Krętolin

Krętolin
Ilustracja
Hessea cinnamomea
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

amarylkowate

Rodzaj

Krętolin

Nazwa systematyczna
Hessea W. Herbert
Amaryllidaceae: 289 (1837)[3]
Typ nomenklatoryczny

Hessea stellaris (Jacq.) Herb.[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Masowy zakwit H. cinnamomea po pożarze fynbosu
Budowa Hessea cinnamomea

Krętolin (Hessea Herb.) – rodzaj roślin z rodziny amarylkowatych. Obejmuje 13 gatunków, występujących rzadko w Kraju Przylądkowym w Republice Południowej Afryki i w Namibii[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Niewielkie, wieloletnie rośliny zielne o wysokości 5-25 cm[5].
Pęd
Cebula chroniona gęstymi, filcowatymi łuskami zewnętrznymi[5].
Liście
Rośliny tworzą dwa liście ustawione naprzeciwlegle, taśmowate do równowąskich, wzniesione do rozłożonych, gładkie (jedynie u H. incana i H. pilosula drobno owłosione). U nasady liści obecny jest bezbarwny katafil, pozostający poniżej poziomu gruntu, jedynie u H. breviflora katafil wyrasta ponad grunt i jest kasztanowaty[5].
Kwiaty
Zebrane w parasolowaty kwiatostan, wyrastający na głąbiku. Okwiat gwiaździsty, blado- do ciemnoróżowego, rzadko biały lub bladożółty, jednobarwny, jednak u H. cinnamomea, H. monticola i H. undosa z kontrastowym, czerwonym zabarwieniem u nasady listków. Listki zrośnięte u nasady tworząc rurkę, w której gromadzi się nektar, u niektórych gatunków (np. H. undosa) o pofalowanych brzegach. Sześć pręcików, u niektórych gatunków (H. mathewsii, H. pulcherrima) o nitkach z wyrostkami zakrzywionymi do wewnątrz. Zalążnia dolna, trójkomorowa, zawierająca do 4 zalążków w każdej komorze. Szyjka słupka smukła, zakończona znamieniem o trzech krótkich rozgałęzieniach[5].
Owoce
Cienkościenne torebki, mieszczące kilka mięsistych, czerwonobrązowych, jajowatych nasion[5].

Biologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Geofity cebulowe, przechodzące okres spoczynku w porze suchej. Zaczynają kwitnąć tuż po pierwszych jesiennych opadach deszczu. Gatunki zasiedlające fynbos, H. cinnamomea i H. monticola, kwitną masowo po pożarach. Kwiaty są zapylane przez różne pszczoły i muchówki krótkoczułkie. Rośliny kwitną krótko, a kwiatostany szybko usychają i odrywają się od cebul. Tocząc się na wietrze rozsiewają nasiona, które niemal natychmiast kiełkują, szybko rozwijając się podczas mokrych, zimowych miesięcy[5].
Siedlisko
Wszystkie gatunki występują na półsuchych obszarach z jesiennymi i zimowymi opadami deszczu. Zajmują obszary sezonowo wilgotne, rozlewiska, zagłębienia i miejsca do których spływa woda z wyżej położonych skał[5].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Strumariinae, plemienia Amaryllideae, podrodziny amarylkowych Amaryllidoideae z rodziny amarylkowatych Amaryllidaceae[6].

Wykaz gatunków[3]

Zagrożenie i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Krętoliny są roślinami rzadkimi. Wszystkie gatunki obejmuje Czerwona Lista Roślin Południowej Afryki. Gatunek H. mathewsii jest krytycznie zagrożony, a H. cinnamomea zagrożony wyginięciem. Trzy gatunki są narażone. Największym zagrożeniem dla większości gatunków jest utrata siedlisk, głównie z powodu zwiększonego zapotrzebowania na grunty rolne, oraz wypieranie przez gatunki inwazyjne[7].

Nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]
Etymologia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć Christiana Hesse, żyjącego w latach 1772-1837 pastora luterańskiego, który przybył z Hanoweru do Kapsztadu, gdzie prowadził ogród z sukulentami i był znany ze swojej gościnności dla podróżników i przyrodników[5].
Nazwy zwyczajowe w języku polskim
Polska nazwa rodzaju Hessea: krętolin, wskazana została w Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... Erazma Majewskiego wydanym w roku 1894[8], w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin z roku 1900 Józefa Rostafińskiego[9], a także w Słowniku języka polskiego Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego z 1902 r.[10]
Synonimy taksonomiczne[3]
  • Imhofia Herb., Appendix: 18 (1821), nom. illeg.
  • Periphanes Salisb., Gen. Pl.: 118 (1866)
  • Kamiesbergia Snijman, Bothalia 21: 125 (1991)
  • Dewinterella D.Müll.-Doblies & U.Müll.-Doblies, Feddes Repert. 105: 341 (1994)
Homonimy taksonomiczne
Nazwę Hessea Ormières & Sprague nosi również rodzaj sporowców z rodziny Hesseidae[11].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).
  3. ↑ a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h D.A. Snijman: PlantZ of Africa: Hessea. 2008. [dostęp 2021-02-20].
  6. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
  7. ↑ Red Data List of South African Plants. South Africa National Botanical Institute, Pretoria, 2010. [dostęp 2021-02-20].
  8. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2.: Słownik Łacińsko – Polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 169. (pol.).
  9. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 304. (pol.).
  10. ↑ Jan Aleksander Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki: Słownik języka polskiego. T. 2. Warszawa: Drukarnia E. Lubowskiego i s-ki, 1902.
  11. ↑ Global Biodiversity Information Facility (GBIF) Backbone Taxonomy. GBIF Secretariat. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).