Kryzys nullifikacyjny[a] (ang. Nullification Crisis) – wydarzenie polityczne w historii Stanów Zjednoczonych, mające miejsce w latach 1832–1833.
Pierwsza ustawa celna została uchwalona w 1816 roku i protekcjonizm nie był wówczas kwestią sporną[1]. Z czasem postępującej industrializacji, przemysłowe stany Północy (zwłaszcza Nowej Anglii) stały się zwolennikami ceł zaporowych, w przeciwieństwie do rolniczego Południa[1]. Wprowadzanie ceł, zmuszało bowiem plantatorów (głównie bawełny) do kupowania gotowych wyrobów na zamkniętym rynku po zawyżonych cenach[2]. Prezydent używał cła do ochrony nowych gałęzi przemysłu przed konkurencją z zagranicy[3]. W 1828 roku Izba Reprezentantów uchwaliła „ustawę o znienawidzonym cle” (Tariff of Abominations), która została wprowadzona, by zjednać wyborców ze stanów północnych dla urzędującego prezydenta Andrew Jacksona[2]. Decyzja legislatywy wywołała protesty w stanach południowych, lecz najbardziej sprzeciwiała się temu Karolina Południowa, gdzie ceny bawełny już od jakiegoś czasu nie wzrastały[1]. Było to spowodowane wyjałowieniem gleby i konkurencyjnymi cenami z nowych stanów na południowym zachodzie[1]. Mimo to, mieszkańcy tego stanu obarczyli winą administrację federalną, którą oskarżali o wzbogacanie przemysłowców i obniżanie cen bawełny[4].
W wyniku tej sytuacji, wiceprezydent John C. Calhoun stworzył anonimowy dokument zatytułowany „Komentarz i Protest Karoliny Południowej”, który został przyjęty przez legislaturę Karoliny Południowej[2]. Stwierdził w nim, że ustawa celna, jako faworyzująca niektóre stany, jest niezgodną z Konstytucją[4]. Ponadto uznał, że każdy ze stanów ma prawo nullifikować (unieważnić) decyzję władzy federalnej, jeśli uzna ją za niekonstytucyjną[5]. Mimo tego, oprócz potępienia ustawy, stan tymczasowo wstrzymał się od dalszych działań[5]. W 1829 roku Jackson zwrócił się do Kongresu o zmniejszenie ceł na towary, które, jego zdaniem, nie mogły konkurować z produktami amerykańskimi[3]. Wiosną 1830 roku obniżono taryfy na produkty spożywcze takie jak herbata, kawa czy sól[3]. Uspokoiło to nastroje społeczne części mieszkańców Karoliny Południowej, jednak zwolennicy nullifikacji uznali, że jest to zbyt łagodne podejście[3]. Wywołało to debatę w Senacie, pomiędzy reprezentantem Karoliny Południowej Robertem Haynem a zwolennikiem federalizmu Danielem Websterem[4]. Calhoun nie zabierał w nich głosu, jednakże popierał postulaty Hayne’a[4]. W 1831 roku Jackson dokonał reorganizacji gabinetu, w czasie której zdymisjonował wiceprezydenta, z powodu wielu różnic politycznych, historycznych i osobistych[6].
Nowelizacja ustawy o taryfach nastąpiła w 1832 roku, jednak wysokie cła na bawełnę czy żelazo zostały utrzymane[3]. Spowodowało to kolejną falę niezadowolenia na Południu, jednakże obawy nie były spowodowane jedynie cłami, ale także coraz wyraźniej zarysowującymi się tendencjami abolicjonistycznymi[6]. Wydarzenia takie jak powstanie Nata Turnera, debata nad zniesieniem niewolnictwa w legislaturze stanowej Wirginii czy zwiększająca się liczba ludności na antyniewolniczej Północy (obawiano się, że abolicjoniści zdobędą dzięki temu przewagę w Kongresie) doprowadziły do postępującej niechęci wobec Unii i poparcia nullifikacji[6]. John Calhoun, pełniący wówczas mandat senatora, publicznie agitował na odrzuceniem ustawy o znienawidzonych taryfach, co doprowadziło do zwołania konwencji w Columbii[6]. Delegaci zdecydowaną większością głosów odrzucili ustawy o redukcji ceł z 1828 i 1832 roku, uznając je za niekonstytucyjne[7]. Ponadto uchwalono, że każdy obywatel, którego mienie zostanie zarekwirowane przez władze federalne (za niepłacenie cła), uzyska nakaz sądu stanowego, by otrzymać podwójną rekompensatę zajętego dobytku[7]. Podjęto także uchwałę, że jakakolwiek próba interwencji zbrojnej, wywoła natychmiastową secesję Karoliny Południowej[8]. Powstała także wówczas Partia Niezależnych, której kandydatem w wyborach prezydenckich został John Floyd[9].
Prezydent postanowił wysłać wojsko do portu w Charleston, a 10 grudnia 1832 roku ogłosił „Proklamację o Nullifikacji”, w której uznał ustalenia konwencji z Columbii za zdradę[10]. Władze stanowe zaczęły tworzyć wówczas ochotniczą armię, natomiast prezydent przeforsował „ustawę o użyciu siły” (Force Bill), by stłumić ewentualne powstanie[10]. Stany południowe, sprzeciwiały się protekcjonizmowi, jednakże nie poparły pomysłu nullifikacji, ani nie zamierzały występować z Unii, co spowodowało osamotnienie Karoliny Południowej w proteście[10]. W wyniku tego, John Calhoun i Henry Clay opracowali projekt „kompromisowej ustawy o cłach” (Compromise Tariff Act)[8], Zakładała ona redukcję ceł do stałego poziomu około 20% ad valorem, rozciągniętą na okres dziewięciu lat[8]. 1 marca 1833 Kongres uchwalił obie ustawy, a dwa tygodnie później legislatura stanowa Karoliny Południowej, poparła kompromisową ustawę o cłach (odwołując nullifikację) i zanegowała ustawę o użyciu siły[10]. Jackson zignorował to weto, chcąc uniknąć dalszego konfliktu, jednocześnie dając szansę władzom stanowym na zachowanie twarzy[10].