Kazuń Nowy

Kazuń Nowy

wieś
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	nowodworski
Gmina	Czosnów
Liczba ludności (2023)	742[2]
Strefa numeracyjna	22
Kod pocztowy	05-152[3]
Tablice rejestracyjne	WND
SIMC	0001382[4]
Położenie na mapie gminy Czosnów Kazuń Nowy
Położenie na mapie Polski Kazuń Nowy
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Kazuń Nowy
Położenie na mapie powiatu nowodworskiego Kazuń Nowy
52°25′07″N 20°41′06″E/52,418611 20,685000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Kazuń Nowy (dawniej Kazuń Niemiecki, niem. Deutsch Kazun^[5]; Deutsch Kazan) – wieś sołecka^[6] w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie nowodworskim, w gminie Czosnów^[4][7]. Miejscowość leży przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 7, drogi krajowej nr 85 i drogi wojewódzkiej nr 575 oraz drogi wojewódzkiej nr 579.

W latach 1952–1954 miejscowość była siedzibą gminy Kazuń. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa warszawskiego.

Mennonicki dom modlitwy w Kazuniu Nowym (wrzesień 2019)

Historia

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1252 r, początkowo używano nazwy Kazom. Wieś stanowiła własność klasztorną, od 1526 była królewszczyzną^[8]. Osadnicy mennoniccy osiedlili się w 1764 r. w części Kazunia, zwanej początkowo Holendrami, a w późniejszym czasie Kazuniem Niemieckim (Deutsch-Kazan). Wojewoda miński Jan August Hilzen w dniu 1 lipca 1764 r. zawarł z przedstawicielami osadników umowę, na mocy której na terenach wykarczowanego lasu, nad rzeką mieli oni założyć osadę. Dokumenty ze strony kolonistów podpisano nazwiskami: Bartel, Kohnert, Schroeder, Klaus i Dauter.

Ziemię przez nich zasiedloną podzielono na 23 rodziny, według liczby osób w rodzinie – większe rodziny dostały większy przydział gruntu. Umowę uzupełniono w 1773 r. Następni przybywający do Kazunia zostali osadzeni w latach 1773 i 1786. W 1795 r. zamieszkiwało tu 15 rodzin (67 osób), w 1827 r. zaś już 41 (314 osób).

W 1798 r. powołano we wsi niemiecko-ewangelicką szkołę początkową, do której zaczęło uczęszczać 38 uczniów. Kazuń był jednym z trzech ośrodków mennonickich na Mazowszu.

W latach 1806–1812 powstało tzw. „Przedmoście Kazuńskie” w postaci dzieła koronowego i dwóch fortów. Obecnie jest to teren wojskowy.

Budowę mennonickiego domu modlitwy rozpoczęto dopiero na podstawie pozwolenia z 1823 r. Pierwszym starszym wybrany został Peter Schroeder, który sprawował tę funkcję aż do śmierci w 1833 r.

Od XIX w. w pobliżu wsi budowano fortyfikacje wewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin, tzw. Fort VII Cybulice Małe.

Od 1922 roku stacjonował w Kazuniu w forcie nr VII batalion mostowy (poza kompanią żeglugi, ta stacjonowała na terenie stoczni modlińskiej). Zestawy sprzętu wraz z etatowymi skrzyniami sprzętu przeznaczonego na wyposażenie mobilizacyjne były magazynowane w tzw. „Spichlerzu”, na cyplu między Wisłą a Narwią. Przyczepki na kafary, pontony i sprzęt mostowy magazynowane były na terenie koszar fortu Kazuń.

Krótko przed wybuchem I wojny światowej został wybrany ostatni starszy gminy, kaznodzieja Rudolf Bartel. Działania wojenne zmusiły potomków mennonitów do opuszczenia swoich sadyb. Duża część z nich wyjechała do współwyznawców, część przymusowo wywieziono w głąb Rosji. Podczas działań wojennych zniszczeniu uległa część zabudowy wsi. Zbór został zbezczeszczony i zdewastowany, żołnierze rosyjscy używali obiektu jako magazynu. Został on wyremontowany dopiero w 1924 r., przy pomocy finansowej mennonitów z USA.

