Krescencjusze

Krescencjusze

Crescenzi

Herb Krescencjuszy
Państwo	Państwo Kościelne
Region	Italia
Gniazdo rodzinne	Rzym
Protoplasta	Krescencjusz I Starszy
Pierwsza wzmianka	koniec X wieku
Status rodziny	wymarła
Ostatni przedstawiciel	Jan III Krescencjusz
Data wymarcia	XI wiek
Gałęzie	Hrabiowie Tusculum

Dom Krescencjusza I

Zamek św. Anioła, bastion rodu Krescencjuszy

Krescencjusze^[a] (wł. Crescenzi, łac. Crescentii) – arystokratyczny ród, sprawujący władzę w średniowiecznym Rzymie^[1]. Byli oni także spokrewnieni w linii żeńskiej z rodem hrabiów z Tusculum^[2]. W przeciwieństwie jednak do hrabiów, byli oni stronnictwem antycesarskim^[3].

Krescencjusze, podobnie jak Tuskulańczycy, byli potomkami konsula Teofilakta i jego żony Teodory^[2]. Na przełomie X i XI wieku zdobyli oni władzę w Rzymie, dzięki czemu mogli bezpośrednio wpływać na wybór papieża^[1]. Kilku papieży i antypapieży zostało mianowanych z rekomendacji Krescencjuszy^[2].

Geneza

Imiona Krescens lub Krescencjusz było popularne już w okresie późnego Cesarstwa Rzymskiego (od mniej więcej III wieku)^[4]. W dokumentach z 901 roku pojawił się pewien Krescencjusz, będący sędzią miejskim i sygnatariuszem sentencji w portyku pałacu Karola Wielkiego^[1]. Wśród jego krewnych byli prawdopodobnie Teofilakt i jego żona Teodora, od których wywodzą się arystokratyczne rody Krescencjuszy oraz hrabiów Tusculum^[5]. Miastem, w którym rodzina ta miała największe wpływy, była Sabina^[5]. Krescencjusz Starszy w 967 roku został odnotowany jako hrabia terytorium Sabiny^[6].

Krescencjusz I Starszy

Młodsza córka Teofilakta, Teodora Młodsza była matką Krescencjusza, który pełnił w Rzymie funkcję konsula; wbrew pojawiającym się informacjom nie był on jednak bratem papieża Jana XIII^[7]. Ojcem Krescencjusza był Jan, mąż Teodory Młodszej^[8]. Krescencjusz I nosił także przydomek Caballo Marmoreo^[5]. Gdy w 973 roku zmarł cesarz rzymski, Otton I, rodzina Krescencjuszy, planująca przejęcie władzy w Rzymie, postanowiła przejąć kontrolę nad papiestwem^[9]. Aby tego dokonać, przyczyniła się do powstania buntu przeciwko urzędującemu papieżowi Benedyktowi VI, który został desygnowany jeszcze przez cesarza Ottona^[10]. Papież Benedykt został uwięziony w zamku św. Anioła, a następnie zamordowany, natomiast na jego miejscu zasiadł Bonifacy VII^[11]. Na prośbę nowego cesarza, Ottona II, hrabia Sicco zażądał uwolnienia prawowitego papieża (gdy był więziony), lecz i ta prośba nie została spełniona, a hrabiego wkrótce potem także zabito^[10]. Ta zbrodnia wzmogła protesty społeczne, które zmusiły Bonifacego do ucieczki do Konstantynopola, a na nowego papieża wybrano Benedykta VII^[11]. Był to kandydat mający powiązania z kilkoma rodami arystokratycznymi, dlatego żaden z tychże nie zgłaszał większych sprzeciwów wobec tej kandydatury, jednak napięta sytuacja w Rzymie zmusiła Krescencjusza do zniknięcia na jakiś czas ze sceny politycznej^[10]. Po śmierci Ottona II w 983 roku, Krescencjusz powrócił do Rzymu, uwięził Jana XIV w Zamku św. Anioła (gdzie zmarł) i przywrócił na Tron Piotrowy antypapieża Bonifacego (w 984)^[11]. Po tych wydarzeniach, Krescencjusz przywdział habit i osiadł w klasztorze na Awentynie, gdzie zmarł 7 lipca 984 roku^[10]. Jego żoną była Sergia, z którą miał dwóch synów: Jana i Krescencjusza^[12].

Krescencjusz II Młodszy

Naprawdę miał na imię Jan, lecz zwany był Krescencjuszem Młodszym; był starszym synem Krescencjusza Starszego i jego żony^[13]. Po śmierci ojca, to on przejął władzę w Rzymie, piastował funkcję patrycjusza i stanął na czele rodu^[14]. Gdy w 983 roku zmarł cesarz Otton II, następca tronu, Otton III był jeszcze dzieckiem, zatem władzę nad cesarstwem przejęła wdowa po nim, Teofano^[14]. Krescencjusz Młodszy, aby ponownie kontrolować papiestwo po tym, jak jego ojciec uwięził Jana XIV (zmarłego w 984), chciał przywrócić na jego miejsce antypapieża Bonifacego. Ten jednak zmarł rok później (w 985) i Krescencjusz mianował na Stolicę Piotrową Jana XV^[14]. Regentka Teofano była wówczas zajęta sprawami w Niemczech i nie mogła interweniować w sprawie tej kandydatury^[10]. W 988 roku Krescencjusz II zmarł, a władzę po nim przejął jego brat, Krescencjusz Nomentanus^[14].

