Kaliskie

Ten artykuł dotyczy krainy historycznej. Zobacz też: księstwo kaliskie, województwo kaliskie.

Kaliskie, ziemia kaliska, ziemia wieluńska i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych

Kaliskie – region historyczny^[1] i region etnograficzny^[2] w środkowej Polsce, na Pojezierzu Wielkopolskim i Nizinie Południowowielkopolskiej, w dorzeczu górnej i środkowej Warty, ze stolicą w Kaliszu^[3][4][5]; wschodnia część Wielkopolski.

Ratusz w Kaliszu (2018)

Ratusz w Koninie (2013)

Kaliskie obejmuje obszar dawnego województwa kaliskiego na południe od Gopła oraz ziemię wieluńską. Na północy graniczy z Kujawami, na południu z Dolnym Śląskiem i Górnym Śląskiem, na zachodzie z ziemią poznańską, na wschodzie z ziemią sieradzką i ziemią łęczycką^[6][7].

Opactwo Cystersów w Lądzie (2008)

Największym miastem regionu jest Kalisz, inne większe miasta: Konin, Ostrów Wielkopolski, Krotoszyn, Września, Jarocin, Wieluń, Koło, Środa Wielkopolska, Pleszew, Kępno, Ostrzeszów.

Pałac w Antoninie (2008)

Kaliskie zamieszkuje grupa etnograficzna Kaliszacy (Kaliszanie) i Borowiacy Kujawscy.

Ratusz w Sulmierzycach (2003)

Patronką Kaliskiego jest księżna kaliska bł. Jolenta Helena z dynastii Arpadów^[8].

Historia

Po II rozbiorze Polski (1793) region znalazł się w Prusach Południowych, po powstaniu wielkopolskim (1806) w Księstwie Warszawskim. Po kongresie wiedeńskim (1815) nastąpił podział departamentu kaliskiego Księstwa Warszawskiego między Królestwo Polskie a Królestwo Prus wzdłuż granicy biegnącej na Prośnie. Wschodnia część z Kaliszem znalazła się w województwie kaliskim (od 1837 guberni kaliskiej) Królestwa Polskiego, zaś część południowo-zachodnia (tzw. Zaprośnie) w rejencji poznańskiej Wielkiego Księstwa Poznańskiego (od 1848 Prowincji Poznańskiej) Królestwa Prus^[9].

W XIX w. Kaliskie rozumiano jako region etnograficzny obejmujący obszar Wielkopolski właściwej, który po 1815 pozostał w Królestwie Polskim oraz ziemię łęczycką, ziemię sieradzką, ziemię wieluńską i powiat częstochowski^[10][11] (obszar między Gopłem, Prosną i Pilicą sięgający na południu ziemi krakowskiej).

Współcześnie region etnograficzny Kaliskiego określa się jako obszar historycznej ziemi kaliskiej^[12], której południowo-wschodnie granice przekraczają linię mazurzenia, oraz ziemię wieluńską.

Z Kaliskiego wywodzą się rody m.in. Lipskich z Lipego herbu Grabie, Łubieńskich z Łubnej herbu Pomian, Niemojowskich z Niemojewa herbu Wieruszowa^[13].

Zobacz też

• 25 Pułk Artylerii Lekkiej
• 29 Pułk Strzelców Kaniowskich
• andruty kaliskie
• diecezja kujawsko-kaliska
• kaliszanie
• Puszcza Pyzdrska
• Turki
• województwo wschodniowielkopolskie
• Województwo kaliskie (1975–1998)

Przypisy

1. Jerzy Topolski: Wielkopolska poprzez wieki. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1973, s. 9.
2. Oskar Kolberg: Dzieła wszystkie. Józef Gajek (red.), Marian Sobieski (red.). T. 23: Kaliskie. Kraków–Warszawa: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1964, s. 2, 31.
3. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Bronisław Chlebowski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 9. Warszawa: Władysław Walewski, 1888, s. 60.
4. Bolesław Szczepański: Wschodnia część Wielkopolski w latach 1815–1918. W: Dzieje Wielkopolski. Witold Jakóbczyk (red.). T. 2: Lata 1793–1918. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1973, s. 852.
5. Władysław Rusiński: Życie codzienne w Kaliszu w dobie Oświecenia. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1988, s. 10. ISBN 83-210-0695-7.
6. TomaszT. Leszkowicz TomaszT., Krainy historyczne w Polsce – 10 faktów, które warto poznać [MAPY] [online], Histmag.org, 18 kwietnia 2016 [dostęp 2024-03-06] .
7. Marian Sobański: Kalisz i ziemia kaliska. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1954, s. 7–11.
8. Wiktor Biegus, Bł. Jolenta: księżna kaliska patronka Wielkopolski, Rzeszów 1930, s. 6.
9. J. Topolski, Wielkopolska poprzez wieki, Poznań 1973, s. 128.
10. O. Kolberg, Lud. Jego zwyczaje..., t. 23 Kaliskie, Kraków 1890, s. 2–29.
11. J. Burszta, Kultura ludowa Kaliskiego w „Dziełach” Oskara Kolberga, [w:] Rocznik Kaliski 1970, t. 3, s. 10.
12. S. Błaszczyk, Kultura ludowa ziemi kaliskiej, [w:] Osiemnaście wieków Kalisza, red. A. Gieysztor, t. 2, Kalisz 1961, s. 387.
13. Spis szlachty Królestwa Polskiego, z dodaniem krótkiéj informacyi o dowodach szlachectwa. Warszawa: Drukarnia Stanisława Strąbskiego, 1851, s. 132, 166.

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Kaliskie

• Kalisz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 685 .
• Konin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 333 .
• Wieluń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 363 .