Mari Jászai
 Mari Jászai | |
| Imię i nazwisko |
Krippel Mária |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód |
aktorka |
| Współmałżonek |
Vidor Kassai |
| Lata aktywności | |
Mari Jászai, właściwie Krippel Mária, ale w księdze stanu cywilnego zapisana jako Kripl Maria Anna (ur. 24 lutego 1850 w Ászárze, zm. 5 października 1926 w Budapeszcie) – węgierska aktorka, najwybitniejsza aktorka Teatru Narodowego w Budapeszcie i jedna z największych węgierskich aktorek grających role tragiczne.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Jej ojcem był József Krippel, cieśla, a matką Julianna Keszey. Matka zmarła, gdy Mari miała pięć lat i pozostawiła osiem sierot. Ojciec ciężko pracował na utrzymanie swoich ośmiorga dzieci, ale jednocześnie był dla nich okrutny. Macocha, która po śmierci matki wprowadziła się do ich domu, nienawidziła dzieci męża z pierwszego małżeństwa. Do szkoły podstawowej u urszulanek uczęszczała w Győrze. Podczas szkolnej uroczystości recytowała okolicznościowy wiersz. Usłyszała wtedy, jak János Simor, biskup Győru i późniejszy Książę-Prymas Węgier powiedział do przełożonej klasztoru: Das Kind hat Talent!, (To dziecko ma talent!)[1]. W wieku jedenastu lat zaczęła pracę w karczmie, potem była piastunką w Wiedniu, a następnie w wieku lat 16 została markietanką. Trafiła wtedy na pole największego starcia wojny prusko-austriackiej, bitwy pod Sadową. W nagrodę za poświęcenie i odwagę dostała dyplom i 300 złotych reńskich nagrody, za które kupiła sobie odzież. Pod Sadową zdarzyło się też coś innego, została zgwałcona przez austriackiego sierżanta. Zdarzenie to rzuciło się cieniem na jej dalsze życie[2]. W tym samym roku podążyła w ślad za trupą Gusztáva Hubaya do Székesfehérváru, gdzie zaczęła statystować. Pierwszy raz zagrała w niemej roli w sztuce A peleskei nótárius Józsefa Gaala. W 1867 r. grała już w Budzie u Istvána Bényeiego. W 1869 r. dołączyła do teatru Farkas utcai színház w Koloszwarze[3].
Podczas pobytu w Budzie poznała swojego męża, komika Vidora Kassaiego, z którym po dwóch latach się rozwiodła. W 1872 r. związała się z Teatrem Narodowym w Budapeszcie, któremu pozostała wierna do końca życia. Tylko w 1900 r. przeniosła się na rok do budapesztańskiego Teatru Komedii. W 1901 r. została stałym członkiem zespołu Teatru Narodowego i wystąpiła w premierze sztuki Bánk bán Józsefa Katony, gdzie zagrała rolę Gertrudy. Od 1893 r. przez jeden rok uczyła na Królewskiej Akademii Teatralnej w Budapeszcie, (Országos Magyar Királyi Színművészeti Akadémia)[4].
Uważana była za pożeraczkę męskich serc, ale według jej słów, swoje związki przeżywała głęboko. Po rozwodzie nie wyszła powtórnie za mąż[5].
W czasie I wojny światowej swój czas wolny spędzała wśród rannych żołnierzy i na ich potrzeby wydawała swoje dochody. Zaopatrywała ich w bieliznę, tytoń, słodycze, książki, popołudniami występowała dla nich z recytacjami. Nie przeszkadzało jej cierpienie, brud, nie przyjmowała żadnych podziękowań ani odznaczeń. Jej mieszkanie było jak magazyn. W workach stały prezenty, które wysyłała na front. Niewielki majątek, który udało się jej zgromadzić, wydała w okresie wojny, a nawet popadła w długi[6].
Towarzystwo Petőfiego, (Petőfi Társaság), doceniło nie tylko talent pisarski, ale także wielkie zasługi w popularyzacji kultu Petőfiego, gdy w 1908 r. nadało jej tytuł honorowego członka. Mari Jászai była najlepszą w historii interpretatorką dzieł Petőfiego, a fakt, że jego kult odrodził się na początku XX w. był w znacznej części jej zasługą[7].
