Murdannia

Murdannia
Ilustracja
Murdannia edulis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Klad

rośliny naczyniowe

Klad

Euphyllophyta

Klad

rośliny nasienne

Klasa

okrytonasienne

Klad

jednoliścienne

Rząd

komelinowce

Rodzina

komelinowate

Rodzaj

Murdannia

Nazwa systematyczna
Murdannia Royle
Ill. Bot. Himal. Mts.: 403 (1840)[3]
Typ nomenklatoryczny

Murdannia scapiflora (Roxb.) Royle[4] [≡ Murdannia edulis (Stokes) Faden[3]]

Synonimy
  • Aphylax Salisb.
  • Baoulia A.Chev.
  • Dichoespermum Wight
  • Dilasia Raf.
  • Ditelesia Raf.
  • Prionostachys Hassk.
  • Streptylis Raf.
  • Talipulia Raf.[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Murdannia bracteata
Murdannia graminea
Murdannia keisak
Murdannia lanuginosa
Murdannia loriformis
Murdannia nudiflora
Murdannia pauciflora
Murdannia semiteres
Murdannia simplex
Murdannia spirata
Murdannia striatipetala
Murdannia loriformis 'Bright Star'

Murdannia Royle – rodzaj roślin z rodziny komelinowatych. Obejmuje 60 gatunków występujących na obszarach klimatu strefy międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej Afryki, Azji, Australii i Oceanii oraz Ameryki Południowej. Introdukowany w Ameryce Środkowej i Północnej. Niektóre gatunki są uciążliwymi chwastami upraw, głównie ryżu. Rośliny z tego rodzaju wykorzystywane są jako rośliny lecznicze, spożywcze oraz ozdobne.

Nazwa naukowa rodzaju honoruje Murdanna Alego, indyjskiego kolekcjonera roślin, opiekuna herbarium Ogrodu Botanicznego w Saharanpur[5].

Zasięg geograficzny

[edytuj | edytuj kod]

