Początek Ew. Marka | |
Data powstania |
XII wiek |
---|---|
Rodzaj | |
Numer |
543 |
Zawartość |
Ewangelie |
Język |
grecki |
Rozmiary |
28 × 23 cm |
Typ tekstu | |
Kategoria |
III |
Data odkrycia |
1864 |
Miejsce przechowywania |
Minuskuł 543 (wedle numeracji Gregory—Aland), ε 257 (von Soden)[1] – rękopis Nowego Testamentu z tekstem czterech Ewangelii, pisany minuskułą na pergaminie w języku greckim z XII wieku. Tekst rękopisu należy do tekstualnej rodziny Ferrara, jest pomocny dla poznania historii tekstu Nowego Testamentu i cytowany w krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu. Niektóre karty rękopisu zostały utracone. Przechowywany jest w Ann Arbor.
Kodeks zawiera tekst czterech Ewangelii na 184 pergaminowych kartach (28 cm na 23 cm)[2]. Posiada kilka luk, spowodowanych utraceniem niektórych kart (Mt 12,11-13,10; Mk 8,4-28; Łk 15,20-16,9; Jn 2,22-4,6; 4,52-5,43; 11,21-47)[3]. Obejmuje księgi liturgiczne z żywotami świętych: synaksarion i menologium[4]. Zawiera dodatkowy materiał – Granice Pięciu Patriarchatów (podobnie jak minuskuł 69 oraz 211), którego jedna strona została utracona[3][5].
Tekst pisany jest dwoma kolumnami na stronę, 27-30 linijek w kolumnie[2], 17 liter w linii. Litery są niewielkie, atrament ma barwę brunatną[6]. Przydechy i akcenty stosowane są regularnie. Stosuje błędy itacyzmu oraz N efelkystikon. Nie ma błędów związanych z iota subscriptum, natomiast iota adscriptum występuje bardzo często, zwłaszcza w Ewangelii Marka[7].
Tekst Ewangelii dzielony jest według κεφαλαια (rozdziały) oraz według krótszych jednostek – Sekcji Ammoniusza. Numery κεφαλαια oraz Sekcji Ammoniusza umieszczone zostały na marginesach. Sekcje Ammoniusza opatrzono odniesieniami do Kanonów Euzebiusza. Przed każdą z ewangelii umieszczono listy κεφαλαια (spis treści). Tekst ewangelii zawiera ponadto τιτλοι (tytuły)[6].
Nomina sacra zazwyczaj pisane są skrótami, w ten sam sposób co w innych rękopisach, jednak niekonsekwentnie. Termin υιος (syn) skrócony został tylko raz (Jan 4,47). W niektórych przypadkach skryba stosuje niezwykłe, niestosowane przez innych skróty. Termin σταυρωσον (ukrzyżuj) skrócony został do στωσον, termin σταυρωθη – στρωθη, termin παρθηνος (dziewica) został skrócony do παρνος[8].
Skryba wielokrotnie popełniał homoioteleuton, tj. błąd wynikający z podobnego zakończenia (Marek 2,18; 4,24; 12,26; 14,70; 15,14; Łukasz 12,22.47; 13,28.29; Jan 4,14)[7].
Starotestamentowe cytaty zostały oznakowane na marginesie[9]. Skryba stosuje czasem niezwykłe formy gramatyczne: ανεπεσαν, ειπαν, εθεωρων, εμελλεν, εμπροσθε, εσπλαγχνισθη, ιδαμεν, ιδεν, σαρκαν, συνετιθεντο[7].
Grecki tekst Ewangelii reprezentuje cezarejską tradycję tekstualną. Aland zaklasyfikował go do Kategorii III, co oznacza, że jest ważny dla poznania historii tekstu Nowego Testamentu[2]. Reprezentuje tekstualną rodzinę Ferrara. Także kształt liter i menologium potwierdza przynależność do tej grupy[10]. Według Claremont Profile Method, tj. metody wielokrotnych wariantów, jest jednym z najlepszych reprezentantów rodziny Ferrara. Jednak metodą tą przebadano tylko trzy rozdziały Ewangelii Łukasza (1; 10; 20)[11].
Tekst Pericope adulterae (Jan 7,53-8,11) umieszczony został w Ewangelii Łukasza, za 21,38, tekst Mt 17,2b-3 (znaki czasu) został opuszczony, Łk 22,43-44 (krwawy pot Jezusa) umieszczony został za Mt 26,39[4].
Paleograficznie rękopis datowany jest na wiek XII[2]. Prawdopodobnie powstał w Kalabrii bądź na Sycylii, na co wskazuje menologium[12]. Paleograficzne studia rękopisu wskazują na powstanie w którymś z sycylijskich skryptoriów[10].
Historia kodeksu jest znana od roku 1864, kiedy został zakupiony wraz z setką innych rękopisów (wśród nich minuskuły 532-546) w Janinie przez filantropkę baronową Burdett-Coutts[6]. Zostały one przywiezione do Anglii w latach 1870-1871[13]. Burdett-Coutts sprezentowała rękopis Roger Cholmely's School w Londynie, gdzie początkowo był przechowywany (Burdett-Coutts III. 5)[14]. W 1922 roku został nabyty dla University of Michigan w Ann Arbor[10][15], w którego bibliotece jest obecnie przechowywany pod numerem katalogowym Ms. 15[2].
W roku 1883 Scrivener zaobserwował jego podobieństwo tekstualne do rodziny Ferrara[16]. Scrivener skolacjonował jego tekst i dokonał pierwszego opisu rękopisu. Jego dzieło opublikowane zostało po jego śmierci w 1893 roku[17]. Scrivener popełnił jednak nieco błędów w odczycie i w związku z tym w 1932 Jacob Geerlings z Uniwersytetu w Utah na nowo skolacjonował tekst rękopisu[18]. Tekst rękopisu został skonfrontowany z Textus receptus z wydania Stefanusa (Editio Regia) i wszelkie różnice zostały wyliczone w formie listy[19].
Na liście rękopisów Nowego Testamentu Scrivenera rękopis figurował pod numerem 556. Gregory dał mu siglum 543, Hermann von Soden – ε 257[1].
Kodeks jest cytowany w naukowych wydaniach greckiego Novum Testamentum. W 27 wydaniu Nestle-Alanda zaliczony został do rękopisów cytowanych w pierwszej kolejności[20].