Markuszów

Markuszów
	osada
	; Kościół pw. św. Ducha wybudowany w 1608 r. przez Włocha Piotra Durie.
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	puławski
Gmina	Markuszów
Liczba ludności (2022)	1155
Strefa numeracyjna	81
Kod pocztowy	24-173
Tablice rejestracyjne	LPU
SIMC	0385715
	Położenie na mapie gminy Markuszów Markuszów
	Położenie na mapie Polski Markuszów
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Markuszów
	Położenie na mapie powiatu puławskiego Markuszów
	51°22′28″N 22°15′30″E/51,374444 22,258333
	Multimedia w Wikimedia Commons

Markuszów dawniej też Markuszew – osada w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, w gminie Markuszów

Osada leży nad rzeką Kurówką. Siedziba gminy Markuszów. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską około 1550 roku, zdegradowany w 1869 roku^[4]. Historycznie położony jest w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej). W drugiej połowie XVI wieku położony był w powiecie lubelskim województwa lubelskiego^[5]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Markuszów. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w ówczesnym województwie lubelskim.

Miejscowość była siedzibą gminy Markuszów, która istniała do 1973 roku i została reaktywowana ponownie w 1984 roku (jednak z mniejszą powierzchnią).

W osadzie jest 20 nazwanych ulic^[6].

Historia

Wieś wzmiankowana w 1317. Już od tego momentu w rękach rodu, który ostatecznie przyjął nazwisko Firlej. W 1330 lokacja na prawie magdeburskim. Około 1550 roku Markuszów uzyskał prawa miejskie, potwierdzone i rozszerzone w 1686. W 1630 pojawia się pierwsza wzmianka o markuszowskich Żydach. W 1661 r. było ich 9, w 1756 r. 356, zaś w 1827 r. 343, co stanowiło 42,5% ogółu mieszkańców. Tutejsza gmina żydowska uzyskała w 1681 r. zezwolenie na wybudowanie synagogi. Żydzi z Markuszowa mieli także swoje cmentarze - stary i nowy. Jako miasto prywatne, po Firlejach przeszedł Markuszów na dłużej wraz z okolicznymi dobrami w ręce Sobieskich, by następnie zmieniać właścicieli.

Osobny artykuł: Kalendarium Markuszowa.

Podczas wojny w obronie Konstytucji 3 maja nieopodal odbyła się bitwa wojsk polskich z najeźdźcami rosyjskimi. Kolejna bitwa odbyła się tu podczas powstania listopadowego, w pobliskich miejscowościach walczono również podczas powstania styczniowego.

Te ostatnie wydarzenia skutkowały odebraniem praw miejskich, podobnie jak w przypadku wielu innych polskich miejscowości.

W roku 1906 na pograniczu Łan i Markuszowa uformowała się mariawicka parafia pw. Przenajświętszego Sakramentu, założona przez dotychczasowego wikariusza parafii św. Józefa Oblubieńca w Markuszowie, kapłana Piotra Marię Ładysława Golińskiego. W latach 1907–1909 mariawici wybudowali swój kościół i założyli odrębny wyznaniowy cmentarz.

Ostatnim właścicielem (do parcelacji w 1938) był Bohdan Broniewski. Broniewscy zachowali park po byłym pałacu i inne nieruchomości do reformy rolnej po drugiej wojnie światowej, kiedy i tego ich pozbawiono.

W 1939 naloty niemieckie poważnie zniszczyły osadę. W 1942 Niemcy zlikwidowali społeczność żydowską, która stanowiła wówczas nieco ponad połowę ludności osady - w 1921 r. Markuszów zamieszkiwało 1001 Żydów, co stanowiło 54,2% ogółu. Część Żydów została wywieziona do Sobiboru, a część zabita na miejscu. Niemcy zdewastowali wówczas także miejscowe kirkuty i zniszczyli synagogę.

Ważniejsze obiekty

Kościół św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Markuszowie – kościół parafialny
Kościół św. Ducha w Markuszowie – kościół poszpitalny
Kościół św. Małgorzaty w Markuszowie – nieistniejący od połowy XV w.
Kościół Przenajświętszego Sakramentu w Łanach – świątynia mariawicka znajdująca się na granicy Łan i Markuszowa.
Synagoga w Markuszowie
Cmentarz rzymskokatolicki w Markuszowie
Cmentarz mariawicki w Markuszowie
Stary cmentarz żydowski w Markuszowie
Nowy cmentarz żydowski w Markuszowie

Turystyka

Szlak Renesansu Lubelskiego

Ludzie związani z Markuszowem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Markuszowem.

