Kupała (mitologia)

Kupała, Wojciech Gerson, 1897

Kupała, Kupało – rzekome bóstwo słowiańskie, które po raz pierwszy wymienione jest w XVII wieku i porównane do greckiej bogini Ceres. Współcześni badacze mitologii Słowian negują jednak istnienie takiego bóstwa.

Źródła

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszym źródłem, które wymienia bóstwo Kupało, jest Latopis Hustyński pochodzący z XVII wieku:

Piąty Kupało, jak sądzę, był bogiem obfitości, jak u Hellenów Ceres. Jemu zaś bezrozumni za obfitość podziękowanie składali w tym czasie, kiedy miały nastać żniwa. Tego Kupały, biesa, jeszcze i dotychczas w niektórych stronach bezrozumni pamięć czczą, zaczynając czerwca 23 dnia, w wigilię narodzin św. Jana Poprzednika Pańskiego, aż do żniw i dalej, w taki sposób: z wieczora zbiera się prosty lud obydwu płci i splatają sobie wieńce z jadalnych ziół lub korzeni i, przepasawszy się trawą, wzniecają ogień. Gdzie indziej zaś stawiają zieloną galąź i wziąwszy się za ręce, krążą wokół tego ognia, śpiewając swoje pieśni, przeplatając Kupałą. Potem przez ów ogień przeskakują, temu biesowi w ofierze siebie składając[1].

Latopis Hustyński

Z XVII wieku Kupałę za bóstwo uznaje też Synopsis kijowski(inne języki) oraz Żywot św. Włodzimierza[2].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
Andriej Szyszkin, Kupało i Kostroma, 2015
 Zobacz więcej w artykule Noc Kupały, w sekcji Historia i etymologia.

Historyczność i interpretacje

[edytuj | edytuj kod]

Współcześni badacze raczej negują istnienie słowiańskiego bóstwa o imieniu Kupało. Według Władimira Toporowa postacie mitologiczne znane z późniejszych źródeł, takie jak Jaryło, Kupała, Pogwizd, Łada, Polel i inne, nie mogą być uważane za bogów[3]. Folklorysta i etnograf Andriej Toporkow(inne języki) stwierdził, że Kupało był tylko świętem ludowym, a uznanie go za bóstwo jest wątpliwe[4]. Według Stanisława Urbańczyka Kupała to „literacka fikcja, uparcie przez mitologów podtrzymywana jako prawda”[2]. Brak jest informacji o bóstwie we wcześniejszych źródłach wspominających obchody Nocy Kupały[5].

Część badaczy, np. Martin Pitro i Petr Vokáč[6], czy Linda Ivantis[7], uważają, że Kupało nie był bóstwem, tylko postacią obrzędową lub kukłą używaną podczas Nocy Kupały. Materiał źródłowy potwierdza istnienie kukieł o takiej nazwie, np. ukraińskie dial. kupało „kukła obrzędowa, używana w uroczystościach sobótkowych”, czy białoruskie dial. kupała „osoba wiodąca prym w zabawach sobótkowych”[8].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Suszko 2003 ↓, s. 108–109.
  2. ↑ a b Urbańczyk 1991 ↓, s. 181.
  3. ↑ Toporow 1995 ↓, s. 211.
  4. ↑ Toporkow 2002 ↓, s. 212.
  5. ↑ Hołobucki i Karadobry 2009 ↓, s. 499.
  6. ↑ Pitro i Vokáč 2002 ↓, s. 79.
  7. ↑ Ivantis 1989 ↓, s. 14.
  8. ↑ Sławski 1969 ↓, s. 375.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Henryk Suszko: Latopis hustyński. Opracowanie, przekład i komentarze. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, seria: Slavica Wratislaviensia. ISBN 83-229-2412-7.
  • Боги. W: Władimir Toporow: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 1: А (Август) – Г (Гусь). Moskwa: Международные отношения, 1995, s. 348–352. ISBN 5-7133-0704-2. (ros.).
  • Кабинетная мифология. W: Andriej Toporkow: Славянская мифология: Энциклопедический словарь. Swietłana M. Tołstojowa (red.). Moskwa: Международные отношения, 2002. (ros.).
  • Stanisław Urbańczyk: Dawni Słowianie. Wiara i kult. Wrocław: Ossolineum, 1991.
  • Martin Pitro, Petr Vokáč: Bohové dávných Slovanů. Praga: ISV, 2002. ISBN 80-85866-91-9. (cz.).
  • Linda J. Ivantis: Russian Folk Belief. ME Sharpe, Inc., 1989. ISBN 0-87332-422-6. (ang.).
  • Купала, Купайло. W: Wołodymyr O. Hołobucki, Tetiana A. Karadobry: Encykłopedija istoriji Ukrajiny. Wałerij A. Smolij (red.). T. 5: Кон – Кю. Kijów: Наукова Думка, 2009, s. 499. ISBN 978-966-00-0855-4. (ukr.).
  • kupała. W: Franciszek Sławski: Słownik etymologiczny języka polskiego. T. 3. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 1969. (pol.).