6 stycznia 1922 r. Węgry świętowały jubileusz pięćdziesięciolecia jej kariery aktorskiej na scenie Teatru Narodowego. Po raz ostatni wystąpiła 3 grudnia 1925 r. w sztuce Złoty człowiek Móra Jókaiego jako matka Teresa. Zmarła 5.10.1926 r. w Budapeszcie w Sanatorium Jánosa (obecnie Klinika Kardiologii i Angiologii Uniwersytetu Semmelweisa)[8]. Pochowana została na cmentarzu Kerepesi w grobie wybudowanym jeszcze za jej życia. Jako materiału użyto kamieni ze rozbiórki starego budynku Teatru Narodowego, a kamień nagrobny, na którym wyryto epitafium, powstał z fragmentu jednej z jego kolumn[6].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]
Jeszcze za życia aktorki w 1922 r. umieszczono tablicę pamiątkową na jej domu rodzinnym w Ászárze, w którym obecnie istnieje dom jej pamięci. Jej imieniem nazwano teatr Jászai Mari Színház w Tatabányi. Również krater na Wenus zyskał jej imię[9]. Od jej imienia pochodzi nazwa prestiżowej aktorskiej Nagrody Mari Jászai. Jej imię nosi plac w V i XIII dzielnicy Budapesztu. Także w Budapeszcie na ulicy Magyar utca 34 znajduje się Dom Aktora Színészotthon jej imienia z tablicą pamiątkową ozdobioną płaskorzeźbą. W Rábatamási na ulicy Szent István 33 urządzono izbę pamięci Mari Jászai. Słynna aktorka często przebywała w tej miejscowości w domu swojego brata Józsefa Jászaiego, nauczyciela kantorów. Na ścianie małego budynku szkolnego znajduje się marmurowa tablica, a w izbie od strony ulicy niewielki zbiór rzeczy osobistych i fotografii[10].
Ważniejsze role
[edytuj | edytuj kod]
Dramaty Szekspira
[edytuj | edytuj kod]Goneryla (Król Lear), królowa Małgorzata (Ryszard III), Lady Makbet, Porcja (Juliusz Cezar), Gertruda (Hamlet), Wolumnia (Koriolan), Imogena (Cymbelin), księżna Gloucester (Ryszard II)[4].
Pozostałe role
[edytuj | edytuj kod]Ewa (Madách: Tragedia człowieka); Elżbieta, Maria (Schiller: Maria Stuart); Antygona, Elektra, Jokasta (Sofokles); Fedra (Racine); Medea, Safona (Grillparzer); Ella (Ibsen: John Gabriel Borkman), pani Alving (Ibsen: Upiory); Lena (Verga: Polowanie na wilka), Przedsława (Endre Szigligeti: Pretendent do tronu)[4].
Filmy nieme
[edytuj | edytuj kod]- A tolonc (1914)
- Bánk bán (1914)[4]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jászai Mari-emlékház. [dostęp 2020-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-29)]. (węg.).
- ↑ A nemzet cselédje és a nemzet csalogánya. [dostęp 2018-04-03]. (węg.).
- ↑ Jászai Mari kolozsvári élete. [dostęp 2018-04-06]. (węg.).
- ↑ a b c d Jászai Mari; Krippel. [dostęp 2018-04-06]. (węg.).
- ↑ “AZ EMBER LELKE MINDEN TETTÉBEN VISSZATÜKRÖZŐDIK” – 170 ÉVE SZÜLETETT JÁSZAI MARI. [dostęp 2018-04-06]. (węg.).
- ↑ a b Jászai Mari. mek.niif.hu. [dostęp 2018-04-07]. (węg.).
- ↑ Petőfi legnagyobb rajongója: Jászai Mari. [dostęp 2018-04-06]. (węg.).
- ↑ Városmajori és János Szanatóriumok. [dostęp 2018-04-07]. (węg.).
- ↑ Magyar kráterek a Vénuszon. Jászai kráter. [dostęp 2020-04-17]. (węg.).
- ↑ Látogatható a Jászai Mari-ház. [dostęp 2020-04-17]. (węg.).