Krzyżowniczka

Krzyżowniczka
	; Crucianella maritima
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	marzanowate
Rodzaj	krzyżowniczka
	Nazwa systematyczna
	Crucianella L.; Sp. Pl.: 109 (1753)
	Typ nomenklatoryczny
	C. latifolia Linnaeus
Synonimy
	Mappia Hablitz ex Ledeb.; Rubeola Mill.;
	Mappia Hablitz ex Ledeb.; Rubeola Mill.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Krzyżowniczka, krzyżownik^[5] (Crucianella L.) – rodzaj roślin z rodziny marzanowatych. Obejmuje 30 gatunków^[3]. Występują one w basenie Morza Śródziemnego – w południowej Europie (na tym kontynencie rośnie 8 gatunków^[6]) i północnej Afryce oraz w zachodniej Azji, na wschodzie sięgając po Iran, Afganistan, Kirgistan i Kazachstan^[3].

Rośliny te rosną w suchych siedliskach, w miejscach widnych^[7], piaszczystych, kamienistych i skalistych, zarówno nad brzegami mórz, jak i w górach^[8].

Morfologia

Pokrój: Rośliny roczne i byliny, zielne i drewniejące u nasady^[7]. Pędy i ich rozgałęzienia długie, cienkie, zwykle czworokątne^[9].
Liście: Dolne wyrastają w okółkach po 4–8^[7], z nitkowatymi przylistkami, górne naprzeciwległe, bez przylistków. Blaszka zwykle równowąska do lancetowatej, rzadziej owalna do jajowatej^[9].
Kwiaty: Zebrane w kłos szczytowy, z węzłów wyrastają pojedynczo, są siedzące lub krótkoszypułkowe, wsparte dwiema przysadkami. Kielich jest zredukowany, czasem brak go zupełnie. Korona wąskorurkowata, na końcu z 4–5 łatkami, często odgiętymi i zakończonymi szczecinką^[7], barwy różowej lub niebieskawej^[9]. Pręcików jest 4–5, zakończonych równowąskimi pylnikami. Zalążnia ścieśniona^[9]. Szyjka słupka dwudzielna, o nierównych ramionach zakończonych główkowatymi znamionami^[7], zwykle wystającymi z korony^[9].
Owoce: Rozłupnie rozpadające się na dwie jednonasienne rozłupki, nagie i zwykle wąskojajowate^[7], rzadko kulistawe^[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny marzanowatych (Rubiaceae), a w jej obrębie zaliczany jest do podrodziny Rubioideae i plemienia Rubieae^[10]. Rodzaj jest siostrzany względem grupy obejmującej sekcję Cruciana z rodzaju marzanka Asperula i rodzaj kozłówka Phuopsis. Bazalną pozycję dla tej grupy zajmuje rodzaj Callipeltis, ale cały klad jest zagnieżdżony w gradzie obejmującym różne sekcje rodzaju Asperula i Galium^[11].

Wykaz gatunków^[3]

Crucianella aegyptiaca L.
Crucianella angustifolia L. – krzyżowniczka wąskolistna^[5]
Crucianella arabica Schönb.-Tem. & Ehrend.
Crucianella baldschuanica Krasch.
Crucianella bithynica Boiss.
Crucianella bucharica B.Fedtsch.
Crucianella chlorostachys Fisch. & C.A.Mey.
Crucianella ciliata Lam.
Crucianella disticha Boiss.
Crucianella divaricata Korovin
Crucianella exasperata Fisch. & C.A.Mey.
Crucianella filifolia Regel & Schmalh.
Crucianella gilanica Trin.
Crucianella graeca Boiss.
Crucianella hirta Pomel
Crucianella imbricata Boiss.
Crucianella kurdistanica Malin.
Crucianella latifolia L.
Crucianella macrostachya Boiss.
Crucianella maritima L.
Crucianella membranacea Boiss.
Crucianella parviflora Ehrend.
Crucianella patula L.
Crucianella platyphylla Ehrend. & Schönb.-Tem.
Crucianella sabulosa Korovin & Krasch.
Crucianella schischkinii Lincz.
Crucianella sintenisii Bornm.
Crucianella sorgerae Ehrend.
Crucianella suaveolens C.A.Mey.
Crucianella transjordanica Rech.f.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-06-22] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-06-22] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Crucianella L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-22].
↑ Crucianella L.. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-06-22].
↑ ^a ^b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 63. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 249, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f T.G. Tutin, V.H. Heywood, i in.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University Press, 1976, s. 3.
↑ MarjorieM. Blamey MarjorieM., ChristopherCh. Grey-Wilson ChristopherCh., Wild flowers of the Mediterranean, London: A & C Black, 2004, s. 179, ISBN 0-7136-7015-0, OCLC 56888046 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f S. Nazimuddin, M. Qaiser: Crucianella L.. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-22].
↑ Genus Crucianella L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-06-22].
↑ Li-E Yang, Ying Meng, De-Li Peng, Ze-Long Nie, Hang Sun. Molecular phylogeny of Galium L. of the tribe Rubieae (Rubiaceae) – Emphasis on Chinese species and recognition of a new genus Pseudogalium. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 126, s. 221-232, 2018. DOI: 10.1016/j.ympev.2018.04.004.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-06-22] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-06-22] (ang.).

[powo-3] Crucianella L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-22].

[ing-4] Crucianella L.. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-06-22].

[gawrys-5] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 63. ISBN 978-83-925110-5-2.

[mabb-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 249, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[tutin-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f T.G. Tutin, V.H. Heywood, i in.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University Press, 1976, s. 3.

[blamey-8] MarjorieM. Blamey MarjorieM., ChristopherCh. Grey-Wilson ChristopherCh., Wild flowers of the Mediterranean, London: A & C Black, 2004, s. 179, ISBN 0-7136-7015-0, OCLC 56888046 .

[pakistan-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f S. Nazimuddin, M. Qaiser: Crucianella L.. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-22].

[grin-10] Genus Crucianella L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-06-22].

[11] Li-E Yang, Ying Meng, De-Li Peng, Ze-Long Nie, Hang Sun. Molecular phylogeny of Galium L. of the tribe Rubieae (Rubiaceae) – Emphasis on Chinese species and recognition of a new genus Pseudogalium. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 126, s. 221-232, 2018. DOI: 10.1016/j.ympev.2018.04.004.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]