W okresie międzywojennym gmina Kazuń, dzięki bliskości Warszawy i budowie utwardzonej drogi, bardzo rozwinęła się pod względem gospodarczym.

W dniach 10–29 września 1939 żołnierze kazuńskiego odcinka Twierdzy Modlińskiej bohatersko bronili się przed Niemcami.

30 sierpnia 1944 r., w obliczu radzieckiej ofensywy, menonici z Kazunia zostali ewakuowani przez władze okupacyjne wraz ze wszystkimi zamieszkującymi te tereny Niemcami. Ewakuacja Kazunia odbyła się po części koleją, po części samochodami lub wozami konnymi. Większość uchodźców dotarła na Kujawy lub na Pomorze (Żuławy), gdzie znaleźli schronienie we wsiach zamieszkanych przez współwyznawców.

W Kazuniu Nowym stacjonowała 2 Mazowiecka Brygada Saperów.

Na południowy wschód od wsi znajdują się dwa czyste zbiorniki wodne – Jezioro Dolne i Górne.

Obiekty historyczne

• dawna cerkiew prawosławna z ok. 1900 r. (nr rej.: A-1248 z 21.07.2014). Do ok. 1915 r. obiekt pełnił rolę świątyni pułkowej i stanowił siedzibę prawosławnej parafii wojskowej. Po zakończeniu I wojny światowej przeznaczony na inne cele. Do lat 60. XX w. zwieńczony charakterystycznymi, cebulastymi kopułami, które usunięto w związku z przeznaczeniem obiektu na stołówkę żołnierską. Po 1989 r. budynek cerkwi, choć opuszczony, zaniedbany i zdewastowany, znajdował się w dobrym stanie technicznym^[9][10]. W 2022 r. obiekt poddano gruntownej renowacji, dzięki czemu przywrócono mu pierwotny, cerkiewny wygląd^[11]
• dawny mennonicki dom modlitwy, zbudowany w 1892 r. po zniszczeniu na skutek powodzi poprzedniego, powstałego w połowie XIX w.
• cmentarz mennonicki położony po wschodniej stronie szosy, naprzeciw zboru, za wałem wiślanym. Założony na planie prostokąta. Zdewastowany po 1945 r., porośnięty drzewami i krzewami oraz samosiejkami. Zachowało się kilkanaście nagrobków (w całości lub we fragmentach), wykonanych z piaskowca i betonu. Najciekawsze w formie piaskowcowych stelli pochodzą z lat 60. i 70. XIX w.

Zobacz też

• Kazuń Polski, Kazuń-Bielany

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 51669
2. Raport o stanie gminy Czosnów w 2023. Liczba mieszkańców w dn. 31.12.2023 s. 5
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 443 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. GUS. Wyszukiwarka TERYT
5. Karte der Deutschen Siedlungen in Mittelpolen: Maßstab 1:500 000, Bibliographisches Institut AG., 1938 [dostęp 2017-11-28] . Brak numerów stron w książce
6. BIP gminy, sołectwa
7. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
8. Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński Mazowsze. Mały przewodnik Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978, s. 136.
9. Zdzisław Kwasek: Uratujmy niszczejącą cerkiew w Kazuniu Nowym. wiadomosci24.pl, 2008-11-12. [dostęp 2016-05-31].
10. Agnieszka Żukowska: Cerkiew w Kazuniu Nowym zabytkiem. Serwis Internetowy Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie, 2014-07-23. [dostęp 2016-05-31].
11. Wojsko wyremontowało zabytkowy budynek cerkwi w Kazuniu Nowym. wirtualnynowydwor.pl, 2022-06-01. [dostęp 2023-06-28].

Linki zewnętrzne

• Kazuń (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 938 .
• www.kampinoska.waw.pl. kampinoska.waw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-30)]. – mennonici w Kazuniu Nowym i okolicznych miejscowościach
• Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego w Polsce