Krościenko Wyżne

Krościenko Wyżne

wieś
Dwór w Krościenku Wyżnym
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	krośnieński
Gmina	Krościenko Wyżne
Wysokość	263 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	5 428[2][3]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-422[4]
Tablice rejestracyjne	RKR
SIMC	0355080[5]
Położenie na mapie gminy Krościenko Wyżne Krościenko Wyżne
Położenie na mapie Polski Krościenko Wyżne
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Krościenko Wyżne
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego Krościenko Wyżne
49°40′28″N 21°49′49″E/49,674444 21,830278[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Dwór w Krościenku Wyżnym na mapie z 1851r.

Krościenko Wyżne – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Krościenko Wyżne^[6][5], w dolinie Wisłoka. Siedziba gminy Krościenko Wyżne. We wsi znajduje się Góra Marynkowska zwana Patrią, na której palono wici, gdy Polska była w niebezpieczeństwie.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Krościenko Wyżne^[6][5]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0355097	Browar	część wsi
0355105	Folwark	część wsi
0355111	Góra	część wsi
0988945	Łążek	przysiółek
0355170	Pustyny	przysiółek
0355128	Sołtysowo	część wsi
0355134	Strona Południowa	część wsi
0355140	Strona Północna	część wsi
0355157	Wójtostwo	część wsi
0355163	Zagórze Pierwsze	część wsi

Historia

Krościenko Wyżne zostało lokowane na prawie magdeburskim około 1350 roku, przez króla Polski Kazimierza Wielkiego i zasiedlone przez kilku osadników niemieckich (zob. Głuchoniemcy), którzy założyli tu parafię pod wezwaniem św. Marcina. W 1377 r. istniał w Krościenku już kościół i parafia. Biskup przemyski Eryk z Winsen Mora tworząc w roku 1386 kapitułę katedralną w Przemyślu, powołał do niej również plebana Jakuba z Crosken (Krościenko).

Była to wieś królewska. Krościenko wymienione jest w dokumentach biskupich z 1383 r. W 1603 r. został poświęcony drewniany kościół, który został zbudowany w II połowie XIV w. (około 1350).

Wieś królewska położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego^[7], w drugiej połowie XVII wieku należała do starostwa sanockiego^[8].

W czerwcu 1624 r. Tatarzy zniszczyli Krościenko i wtedy zaginęło też wiele dokumentów. Do 1911 roku nad brzegiem Wisłoka istniał drewniany, średniowieczny kościółek, który, niestety, po wybudowaniu nowego został rozebrany^[9]. Obecny, neogotycki kościół został konsekrowany przez bpa. przemyskiego św. Józefa Sebastiana Pelczara w 1912 roku. Polichromię kościoła zaprojektował i wykonał w 1936 (przed wyjazdem do Ameryki) Jan Henryk Rosen. Witraże zaprojektował Stefan Witold Matejko.

Właścicielami dóbr w Krościenku były znane rody Bobolów (np. od 7.02.1613 do 1635 r. Jan Bobola, syn Jana i Katarzyny – cześnik sandomierski) i Mniszchów, a potem Jakub Bobola (zm. w 1636 r.).

Dzierżawili ją – jako wieś królewską – od 1765 r. – Jabłonowscy. Po pierwszym rozbiorze Polski, w 1772 r., Krościenko Wyżne włączono w granice Austrii. Od 1 maja 1789 r., po sprzedaży Krościenka przez zaborczy rząd Austriaków, miejscowość przeszła na własność księżnej Katarzyny Ossolińskiej z (zm. 1796), żony Rocha Michała Jabłonowskiego (zm. 1780) – kasztelana wiślickiego, a potem jego syna Józefa Jabłonowskiego.

Dwór był miejscem uczty weselnej Aleksandra Fredry z Zofią Skarbkową – córką Józefa Jabłonowskiego - urządzone staraniem siostry komediopisarza, a ówczesnej pani tutejszych posiadłości, Cecylii Jabłonowskiej z Fredrów.

