Kwongan

Adenanthos cuneatus

Xanthorrhoea preissii

Banksia menziesii

Samica miodopijka rdzawoszyjego

Współczesny widok na Swan Coastal Plain z Darling Scarp

Kwongan, kwongkan – rodzaj niskiej formacji roślinnej, występujący na nadbrzeżnych równinach południowo-zachodniej Australii Zachodniej, w śródziemnomorskiej strefie klimatycznej. Charakteryzuje się dużą bioróżnorodnością i dużym udziałem gatunków endemicznych.

Etymologia

Termin kwongan lub kwongkan pochodzi z języka aborygeńskiej ludności Noongar, wśród której to jest używany od wieków na określenie tego specyficznego ekosystemu^[1].

Klasyfikacja

Według klasyfikacji WWF kwongan wchodzą w skład krytycznie zagrożonego ekoregionu Southwestern coast of Australia (dosł. południowo-zachodnie wybrzeże Australii) o kodzie AA1205. Umieszczony on jest w australazjatyckiej kategorii biomu Mediterranean Forests, Woodlands, and Scrub (dosł. Śródziemnomorskie Lasy, Zadrzewienia i Zarośla)^[2]. Według klasyfikacji WWF Global kwongan heathlands stanowią jeden z 6 ekoregionów w obrębie ekoregionu globalnego (ang. Global ecoregion) o numerze 119: Southwestern Australia Forests and Scrub (dosł. Lasy i Zarośla Australii Południowo-Zachodniej), wchodzącego w skład biomu Mediterranean Forests, Woodlands, and Scrub^[3][4]. Według klasyfikacji IBRA kwongan wchodzą w skład biogeograficznego regionu Swan Coastal Plain (kod SWA)^[5][2].

Opis i warunki ekologiczne

Kwongan definiuje się jako typ zarośli odznaczający się warstwą drobno- i twardolistnych krzewów i krzewinek poniżej 1 m wysokości, która może być miejscami zdominowana przez wyższe krzewy niebędące eukaliptusami. Dopuszczalna jest też obecność rozproszonych roślin drzewiastych^[6].

Formacja wykształca się w obszarze, gdzie skała macierzysta reprezentuje jedną z najstarszych formacji geologicznych Ziemi. Gleby są ubogie, kwaśne, zawierają krzemionkę z konkrecjami żelaza. Ubogie piaski uniemożliwiają rozwój formacji krzewiastych i drzewiastych współwystępujących na tym obszarze (jarrah, karri, wandoo). Klimat cechuje się długim, 7-miesięcznym okresem suszy letniej i opadami zimowymi poniżej 650 mm^[7].

Kluczowy wpływ na kompozycję gatunkową mają pożary, stąd znaczny udział w formacji pirofitów^[7]. Wiele roślin tego ekosystemu jest ornitogamicznych (zapylanych przez ptaki). Cechą charakterystyczną dla kwonganu i fynbosu jest też powszechna obecność roślin mrówkosiewnych^[8].

Zasięg

Ekosystem ten pokrywa powierzchnię 15 200 km²^[9]. Występuje w strefie łagodnego klimatu śródziemnomorskiego na jałowych, piaszczystych równinach rozciągających się od Cape Naturaliste po Perth^[9]. Niski poziom składników odżywczych w glebie takich środowisk utrudnia roślinom wytwarzanie nowych liści co sezon i wymusza na nich wykształcenie wiecznie zielonego listowia. Ponadto rośliny tych środowisk odporne muszą być na wiatr i susze. Pierwotnie Kwongan obejmował 27% powierzchni południowo-zachodniej Australii^[6], a obecnie jako ekoregion zajmuje 30% jej południowo-zachodniego wybrzeża, będąc już jednak w większości przerzedzonym^[9].

Bioróżnorodność

Formacja ta ma postać gęstych zarośli krzewów i krzewinek. Zbiorowiska te zdominowane przez twardo- i drobnoliścienne rośliny wykazujące najwyższy poziom endemizmu w Australii Zachodniej. Endemizm tego rejonu wynika częściowo z izolującej roli pustyń oddzielających go od wilgotnej, wschodniej części kontynentu^[9].

