Massonia

Massonia
Ilustracja
Massonia pustulata
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

massonia

Nazwa systematyczna
Massonia Thunb. ex Houtt.
Nat. Hist. 2(12): 424 (1780)[3]
Typ nomenklatoryczny

Massonia depressa Thunb. ex Houtt[4].

Synonimy
  • Desertia Mart.-Azorín, M.Pinter & Wetschnig
  • Podocallis Salisb.
  • Whiteheadia Harv.[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Massonia (Massonia Thunb. ex Houtt.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 31 gatunków występujących w Południowej Afryce, Lesotho i Namibii[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Massonia depressa
Pokrój
Wieloletnie, rośliny zielne[5].
Pęd
Podziemna, kulistawa cebula pokryta brązową i papierzastą lub cienką skórzastą okrywą, często lekko pręgowaną w górnej części[5].
Liście
Rośliny tworzą razem z kwiatami dwa naprzeciwległe liście, rozesłane lub rozłożyste, podługowate do półkolistych, obejmujące pęd kwiatostanowy u nasady, nagie albo krostkowato-owłosione lub szczeciniaste, nieco gruboszowate lub skórzaste, jednolicie zielone albo fioletowo nakrapiane lub pręgowane[5].
Kwiaty
Zebrane w grono, bądź cylindryczne, kłosokształtne i wyrastające znacznie ponad ulistnienie, bądź skupione, baldachogroniaste lub główkowate i pozostające na poziomie gruntu. W kwiatostanach kłosokształtnych obecne są lancetowate do poprzecznie jajowatych, błoniaste lub niemal gruboszowate, gładkie lub brodawkowate i orzęsione na brzegach przysadki, które często skupione są wierzchołkowo na kwiatostanie tworząc pióropusz. W kwiatostanach główkowatych dolne przysadki tworzą nibyokrywę. Szypułki kwiatowe niemal wzniesione, wydłużają się w czasie owocowania, u niektórych gatunków bardzo krótkie. Kwiaty w kwiatostanie rozpostarte lub niemal wzniesione. Okwiat zielonkawy, biały, kremowy, żółtawy lub różowy, dzwonkowaty do rurkowatego. Listki okwiatu równowąskie do jajowatych, ostre, zrośnięte w rurkę, rozpostarte lub odgięte łukowato do zewnątrz, u nasady niekiedy ostro wgięte łukowato do wewnątrz, tworząc poprzeczną esowatą fałdę. Pręciki niemal wzniesione do wzniesionych. Nitki osadzone u gardzieli rurki okwiatu, zespolone u nasady w płytką miseczkę, szydłowate do nitkowatych. Pylniki obrotne. Zalążnia jajowata lub odwrotnie trójgraniasta, wierzchołkowo zwężona w szyjkę słupka albo stożkowata i łagodnie przechodząca w szyjkę słupka. Zalążki liczne w każdej komorze. Szyjka słupka okrągła na przekroju, twarda, wzniesiona lub nieco pochylona, zakończona pędzelkowatym znamieniem[5].
Owoce
Papierzasta, nabrzmiała, odwrotnie trójgraniasta i trójklapowana lub trójskrzydlona torebka, zawierająca liczne, kulistawe, matowo czarne, gładkie lub pomarszczone nasiona[5].

