Kraśnik wykowiec

Kraśnik wykowiec
	Zygaena viciae
	(Denis et Schiffermüller, 1775)
	; Imago
	; Gąsienica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	motyle
Rodzina	kraśnikowate
Podrodzina	Zygaeninae
Rodzaj	Zygaena
Podrodzaj	Zygaena (Agrumenia)
Gatunek	kraśnik wykowiec
Synonimy
	Sphinx viciae Denis & Schiffermüller, 1775; Sphinx meliloti Esper, 1789; Zygaena amanica Reiss, 1935; Zygaena buglossi Boisduval, 1829; Zygaena cilicica Burgeff, 1926; Zygaena dahurica Boisduval, 1834; Zygaena ledereri Rebel, 1901; Zygaena stentzii Freyer, 1839; Zygaena meliloti farrioisi de Sagarra, 1925;
	Sphinx viciae Denis & Schiffermüller, 1775; Sphinx meliloti Esper, 1789; Zygaena amanica Reiss, 1935; Zygaena buglossi Boisduval, 1829; Zygaena cilicica Burgeff, 1926; Zygaena dahurica Boisduval, 1834; Zygaena ledereri Rebel, 1901; Zygaena stentzii Freyer, 1839; Zygaena meliloti farrioisi de Sagarra, 1925;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kraśnik wykowiec^[1]^[2]^[3] (Zygaena viciae) – gatunek motyla z rodziny kraśnikowatych i podrodziny Zygaeninae. Zamieszkuje Europę i palearktyczną Azję. Owady dorosłe latają w dzień.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1775 roku przez Johanna N.C.M. Denisa i Ignaza Schiffermüllera pod nazwą Sphinx viciae^[4]^[5]. Współcześnie klasyfikowany jest w rodzaju Zygaena i podrodzaju Agrumenia. W jego obrębie tworzy grupę gatunków viciae wraz z Zygaena niphona^[6]^[7]. W obrębie gatunku wyróżnia się liczne podgatunki o niepewnym statusie^[1]^[3]:

Zygaena viciae argyllensis Tremewan, 1967
Zygaena viciae bosniensis Reiss, 1922
Zygaena viciae charon Hübner, 1796
Zygaena viciae dacica Burgeff, 1914
Zygaena viciae dahurica Boisduval, 1834
Zygaena viciae ehnbergii Reuter, 1893
Zygaena viciae fernandezi Gómez Bustillo & Fernandez-Rubio, 1976
Zygaena viciae hulda Reiss & Reiss, 1972
Zygaena viciae italica Caradja, 1895
Zygaena viciae nigrescens Reiss, 1921
Zygaena viciae nobilis Navas, 1924
Zygaena viciae rhaetica Burgeff, 1926
Zygaena viciae sicula Calberla, 1895
Zygaena viciae silbernageli Reiss, 1943
Zygaena viciae silenus Burgeff, 1926
Zygaena viciae stentzii Freyer, 1839
Zygaena viciae subglocknerica Reiss, 1943
Zygaena viciae viciae Denis & Schiffermüller, 1775
Zygaena viciae ytenensis Briggs, 1888

Morfologia

Motyl ten osiąga od 22 do 32 mm rozpiętości skrzydeł^[1]. Ciało ma krępo zbudowane. Głowa zaopatrzona jest w maczugowate, drobno piłkowane czułki. Szeroki tułów jest czarny, włącznie z patagiami i tegulami. Skrzydło przednie osiąga od 11 do 15 mm długości i jest trochę prześwitujące^[8]. Tło ma czarne ze słabym połyskiem metalicznym o odcieniu zielonym lub błękitnym^[3]. Na wierzchu skrzydła przedniego zwykle występuje wzór z pięciu plam o barwie czerwonej z odcieniem różowym. Plamy te mogą jednak mieć barwę od żółtej po kawowobrązową. Mogą być zredukowane lub całkiem zanikłe. Często niektóre z plam, a czasem nawet wszystkie z nich zlewają się wzdłużnie. Na spodniej stronie przedniego skrzydła plamy łączą się zawsze w słabo widoczną, czerwoną pręgę^[8]^[1]^[3]. Skrzydła tylnej pary mają tło takiej samej barwy jak plamy na skrzydłach pary pierwszej^[8] i są szeroko, czarno obwiedzione^[3].