W formacji tej spotykani są przedstawiciele takich rodzin roślin jak srebrnikowate, wrzosowate i rutowate^[8]. Występują tu m.in. Grevillea eriostachya, Grevillea armigera, Scaevola sp., Templetonia retusa, Santalum acuminatum, Banksia menziesii i Banksia attenuata^[9]. Gleby są tu tak ubogie, że wśród krzewów i krzewinek licznie rosną rosiczki, którym towarzyszą też storczyki. Rośliny zielne rozwijają się w okresie wiosennym, natomiast większość gatunków zdrewniałych ma szczyt wegetacji w okresie letnim, kiedy w glebie na większej głębokości dostępna jest woda^[7].

Formacja cechuje się znacznym bogactwem florystycznym. Na powierzchni 100 m² występuje tu ponad 90 gatunków roślin^[7]. W kwonganie na południe od Eneabba, na powierzchni 20 km² znaleziono 429 gatunków roślin naczyniowych, z których 338 występowało na 87 stanowiskach wielkości 0,1 ha. W sumie na podstawie analizy florystycznej wyróżniono 5 jednostek wegetacyjnych^[10].

Fauna ssaków kwonganu reprezentowana jest przez m.in.: kangura szarego, drzewnicowate (w tym Cercartetus concinnus), ostronoga, krótkonosa brązowego i Macropus irma. Wśród awifauny występują tu m.in. emu i miodopijek rdzawoszyi^[9].

Formacje podobne

Kwongan wykazuje podobieństwo do innych formacji swojego klimatu, tj. śródziemnomorskiej makii, kalifornijskiego chaparral, chilijskiego matorral oraz południowoafrykańskiego fynbosu^[9]. Od chaparral i makii wyróżnia się on niższą gęstością, a najważniejszą cechą odróżniającą go od fynbosu jest stosunkowa obfitość gatunków roślin jednorocznych^[8].

Zagrożenia

Kwongan został przerzedzony przez rozwój miast, a w rejonach wilgotniejszych – rolnictwa^[9]. Swan Coastal Plain, gdzie tenże występuje, zostały zniszczone w 80%, a zarośla w pobliżu Perth prawie całkowicie wchłonięte przez rozwój miasta^[2]. Rodzime rośliny tego ekosystemu, jak banksja (Banksia) i żółtak (Xanthorrhoea) atakowane są przez choroby korzeni. Również globalne ocieplenie zagrozić może temu rejonowi powodując rozrastanie się pustyni na południe i kurczenie się strefy klimatu śródziemnomorskiego. Duża część tego rejonu nie została jednak jeszcze wykorzystana dla upraw rolnych z powodu piaszczystych, słabo odżywczych gleb^[9].

Przypisy

1. Lucas C. R. Silva Silva. Natural history and evolution of the Kwongan – a global biodiversity hotspot. „Trends in Plant Science”, 2014. DOI: 10.1016/j.tplants.2014.08.002. 
2. WWF ecoregions: Southwestern coast of Australia. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-01)].
3. WWF Global: Southwestern Australia Forests and Scrub. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
4. WWF Global: List of ecoregions. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-07)].
5. Australian Government's Department of Sustainability, Environment, Water, Population and Communities: Interim Biogeographic Regionalisation for Australia Version 7 (map with codification). [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-19)].
6. J. S. Beard, J. S. Pate: Kwongan: Plant Life of the Sandplain. Perth: University of Western Australia Press, 1984. ISBN 0-85564-228-9. Brak numerów stron w książce
7. Heinrich Walter: Strefy roślinności a klimat. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1976, s. 141-143.
8. John Manning: Field Guide to Fynbos. Struik Publishers, 2008, s. 14-21.
9. World Wildlife Fund: WildWorld Ecoregion Profile: Kwongan heathlands. 2001. [dostęp 2014-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-08)].
10. R.J. Hnatiuk, A. J. M. Hopkins. An ecological analysis of kwongan vegetation south of Eneabba, Western Australia. „Australian Journal of Ecology”. 6 (4), s. 423–438, 1981. DOI: 10.1111/j.1442-9993.1981.tb01496.x.