We dworze u Leona Jabłonowskiego, syna Józefa, przebywali: Wincenty Pol, Seweryn Goszczyński, Ludwik Jabłonowski – syn Józefa Jabłonowskiego, pamiętnikarz, poeta, powstaniec i siostra żony Aleksandra Fredry, Cecylia Jabłonowska – zwana matką tutejszego ludu, (zmarła we Lwowie, ale prochy jej przewieziono do Krościenka i pochowano w krypcie pod starym kościołem).

Władali miejscowością też Skrzyńscy, gdy właścicielka Emilia Jabłonowska (córka Leona Jabłonowskiego) wyszła za mąż za szambelana austriackiego – Franciszka Ksawerego Skrzyńskiego z Koszowy, a po nich Orpiszewscy.

Podczas rzezi galicyjskiej w 1846 r. chłopi, namówieni przez zaborców, napadli i splądrowali dwór powstańca Mikołaja Nowosielskiego.

We dworze wraz z rodziną mieszkał w młodości Maciej Stęczyński, znany później rysownik, litograf i podróżnik.

Dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wieś weszła w skład województwa lwowskiego oraz powiatu krośnieńskiego.

W czasie II wojny światowej mieścił się tu Inspektorat AK OP-15. Na Cmentarzu w Krośnie w kwaterze wojennej jest kilka grobów dowódców oddziałów AK poległych pod koniec wojny w Krościenku Wyżnym.

Po zakończeniu II wojny światowej Krościenko należało do województwa rzeszowskiego, powiatu krośnieńskiego, gminy Korczyna. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krościenko Wyżne, od 1973 r. gminy Korczyna. W 1994 (30 grudnia)^[10] nastąpił podział gminy Korczyna, w wyniku czego powstała nowa gmina z siedzibą w Krościenku Wyżnym skupiająca dwie miejscowości: Krościenko Wyżne i Pustyny.

Od 1975 r. do województwa krośnieńskiego.

Z parafii Krościenko Wyżne w roku 1985 wydzielono nową parafię – Iskrzynię, a w 1998 – Pustyny.

Zabytki i obiekty turystyczne

• Kościół neogotycki wybudowany w l. 1908-14 według projektu architekta Teodora Talowskiego, z polichromią z 1936 Jana Henryka Rosena i witrażami Stefana Matejki z wyposażeniem wykonanym w części przez A. Lenika w 1914 r.
• Ruiny dworu z 1651 r. wraz z zabudową gospodarczą, parkiem ze stawami oraz kilkoma dębami rosnącymi ok. 300-400 lat.
• Dąb Aleksander
• Pomnik obchodów grunwaldzkich w 1910 r.
• Wzniesienie zw. Marynkowską Górą (330 m), na której kopiec zw. Patrią, gdzie według podania palono ogniska, mające zwoływać ludzi do obrony przed najeźdźcą.

Związani z Krościenkiem Wyżnym

• Aleksander Fredro – komediopisarz
• Ludwik Jabłonowski (1810 -1887) – pamiętnikarz, poeta i powstaniec listopadowy i Wiosny Ludów.
• Michał Józefczyk – proboszcz Parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Tarnobrzegu – Serbinowie, społecznik, inicjator budowy wielu kościołów
• Jan Szelc – poeta, nauczyciel
• Gerard Szmyd – duchowny katolicki, prezes lwowskiego oddziału Związku Harcerstwa Polskiego, obrońca Lwowa z 1918 r. przed Ukraińcami, w latach 1930–1938 proboszcz parafii św. Marii Magdaleny we Lwowie

Zobacz też

• Krościenko

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 62167
2. Wieś Krościenko Wyżne w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
3. Oto największe wsie Podkarpacia. Tu mieszka więcej.... 2022-102-07.
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 621 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
5. GUS. Wyszukiwarka TERYT
6. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej, Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 4.
8. Lustracja województwa ruskiego 1661-1665. Cz. 1, Ziemia Przemyska i Sanocka, wydali Kazimierz Arłamowski i Wanda Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 265.
9. Strona parafii, historia kościołów. [dostęp 2013-08-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-24)].
10. Dz.U. z 1994 r. nr 132, poz. 671

Linki zewnętrzne

• Krościenko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 702 .