Odwłok jest cały czarny z metalicznym połyskiem, zaopatrzony w czerwoną obrączkę z czarnym przyprószeniem lub jej pozbawiony^[8]^[1]^[3]. Genitalia samca mają walwy eliptycznie zaokrąglone, zaś wyrostki unkusa położone blisko siebie, u nasady węższe niż w przypadku kraśnika sześcioplamka, stopniowo i stożkowato zwężające się ku zaokrąglonym szczytom. Edeagus ma płytkę brzuszną (lamina ventralis) pokrytą dachówkowato zachodzącymi na siebie kolcami. Z kolei wezyka (rurka prąciowa) zaopatrzona jest w krótki cierń oraz zaokrągloną płytkę z trójkątnymi kolcami. Genitalia samicy cechują się znamieniem torebki kopulacyjnej zbudowanym z drobnych, słabo zesklerotyzowanych, wielobocznych, płytkowatych kolców, rozmieszczonych na planie okrągłej plamy. Przewód torebki kopulacyjnej jest stosunkowo wąski, miejscami słabo zesklerotyzowany, średnicą dorównujący tarczce lub przekraczający jej średnicę^[8].

Gąsienice mają krępe ciało. Ubarwione są seledynowo z szeregami drobnych, czarnych i żółtych plamek oraz białawymi smugami wzdłuż grzbietu. Porośnięte są rzadkim, jasno ubarwionym owłosieniem^[3]^[2].

Ekologia i występowanie

Owad ten zamieszkuje siedliska o różnym stopniu wilgotności, od suchych muraw kserotermicznych po wilgotne łąki i śródleśne polany^[1]^[8]^[2]^[3]. Owady dorosłe aktywne są od czerwca do sierpnia^[1]^[8]^[2]. Latają w dzień, zwłaszcza przy słonecznej pogodzie^[8]. Odżywiają się nektarem kwiatów^[2].

Gąsienice są fitofagami żerującymi na groszku żółtym, komonicy zwyczajnej, sparcecie siewnej, wyce ptasiej i różnych gatunkach koniczyn^[8]^[3]^[1]. Aktywne są głównie nocą; w ciągu dnia żerują tylko gdy jest pochmurno^[3]. Są one stadium zimującym^[8]^[1]. Spotyka się je od sierpnia do końca maja^[1]. Wyrośnięta gąsienica konstruuje na roślinie żółtawy kokon, w którym następuje przepoczwarczenie^[3].

Gatunek palearktyczny. W Europie znany jest z Hiszpanii, Andory, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Mołdawii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskich części Rosji i Turcji^[5]. Dalej na wschód występuje na Syberii i w Azji Środkowej^[8]. W Polsce występuje lokalnie na stanowiskach rozproszonych po całym kraju^[8]^[3].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Krzysztof Jonko: Zygaena viciae (Denis & Schiffermüller, 1775). [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2021-04-20].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Zygaena viciae – Kraśnik wykowiec. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2021-04-20].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Kraśnik wykowiec. [w:] Przyroda Świętokrzyska [on-line]. [dostęp 2021-04-20].
↑ Zygaena. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2021-04-20].
↑ ^a ^b Zygaena viciae. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2021-04-20].
↑ A. Hofmann, W.G. Tremewan. A revised check-list of the genus Zygaena Fabricius, 1775 (Lepidoptera: Zygaenidae, Zygaeninae), based on the biospecies concept. „Entomologist’s Gazette”. 61, s. 119–131, 2010.
↑ Konstantin A. Efetov, Axel Hofmann, Gerhard Tarmann, W.G. Tremewam. Taxonomic comments on the treatment of the Zygaenidae (Lepidoptera) in volume 3 of Moths of Europe, Zygaenids, Pyralids 1 and Brachodids (2012). „Nota Lepidopterologica”. 37 (2), s. 123-133, 2014. DOI: 10.3897/nl.37.7940.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Jerzy S. Dąbrowski: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyty 14-15. Ślimakówki – Limacodidae, kraśniki – Zygaenidae. Toruń: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1998.

[Jonko-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Krzysztof Jonko: Zygaena viciae (Denis & Schiffermüller, 1775). [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2021-04-20].

[insektarium-2] Zygaena viciae – Kraśnik wykowiec. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2021-04-20].

[ps-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Kraśnik wykowiec. [w:] Przyroda Świętokrzyska [on-line]. [dostęp 2021-04-20].

[funet-4] Zygaena. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2021-04-20].

[fe-5] Zygaena viciae. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2021-04-20].

[Hofmann-6] A. Hofmann, W.G. Tremewan. A revised check-list of the genus Zygaena Fabricius, 1775 (Lepidoptera: Zygaenidae, Zygaeninae), based on the biospecies concept. „Entomologist’s Gazette”. 61, s. 119–131, 2010.

[Efetov-7] Konstantin A. Efetov, Axel Hofmann, Gerhard Tarmann, W.G. Tremewam. Taxonomic comments on the treatment of the Zygaenidae (Lepidoptera) in volume 3 of Moths of Europe, Zygaenids, Pyralids 1 and Brachodids (2012). „Nota Lepidopterologica”. 37 (2), s. 123-133, 2014. DOI: 10.3897/nl.37.7940.

[Dąbrowski-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Jerzy S. Dąbrowski: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyty 14-15. Ślimakówki – Limacodidae, kraśniki – Zygaenidae. Toruń: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1998.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]