Kruszownica wielolistkowa

Kruszownica wielolistkowa
	; Górna strona plechy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	kruszownicowce
Rodzina	kruszownicowate
Rodzaj	kruszownica
Gatunek	kruszownica wielolistkowa
	Nazwa systematyczna
	Umbilicaria polyphylla (L.) Baumg.; Fl. Lips.: 571 (1790)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kruszownica wielolistkowa (Umbilicaria polyphylla (L.) Baumg. – gatunek grzybów z rodziny kruszownicowatych (Umbilicariaceae)^[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Umbilicaria, Umbilicariaceae, Umbilicariales, Incertae sedis, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy gatunek ten zdiagnozowany został w 1753 r. przez K. Linneusza jako Lichen polyphyllus. Do rodzaju Umbilicaria przeniósł go w 1790 r. Baumgarten i nazwa nadana przez tegoż autora jest według Index Fungorum prawidłowa. Synonimów nazwy naukowej jest około 30^[3].

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski^[2].

Charakterystyka

Plecha listkowata z glonami protokokkoidalnymi, zazwyczaj złożona z wielu listków, czasami tylko jednolistkowa. Do podłoża przyrośnięta jest uczepem. Osiąga średnicę 2–5(7) cm. Listki plechy są cienkie, skórzaste, o płatowato zaokrąglonych brzegach, karbowane i porozrywane. Górna powierzchnia jest gładka, równa, lub trochę pofałdowana oraz nieco lśniąca. Pokryta jest wielowarstwową korą. Ma barwę od brunatnej do niemal czarnej^[4]. Brak izydiów. Dolna powierzchnia jest smolistoczarna, bardzo drobno chropowata i nie posiada chwytników. Reakcje barwne: rdzeń K –, C + czerwony, KC + czerwony^[5].

Bardzo rzadko występują apotecja lecideowe. Mają średnicę 0,4–1,2 mm, kształt od trójkątnego do okrągławego. Ich czarne tarczki pocięte są licznymi rowkami^[4]. W jednym worku powstaje po 8 bezbarwnych, elipsoidalnych lub szerokoelipsoidalnych, prostych askospor o rozmiarach 10–15 × 6–8 μm^[5].

Metabolity wtórne: kwas gyroforowy, Kwas lekanorowy, kwas umbilikarowy^[5].

Występowanie i siedlisko

Gatunek rozprzestrzeniony na całym świecie. Występuje na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Antarktydy, ale jest na należących do Antarktyki wyspach Szetlandy Południowe i Orkady Południowe. Występuje w całej Europie, łącznie z Grenlandią i najdalej na północ wysuniętym archipelagiem Svalbard w Arktyce^[6]. W Polsce jest częsta w górach, na niżu bardzo rzadka, można ją tutaj spotkać tylko na głazach narzutowych. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status LC – gatunek słabo zagrożony^[7]. W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym^[8], od 9 października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków porostów chronionych^[9].

Rośnie na świetlistych miejscach na skałach krzemianowych^[4].

Gatunki podobne

Charakterystycznymi cechami odróżniającymi ten gatunek kruszownicy są: plecha zazwyczaj wielopłatowa, gładka górna powierzchnia, gładka i niemal czarna dolna powierzchnia, brak chwytników i przeważnie brak apotecjów^[5]. Podobna jest bardzo pospolita kruszownica strojna (Umbilicaria deusta), ale łatwo ja odróżnić, gdyż jej górna powierzchnia jest szorstka od izydiów.

Przypisy

↑ ^a ^b Index Fungorum. [dostęp 2014-09-12]. (ang.).
↑ ^a ^b Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
↑ Species Fungorum. [dostęp 2014-09-12]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
↑ ^a ^b ^c ^d Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2014-09-12].
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-09-12].
↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765)
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2014-09-12]. (ang.).

[faltynowicz-2] Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.

[sf-3] Species Fungorum. [dostęp 2014-09-12]. (ang.).

[wojciak-4] Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.

[herbaria-5] Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2014-09-12].

[6] Discover Life Maps. [dostęp 2014-09-12].

[7] Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[8] Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765)

[rozp2014-9] Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]