Krescencjusz II Nomentanus

Krescencjusz Nomentanus, po śmierci starszego brata, przejął tytuł patrycjusza rzymskiego i szybko popadł w konflikt z Janem XV^[15]. Jego celem było przywrócenie w Rzymie republiki arystokratycznej i ograniczenie władzy papieskiej^[3]. W międzyczasie, zmarła regentka Teofano (w 991) i władzę nad cesarstwem przejął Otton III^[16]. Papież Jan XV, skonfliktowany ze wszystkimi stronnictwami w Rzymie, poprosił cesarza o interwencję i przyjazd do Wiecznego Miasta^[10]. Otton chciał spełnić tę prośbę, jednak przybył na Lateran zbyt późno, gdy Jan już nie żył^[15]. W 996 roku Otton III dopilnował, by na Tron Piotrowy intronizowano pierwszego niemieckiego papieża, Grzegorza V^[11], który potem odwdzięczył się, koronując Ottona na cesarza rzymskiego^[15]. Wkrótce potem, Otton nakazał wygnać Krescencjusza z miasta, lecz papież postanowił go ułaskawić^[15]. Krescencjusz wykorzystał sytuację i, gdy Otton wyjechał z miasta, intronizował antypapieża Jana XVI^[11]. W lutym 998 cesarz powrócił do Rzymu, zdławił bunt i przywrócił Grzegorza na urząd papieski^[10]. Trzy miesiące później odbył się synod, na którym papież-uzurpator, Jan, został dotkliwie okaleczony, natomiast Krescencjusza skazano na śmierć, przez ścięcie na murach zamku św. Anioła^[17] (najprawdopodobniej 24 kwietnia 998)^[18]. Był żonaty ze Stefanią^[19] i miał z nią córkę, Rogatę^[20].

Jan III Krescencjusz

Po dekapitacji Nomentanusa, władzę w Rzymie przejął Jan III Krescencjusz^[21], syn albo Krescencjusza Młodszego^[22][23] (pogląd ostatnio dominujący), albo Krescencjusza Nomentanusa^[20][21] (pogląd dawniejszy). Aby zapewnić sobie pełnię władzy, (objętej w 1001 roku) dopilnował by nowym papieżem (po śmierci Sylwestra II) został Jan XVII^[10]. Ponieważ cesarz Otton III zmarł w 1002 roku, Jan Krescencjusz bez problemów został także patrycjuszem rzymskim^[10]. Tymczasem papież Jan sprawował urząd papieski zaledwie około pół roku, a gdy zmarł, Krescencjusz wprowadził na Tron Piotrowy swojego krewnego, Jana XVIII^[24]. Papież ten zabiegał o wpływy w Niemczech, prosząc króla Henryka II, by przyjechał do Rzymu, zwłaszcza po koronacji w 1004 w Pawii, jednak Krescencjusz stanowczo się temu sprzeciwiał^[24]. Było to najprawdopodobniej spowodowane probizantyńskimi sympatiami patrycjusza^[24]. Po abdykacji Jana XVIII, dzięki rekomendacji Jana Krescencjusza, nowym papieżem został Sergiusz IV, który, podobnie jak jego poprzednicy, pozostawał pod silnym wpływem swojego protektora^[25]. Zarówno Sergiusz, jak i Krescencjusz, zmarli w maju 1012 roku (odpowiednio: 12 i 18), co dało podstawę do twierdzeń, że śmierć nie nastąpiła z powodów naturalnych^[25].

Schyłek

Po wydarzeniach z 1012 roku, ród Krescencjuszy nie zdołał utrzymać pozycji w Rzymie^[10] i został wyparty przez ród hrabiów Tusculum^[11]. Tuskulańczycy wytypowali Benedykta VIII na Stolicę Piotrową^[26]. Kandydatem osłabionych Krescencjuszy był Grzegorz VI, który wkrótce potem został wygnany z Rzymu i ogłoszony antypapieżem^[26]. Te wydarzenia spowodowały, że Krescencjusze całkowicie stracili swoje wpływy w Rzymie i przenieśli się do Sabiny^[27], gdzie dali początek rodom Stefaniani i Ottaviani^[28]. Z linii Ottaviani być może pochodził antypapież Wiktor IV, ale nie jest to pewne^[b].