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 77907
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 776 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 50-51.
↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
↑ TERYT

Linki zewnętrzne

strona internetowa Gminy Markuszów
Markuszew vel Markuszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 133 .
żydowska księga pamięci Markuszowa, wolny dostęp przez Bibliotekę Publiczną Nowego Jorku (New York Public Library) (jid.)
zdjęcie Markuszowa w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego
strona poświęcona gminie żydowskiej w Markuszowie. jewishinstitute.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-05)]. w serwisie Żydowskiego Instytutu Historycznego
tatarskie nalestniki z Markuszowa. jemlublin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-10)].

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 77907

[2] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 776 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[4] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 50-51.

[5] Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

[6] TERYT

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

Wsie	Bobowiska Góry Góry-Kolonia Kaleń Łany Olempin Olszowiec Wólka Kątna Zabłocie
Osada	Markuszów
Nieoficjalny przysiółek wsi	Kalinówka

Przynależność wojewódzka	gubernia lubelska (1867–1915) woj. lubelskie (II RP) (1919–1939) woj. lubelskie (PRL) (1945–1975)
Miasta	Baranów (do 1870) Bobrowniki (do 1870) Józefów (do 1870) Kazimierz (Dolny) (do 1870 i od 1927) Końskowola (do 1870) Kurów (do 1870) Markuszów (do 1870) Nałęczów (od 1963) Opole (do 1870) Puławy (Nowa Aleksandria) (od 1906) Wąwolnica (do 1870)
Osiedla (1954–1972)	Nałęczów (1956–1963)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–1975)	Baranów (nad Wieprzem) (do 1877 i od 1933) Celejów (do 1954) Drzewce (do 1929) Garbów Godów (do 1954) Gołąb (1870–1954) Irena (1870–1939 →) Iwanowskie Sioło (do 1870) Janowiec (do 1973) Józefów (do 1877) Kamień (do 1954) Karczmiska (do 1954) Kazimierz (1870–1927) Kazimierz Dolny (od 1973) Końskowola (od 1870) Kowala (do 1874) Kurów Markuszów (1870–1954) Nałęczów (od 1929) Nowa Aleksandria (do 1919) Opole (do 1954) Puławy (1919–1933 i od 1973) Rogów (1874–?) Rybitwy (1877–1954) Szczekarków (do 1954) Wąwolnica (od 1929) Wola Czołnowska (1877–1933) Wronów (do 1874) Zastów (do 1874) Żyrzyn
Gromady (1954–1972)	Baranów (1954–1972) Bochotnica (1954–1972) Borowa (1954–1958) Braciejowice (1954 →) Bronowice (← 1955–1958) Celejów (1954–1972) Chruślina (1954 →) Chrząchów (1954–1958) Dęba (1954–1959) Dobre (1954 →) Drzewce (1954–1959) Garbów (1954–1972) Głusko (1954 →) Godów (1954 →) Gołąb (1954–1972) Góra Puławska (← 1955–1972) Gródek (1954–1958) Idalin (1954 →) Janowiec (← 1955–1972) Józefów n/Wisłą (1954 →) Kaliszany (1954 →) Kamień (1954 →) Karczmiska (1954 →) Klementowice (1954–1972) Kluczkowice (1954 →) Kłoda (1954–1959) Komaszyce Stare (1954 →) Końskowola (1954–1972) Kowala (1954 →) Kraczewice (1954 →) Kurów (1954–1972) Leśce (1954–1957) Łaziska (1954 →) Łubki (1954 →) Markuszów (1954–1972) Nałęczów (1954–1956) Niezabitów (1954 →) Niezdów (1954 →) Opole Lubelskie (1954 →) Osiny (1954–1959) Piotrowice (1954–1972) Poniatowa (1954 →) Pożóg (1954–1959) Prawno (1954 →) Rogów (1954 →) Rzeczyca (1954–1959) Sadurki (1954–1968) Skoków (1954 →) Skrudki (1954–1961) Słotwiny (1954 →) Spławy (1954 →) Śniadówka (1954–1958) Trzcianki (← 1955–1958) Wandalin (1954 →) Wąwolnica (1954–1972) Wilków (1954 →) Wola Przybysławska (1954–1959) Wronów (1954 →) Wrzelowiec (1954 →) Wrzelów (1954 →) Zagłoba (1954 →) Zagóźdź (1954–1958) Zagrody (1954 →) Zagrody (1954–1959) Zarzecze (← 1955–1968) Żyrzyn (1954–1972)