Kleszan

Kleszan
Ilustracja
Prostanthera lasianthos
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

kleszan

Nazwa systematyczna
Prostanthera Labillardière
Novae Holl. Pl. Spec. 2: 18. 1806[3]
Typ nomenklatoryczny

P. lasianthos Labillardière[3]

Synonimy
  • Cryphia R. Br.
  • Klanderia F.Muell.
  • Eichlerago J. Carrick[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Prostanthera cuneata
Prostantera aspalathoides
Prostanthera grylloana
Prostanthera rotundifolia

Kleszan (Prostanthera L.) – rodzaj roślin należących do rodziny jasnotowatych. Obejmuje ok. 100[5]–101[6] gatunków, przy czym tworzą one, także w naturze, bardzo liczne mieszańce międzygatunkowe. Wszyscy przedstawiciele rodzaju występują dziko w Australii[5][6][4]. Zasiedlają formacje zaroślowe i widne lasy, zarówno na siedliskach suchych, jak i nad ciekami[7]. Część gatunków zapylana jest przez miodojady, a inne przez owady[4]. Ponieważ rośliny obfitują w olejki eteryczne[4], pędy po złamaniu i liście po roztarciu mają silny, charakterystyczny miętowy zapach (stąd angielska nazwa rodzaju – mintbush)[8].

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. Przy czym uprawa jest możliwa w klimacie ciepłym (rosną w strefach mrozoodporności 8–11)[8]. Do częściej uprawianych należą: P. cuneata, P. incisa, P. rotundifolia[7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Krzewy i krzewinki, rzadko niewielkie drzewa[4] osiągające do 8 m wysokości[7]. Młode pędy są czterokanciaste, ale starsze są zaokrąglone[4].
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe[4]. Liście zimozielone, zwykle ząbkowane, często szaro i lepko owłosione, pachnące miętą, czasem eukaliptusem[7].
Kwiaty
Zebrane w kwiatostany wiechowate wyrastające w kątach liści lub szczytowo, często w różnym stopniu ulistnione i z przysadkami. Kielich zrosłodziałkowy, dwuwargowy. Korona biała, różowa, czerwona, fioletowa, wyraźnie grzbiecista (dwuwargowa). Górna warga wzniesiona i wyciągnięta do przodu, a dolna rozpostarta. Pręciki cztery[4], w dwóch parach, u części gatunków wystające z rurki korony. Zalążnia górna, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, rozwidlona[7].
Owoce
Cztery rozłupki zamknięte w trwałym kielichu[4][7].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj wraz z pięcioma innymi tworzy plemię Westringeae Bartling o potwierdzonym molekularnie monofiletyzmie. Do rodzaju zaliczone zostały gatunki dawniej wyodrębniane jako rodzaj Wrixonia, ze względu na ich zagnieżdżenie w obrębie Prostanthera[9]. Całe plemię wyodrębniło się w obrębie podrodziny Prostantheroideae Luersson przed ok. 36,6 milionami lat[2].

Rodzaj tradycyjnie dzielony był na dwie sekcje różniące się sposobem zapylania kwiatów. Sekcja Klanderia obejmowała gatunki zapylane przez ptaki, a sekcja Prostanthera – przez owady[4]. Podział taki okazał się sztuczny – sekcja Prostanthera ma charakter parafiletyczny[9].

Wykaz gatunków[6]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-04-02] (ang.).
  3. ↑ a b Prostanthera. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-04-02].
  4. ↑ a b c d e f g h i j K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 208. ISBN 978-3-642-62200-7.
  5. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 754, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c Prostanthera Labill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-04-02].
  7. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 404. ISBN 0-333-73003-8.
  8. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 705-706, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  9. ↑ a b Trevor C. Wilson, Barry J. Conn, Murray J. Henwood. Molecular phylogeny and systematics of Prostanthera (Lamiaceae). „Australian Systematic Botany”. 25, 5. s. 341-352. DOI: 10.1071/SB12006.