Historia. przekład: Elżbieta Tabakowska. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2012. ISBN 978-83-240-2222-9. Brak numerów stron w książce