Mimo wygaśnięcia głównej linii rodu, samo imię Krescenjusz pozostało często spotykane^[27]. Od XII wieku są poświadczone w Rzymie szlacheckie rodziny Crescenzi (de Crescentio) oraz Cenci, które jednak z dawnymi Krescencjuszami nie miały nic wspólnego^[29]. Z rodu Crescenzi pochodziło wielu kardynałów: Gregorio Crescenzi (zm. 1208)^[30], Gregorio Crescenzi (zm. 1227)^[31], Marcello Crescenzi (zm. 1552)^[32], Pier Paolo Crescenzi^[33], Alessandro Crescenzi^[34], Marcello Crescenzi (zm. 1768)^[35].

Uwagi

1. W literaturze źródłowej można spotkać różną numerację Krescencjuszy. Obecna tu numeracja została zaczerpnięta z Foundation for Medieval Genealogy. [dostęp 2012-11-18]. (ang.).
2. Za potomka Krescencjuszy uważa go Maleczek, (s. 90,) podczas gdy Kehr, (s. 80-83), choć rozważa taką możliwość, skłania się ku uznaniu go za potomka hrabiów tuskulańskich.

Przypisy

1. Vauchez, Dobson i Lapidge 2000 ↓, s. 383.
2. Conti di Tusculo. Foundation for Medieval Genealogy. [dostęp 2012-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
3. Gierowski 2003 ↓, s. 46.
4. Gregorovius 1895a ↓, s. 378.
5. Crescentii Family, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2013-01-18]  (ang.).
6. Gregorovius 1895a ↓, s. 383.
7. Kelly 1997 ↓, s. 182.
8. Conti di Tusculo: Ioannes I. Foundation for Medieval Genealogy. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
9. Fischer-Wollpert 1996 ↓, s. 255.
10. Crescentius. Catholic Encyclopedia. [dostęp 2012-11-18]. (ang.).
11. Fischer-Wollpert 1996 ↓, s. 256.
12. Gregorovius 1895a ↓, s. 386.
13. Conti di Tusculo: Ioannes II Crescentius. Foundation for Medieval Genealogy. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
14. Kelly 1997 ↓, s. 187.
15. Kelly 1997 ↓, s. 188.
16. Kelly 1997 ↓, s. 187-188.
17. Kelly 1997 ↓, s. 189.
18. Conti di Tusculo: Crescentius II Nomentanus. Foundation for Medieval Genealogy. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
19. Gregorovius 1895a ↓, s. 433.
20. Gregorovius 1896b ↓, s. 6.
21. Kelly 1997 ↓, s. 193.
22. Conti di Tusculo: Ioannes III. Foundation for Medieval Genealogy. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
23. Lindsay Brook: Popes and pornocrats in the early middle ages. Foundation for Medieval Genealogy, 2003. s. 16. [dostęp 2012-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
24. Kelly 1997 ↓, s. 194.
25. Kelly 1997 ↓, s. 195.
26. Kelly 1997 ↓, s. 197.
27. Gregorovius 1896b ↓, s. 13.
28. Kehr 1926 ↓, s. 80.
29. Maleczek 1984 ↓, s. 90.
30. Maleczek 1984 ↓, s. 90-92.
31. Maleczek 1984 ↓, s. 183-184.
32. Crescenzi, Marcello. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-01-05]. (ang.).
33. Crescenzi, Pier Paolo. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-01-05]. (ang.).
34. Crescenzi, Alessandro. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-01-05]. (ang.).
35. Crescenzi, Marcello. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-01-05]. (ang.).

Bibliografia

• Rudolf Fischer-Wollpert: Leksykon papieży. Kraków: Znak, 1996. ISBN 83-7006-437-X.
• André Vauchez, Barrie Dobson, Michael Lapidge: Encyclopedia of the Middle Ages. T. I. James Clarke & Co Ltd, 2000. ISBN 1-57958-282-6. (ang.).
• John N. D. Kelly: Encyklopedia papieży. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997. ISBN 83-06-02633-0.
• Józef Andrzej Gierowski: Historia Włoch. Wrocław: Ossolineum, 2003. ISBN 83-04-04674-1.
• Ferdinand Gregorovius: History of the City of Rome in the Middle Ages. T. III. Londyn: George Bell & Sons, 1895. (ang.).
• Ferdinand Gregorovius: History of the City of Rome in the Middle Ages. T. IV. Londyn: George Bell & Sons, 1896. (ang.).
• Werner Maleczek: Papst und Kardinalskolleg von 1191 bis 1216. Die Kardinäle unter Coelestin III. und Innocenz III.. Wiedeń: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1984. ISBN 3-7001-0660-2. (niem.).
• Paul Fridolin Kehr: Zur Geschichte Victors IV. Neues Archiv der Gesellschaft für Ältere Deutsche Geschichtskunde. T. 46. 1926, s. 53-85. (niem.).

Linki zewnętrzne

• Storia della famiglia Crescenzi. Serlupi. [dostęp 2013-01-18]. (wł.).

Encyklopedie internetowe (ród szlachecki):

• Britannica: topic/Crescentii-family
• Treccani: crescenzi
• Catalana: 0020567