Biologia

[edytuj | edytuj kod]
Afrosawannik namibijski żerujący na nektarze Massonia bifolia
Rozwój
Geofity cebulowe, przechodzące okres spoczynku[5]. Rośliny z gatunku Massonia depressa o kwiatach wyrastających na poziomie gruntu tworzą bardzo lepki, galaretowaty nektar (400 razy bardziej lepki niż równoważny roztwór cukru), który przyciąga gryzonie (w tym sawanniki, kolcomysze i myszoskocznika malutkiego), będące zapylaczami tych roślin[6]. Podobny rodzaj zapylania zaobserwowano u M. echinata, której kwiaty zapyla ryjoskoczek przylądkowy[7].
Siedlisko
Rozpowszechniona na półsuchych lub subalpejskich obszarach południowej Afryki, głównie w zakresie zimowych opadów deszczu[5].
Cechy fitochemiczne
W cebulach roślin z gatunków M. bifolia i M. pustulata obecne są izoflawonoidy (pochodne kromanonu i kromonu) oraz spirocykliczne triterpeny (eukosterol), wykazujące aktywność antyangiogenną wobec ludzkich komórek śródbłonka mikronaczyniowego siatkówki[8].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 18, 22, 26?, 40[5].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Massonia bifolia
Massonia pygmaea
Massonia longipes
Massonia echinata
Pozycja systematyczna
Rodzaj z podplemienia Massoniinae, plemienia Hyacintheae, podrodziny Scilloideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae[9]. W systemie Kubitzkiego zaliczony do podrodziny Hyacinthoideae w rodzinie Hyacinthaceae[10].
Podział rodzaju[5] i wykaz gatunków[3]

Nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]
Etymologia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju została nadana przez Thunberga na cześć Francisa Massona, szkockiego botanika żyjącego w latach 1741-1805, pierwszego kolekcjonera roślin dla Królewskich Ogrodów Botanicznych w Kew, z którym Thunerg podróżował po południkowej Afryce i który towarzyszył mu przy odkryciu tych roślin[11].
Nazwy zwyczajowe w języku polskim
Polska nazwa rodzaju Massonia: massonia, obok nazwy gadownik, wskazana została w Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... Erazma Majewskiego wydanym w roku 1894[12] i w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin z roku 1900 Józefa Rostafińskiego[13]. W Słowniku języka polskiego Zdanowicza i Orgelbranda z 1861 r. wskazana została wyłącznie nazwa gadownik[14].
Synonimy taksonomiczne[3]
  • Podocallis Salisb., Gen. Pl.: 17 (1866)
  • Whiteheadia Harv., Gen. S. Afr. Pl., ed. 2: 396 (1868)
  • Desertia Mart.-Azorín, M.Pinter & Wetschnig, Phytotaxa 221: 206 (2015)

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i J.C. Manning. The genus Massonia Thunb. ex Houtt (Hyacinthaceae: Scilloideeae) in the Core Cape Floristic Region. „South African Journal of Botany”. 121, s. 329-354, 2019. 
  6. ↑ Steven D. Johnson, Anton Pauw, Jeremy Midgley. Rodent pollination in the African lily Massonia depressa (Hyacinthaceae). „American Journal of Botany”. 88 (10), s. 1768–1773, 2001-10. DOI: 10.2307/3558351. 
  7. ↑ Leopold Flasch, Natalie von Elm, Petra Wester. Nectar-drinking Elephantulus edwardii as a potential pollinator of Massonia echinata, endemic to the Bokkeveld plateau in South Africa. „African Journal of Ecology”. 55 (3), s. 376–379, 2017-09. DOI: 10.1111/aje.12352. 
  8. ↑ Sianne Schwikkard, Hannah Whitmore, Timothy Corson, Kamakshi Sishtla i inni. Antiangiogenic Activity and Cytotoxicity of Triterpenoids and Homoisoflavonoids from Massonia pustulata and Massonia bifolia. „Planta Medica”. 84 (09/10), s. 638–644, 2018-07. DOI: 10.1055/a-0577-5322. 
  9. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
  10. ↑ P. Speta: Hyacinthaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 283. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
  11. ↑ Anna C. Saltmarsh. Francis Masson: collecting plants for king and country. „Curtis's Botanical Magazine”. 20 (4), s. 225-244, 2003-11. Wiley. 
  12. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 1.: Słownik łacińsko – polski. Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 353. (pol.).
  13. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 353. (pol.).
  14. ↑ Aleksander Zdanowicz: Słownik języka polskiego: A-O. T. 1. Wilno: Maurycy Orgelbrand, 1861.