Konfederacja radomska

Karol Stanisław Radziwiłł Panie Kochanku

Nikołaj Repnin, faktyczny inicjator zawiązania konfederacji

Konfederacja radomska – konfederacja generalna zawiązana 23 czerwca 1767 roku w Radomiu, pod osłoną wojsk rosyjskich pułkownika Wasilija Carra^[1] w obronie dawnego ustroju Rzeczypospolitej, powstała w reakcji na zawiązanie konfederacji innowierczych (słuckiej i toruńskiej). 3 sierpnia 1767 roku wznowiona w Warszawie, trwała do 15 grudnia 1767 roku^[2].

Powołana z poduszczenia posła rosyjskiego, Nikołaja Repnina, w celu niedopuszczenia do równouprawnienia innowierców, przywrócenia dawnych swobód szlacheckich i narzucenia gwarancji rosyjskich. Popierana przez opozycję magnacką (Potoccy) i skierowana przeciwko reformom króla Stanisława Augusta Poniatowskiego^[3]. Celem radomian było pognębienie Familii Czartoryskich przez odsunięcie jej od wpływu na rząd Rzeczypospolitej, skompromitowanie Stanisława Augusta wobec Rosji i narodu, przywrócenie wpływu stronnictwa hetmańskiego, dokonane przy pomocy wojsk rosyjskich, uznanych za pomocnicze i przyjacielskie^[4].

Marszałkiem konfederacji generalnej został Karol Radziwiłł „Panie Kochanku”, marszałkiem litewskim był Stanisław Brzostowski, sekretarzem Marcin Matuszewicz^[5]. Akces do niej zgłosiło (prawdopodobnie) 74 000 szlachty^[6].

Jednakże faktycznym jej przywódcą stał się poseł rosyjski Nikołaj Repnin, który nakazał konfederatom podporządkować się Stanisławowi Augustowi i wysłać polskich delegatów do Katarzyny II z prośbą o gwarancje dla ustroju Rzeczypospolitej^[7]. Przyjmuje się, iż Repnin był autorem owego adresu do carycy.

Obrady i akces do konfederacji generalnej w Radomiu odbywały się w obliczu przymusu wojsk rosyjskich. Przed ratuszem, gdzie zebrali się konfederaci zaciągnięto baterię dział rosyjskich, płk Carr osobiście zmuszał opornych członków konfederacji do składania deklaracji zgodnych z wolą Nikołaja Repnina. Ostatecznie akt konfederacji generalnej podpisało bez zastrzeżeń jedynie kilku jej członków, większość przy akcesie czyniła pewne zastrzeżenia^[8].

Na sejmikach w Proszowicach i Oświęcimiu przedstawiciel rosyjski Osip Igelström, według swego listu do Sieversa z 1793, kupował głosy drobnej szlachty^[9]. W 1767 roku pod węzłem konfederacji radomskiej zwołano sejm delegacyjny, który zahamował reformy sejmu konwokacyjnego uchwalając Prawa kardynalne, a z Rzeczypospolitej uczynił protektorat rosyjski.

Papież Klemens XIII zaniepokojony popieraniem przez Rosję konfederacji radomskiej i zagrożeniem praw Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów powołał w połowie 1767 roku Kongregację do Spraw Polskich^[10].

Literatura

• Sebastian Piątkowski, Radom – zarys dziejów miasta, Radom 2000, ISBN 83-914912-0-X.
• konfederacja radomska, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2010-07-08] .

Przypisy

1. Aleksander Kraushar, Książę Repnin i Polska, Warszawa 1900, t. I, s. 286, 301.
2. Tamże, s. 307-317.
3. Tamże, s. 288-317.
4. Aleksander Kraushar, Książę Repnin i Polska, Warszawa 1900 t. II, s. 104.
5. Władysław Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, t. II, 1936, s. 300-301.
6. Tamże, s. 300.
7. Konopczyński, Liberum Veto s. 415.
8. Henryk Schmitt, Dzieje panowania Stanisława Augusta, t. II, Lwów 1869, s. 200-202.
9. Dmitrij Iłowajski, Sejm grodzieński roku 1793, Warszawa 1871, s. 88.
10. Wojciech Kęder, Kryzys wokół sprawy dysydenckiej a sprawa suwerenności Rzeczypospolitej w latach 1764-1767, w: Rzeczpospolita wielu wyznań, Kraków 2004, s. 371-372.

Encyklopedie internetowe (konfederacja):

• PWN: 3924876
• Britannica: topic/Confederation-of-Radom