Karl Brunner von Wattenwyl
 Portret autorstwa Hansa Templego | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Odznaczenia | |
        
| |
Karl Brunner von Wattenwyl (ur. 13 czerwca 1823 w Bernie, zm. 24 sierpnia 1914) – szwajcarski naukowiec: fizyk, geolog i biolog; specjalizował się w entomologii, zwłaszcza w szeroko rozumianych owadach prostoskrzydłych.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Karl urodził się 13 czerwca 1823 roku w szwajcarskim Bernie. Jego ojcem był Karl Brunner[1], profesor chemii i farmacji, w latach 1836–1837 rektor Uniwersytetu Berneńskiego[2], matką zaś Klara Charlotte Otth, córka urzędnika miejskiego. Karl Brunner von Wattenwyl studiował fizykę i geologię, najpierw na Uniwersytecie Genewskim, a od 1843 roku w Berlinie. W 1846 roku doktoryzował się w Berlinie. W 1847 roku na uniwersytecie w Bernie uzyskał habilitację w dziedzinie fizyki, a w 1849 roku uzyskał tam tytuł profesora[1].
W 1851 roku zajął się wprowadzeniem na terenie Szwajcarii sieci telegraficznej. Początkowo pracował pod kierownictwem Carla Augusta von Steinheila, po czym sam objął stanowisko kierownicze. W 1852 roku odegrał kluczową rolę w międzynarodowych negocjacjach dotyczących regulacji przebiegu rzeki Ren. Od 1857 roku zajmował się organizacją sieci telegraficznej w Austrii. W 1865 roku z jego inicjatywy odbyła się w Paryżu pierwsza międzynarodowa konferencja telegraficzna. W związku ze swoją pracą na stałe przeprowadził się do Wiednia, gdzie w 1872 roku został doradcą w Ministerstwie Handlu. Brał także udział we wprowadzeniu telegrafu w Grecji i Turcji[1]. Zmarł 24 sierpnia 1914 roku w Austrii[1][3], według jednych źródeł w Wiedniu[1], według innych w Kirchdorf an der Krems[3].
Jego żoną była Emilie Elise Karoline, córka oficera Karla Antona von Wattenwyla. Miał z nią jedną córkę i trzech synów[1].
Praca naukowa
[edytuj | edytuj kod]Na wczesnym etapie kariery naukowej Karl Brunner von Wattenwyl publikował liczne prace z dziedziny chemii, fizyki, geologii, glacjologii i meteorologii[3]. Już po przeprowadzce do Wiednia zainteresował się owadami prostoskrzydłymi[1], które wówczas szerzej definiowane obejmowały przedstawicieli współcześnie rozumianych rzędów prostoskrzydłych, karaczanów, straszyków i modliszek[4]. Pierwsza jego publikacja na ich temat ukazała się w 1861 roku. Były to Orthopterologische Studien. Beiträge zu Darwin’s Theorie über die Entstehung der Arten (Studia Ortopterologiczne. Wkład do teorii Darwina o pochodzeniu gatunków). W 1865 roku w swym Nouveau Systeme des Blattaires wprowadził nową klasyfikację karaczanów, która stała się podstawą dla systemów późniejszych autorów. W publikacjach z 1878 roku wprowadził podział prostoskrzydłych długoczułkowych na rodziny oraz opublikował monografię rodziny długoskrzydlakowatych. W 1882 roku wydał najobszerniejsze swe dzieło, Prodromus der europäischen Orthopteren, które Malcolm Burr określił encyklopedią europejskich prostoskrzydłych. W 1888 roku ukazała się monografia Stenopelmatidae i Gryllacrididae pióra Brunnera von Wattenwyla, a w 1890 roku monografia Proscopidae. W 1891 roku opublikował obszerne Additamenta zur Monographie der Phaneropteriden. Dzięki możliwości przebadania kolekcji birmańskich prostoskrzydłych zgromadzonej przez Leonarda Feę wydał w 1893 roku Révision du système des Orthoptères... Zawarta tam klasyfikacja prostoskrzydłych posłużyła za podstawę późniejszym autorom. W 1897 roku opublikowano w językach niemieckim i angielskim jego ogólnoentomologiczną pracę o ubarwieniu owadów (Observations on the Colours of Insects). W latach 1906–1908 ukazała się w trzech tomach napisana wspólnie z Josefem Redtenbacherem monografia Die Insektenfamilie der Phasmiden poświęcona straszykom[3].
Brunner von Wattenwyl opisał setki nowych dla nauki taksonów. Jego wiedeńska kolekcja prostoskrzydłych była swego czasu największą na świecie, obejmując m.in. tysiące okazów typowych[3]. Na jego cześć nazwano liczne nowe taksony, w tym rodzaje Brunnerella, Brunnergryllacris, Brunneria, Brunneriana, Bruntridactylus[5], Wattenwylia[6], Wattenwyliella, Wattenwylscopia[5]. W 1893 roku wyróżniony został członkostwem honorowym Entomological Society of London[7].
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]Karl Brunner von Wattenwyl otrzymał liczne odznaczenia. Był komandorem orderów Albrechta i Medżydów, wielkim oficerem Orderu Maurycego i Łazarza, kawalerem orderów: Czerwonego Orła, św. Anny, św. Stanisława, Żelaznej Korony, Lwa Zeryngeńskiego i Zbawiciela[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Max Beier: Brunner von Wattenwyl, Karl Ritter. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 2. Berlin: Duncker & Humblot, 1955, s. 684. ISBN 3-428-00183-4.
- ↑ Therese Steffen Gerber: Brunner, Karl. Historisches Lexikon der Schweiz (HLS), 2020-01-09. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (niem.).
- ↑ a b c d e James A.G. Rehn. Obituary: Carl Brunner von Wattenwyl. „Entomological News and Proceedings of the Entomological Section of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 26 (6), s. 285–288, 1915. Academy of Natural Sciences, Philadelphia.
- ↑ Kristien Rabaey. Biografie van Carl Brunner von Wattenwyl. „Phasma”, s. 22–23, 2006.
- ↑ a b María Marta Cigliano, Holger Braun, David C. Eades, Daniel Otte: Search results for „Brunner” and „Wattenwyl”. [w:] Orthoptera Species File (Version 5.0/5.0) [on-line]. [dostęp 2021-03-01].
- ↑ Paul D. Brock, David C. Eades, Daniel Otte, Ed Baker, Thies Büscher: Search results for „Brunner” and „Wattenwyl”. [w:] Phasmida Species File (Version 5.0/5.0) [on-line]. [dostęp 2021-03-01].
- ↑ Scientific Societies. Entomological Society of London. „The Zoologist: A Monthly Journal of Natural History”. 17 (194), s. 159–160, 1893.
- ↑ Johann Nepomuk Teufelhart: Der Fingersatz beim Hughes-Apparat (Hughes-Schule). Wien: 1870, s. 3.