Centrum różnorodności rodzaju jest w południowej i wschodniej Azji, gdzie występuje 45 z 60 gatunków Murdannia. 16 gatunków występuje na obszarze od Indii przez Chiny, Półwysep Indochiński do Azji Południowo-Wschodniej i Melanezji, w tym zasięg trzech sięga do Australii. Zasięg dwóch gatunków, M. gigantea i M. simplex sięga od Afryki przez południową Azję do Australii. 11 gatunków jest endemitami Indii, 2 jest endemitami Sri Lanki, a 5 gatunków występuje w obu tych krajach. Cztery gatunki są endemitami Chin. M. saddlepeakensis jest endemitem Andamanów i Nikobarów, a M. clandestina Półwyspu Malajskiego. Dwa gatunki Murdannia występują w Australii i Nowej Gwinei, również dwa są endemitami Nowej Gwinei. Zasięg występowania M. semiteres jest rozproszony i obejmuje kilka kontynentów; gatunek ten występuje w środkowej Afryce, Jemenie, Iranie, Indiach i Wietnamie. Sześć gatunków występuje w Ameryce Południowej. Pięć gatunków występuje w Afryce. Pochodzący ze wschodniej Azji M. keisak został introdukowany do północno-zachodnich i południowo-wschodnich Stanów Zjednoczonych. Występujący naturalnie na obszarze od Indii i Chin do Nowej Gwinei i Australii M. nudiflora został zawleczony do Japonii, Afryki oraz Ameryki Południowej, Środkowej i Północnej i uległ tam naturalizacji, stając się gatunkiem inwazyjnym[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Wieloletnie lub jednoroczne rośliny zielne[6].
Korzeń
Cienkie i włókniste lub bulwiaste i wrzecionowate[6].
Pędy
Kłącze, jeżeli obecne, krótkie do wydłużonego[6]. Łodygi płożące się i podnoszące na wierzchołku lub wzniesione, nierozgałęzione do gęsto rozgałęzionych, zakorzenione w kłączach i w węzłach u nasady łodygi, rzadko dystalnie, gdy łodyga styka się z podłożem[6].
Liście
Ulistnienie skrętoległe lub naprzemianległe. Liście zgromadzone na wierzchołku lub równomiernie rozmieszczone wzdłuż łodygi. Blaszki liściowe siedzące, płaskie do sierpowato wygiętych lub zagiętych do góry z powierzchniami zbliżonymi do równoległych[6].
Kwiaty
Zebrane w tyrs złożony z dwurzędek (głównemu kwiatostanowi może towarzyszyć od jednego do kilku kwiatostanów bocznych tego samego rodzaju), wyrastający na łodydze wierzchołkowo lub z kątów liści w najwyżej położonych węzłach. Podsadka pędu kwiatostanowego nieobecna. Podsadki dwurzędek trwałe. Dwurzędki siedzące do szypułowych, położone naprzemianlegle, niemal naprzeciwlegle lub okółkowo, ściśnięte (pęczkowate) do wydłużonych, składające się z od 1 do wielu kwiatów. Przysadki płaskie lub rurkowate, trwałe lub odpadające. Kwiaty obupłciowe lub męskie (o zredukowanym słupkowiu), promieniste, grzbieciste lub ze słupkowiem wystającym za pręcikowie. Szypułki wzniesione, czasami wyginające się w dół po przekwitnięciu. Trzy listki zewnętrznego okółka okwiatu równe, wolne, kapturkowato zakończone, błoniaste do papierzastych, o szklistych brzegach, powiększające się i pozostające na owocu. Trzy listki wewnętrznego okółka okwiatu siedzące, równe do niemal równych, wolne, odpadające, nagie lub z drobnymi włoskami gruczołowymi u nasady lub bródkowe przyśrodkowo z paciorkowatymi włoskami na powierzchni doosiowej. Pręciki (2–)3, równe, nadległe listkom zewnętrznego okółka okwiatu, o nitkach wygiętych o ok. 30° w lewo lub w prawo, wolnych, nagich lub z drobnymi włoskami gruczołowymi lub bródkowymi przyśrodkowo z paciorkowatymi włosami. Główki pręcików dołączone grzbietowo, popękane, równowąsko-podługowate, wąsko eliptyczne do podługowatych i eliptycznych. Łącznik wąski. Pylniki równoległe, wydłużone. Prątniczki 3–(4), nadległe listkom wewnętrznego okółka okwiatu (jeżeli obecne są 4 prątniczki, jeden nadległy jest dolnemu listkowi zewnętrznego okółka), o nitkach wolnych, nagich, lub z drobnymi włoskami gruczołowymi lub bródkowymi przyśrodkowo z paciorkowatymi włosami. Główki prątniczków dołączone grzbietowo, niepękające, trójklapowane, strzałkowate, oszczepowate do niemal sercowatych. Łącznik rozszerzony, złocistożółty lub fioletowy. Zalążnia siedząca, zgięta o ok. 30° w kierunku przeciwnym do pręcików, gładka, naga lub z drobnymi włoskami gruczołowymi, trójkomorowa, z 1–2–(6) zalążkami w każdej komorze. Szyjka słupka wzniesiona lub delikatnie zakrzywiona na wierzchołku, znamię ścięte do główkowatego, brodawkowate[6].
Owoce
Podługowate, elipsoidalne, jajowate do kulistawych torebki pękające komorowo, trójklapowe, spiczaste, gładkie, nagie lub z drobnymi włoskami gruczołowymi, zawierające 1–2–(6) nasion w każdej komorze. Nasiona nerkowate do szeroko elipsoidalnych lub prostopadłościennych do wielokątnych, o łupinie żebrowanej do lekko pofałdowanej lub dziobatej[6].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Mezofity, helofity lub ryzofity[6]. Kwiaty zapylane są przez owady, głównie pszczoły i bzygowate, jednak u roślin występuje też samopylność[7]. Badania gatunku Murdannia nudiflora wykazały, że w niekorzystnych warunkach środowiskowych (zwiększenie natężenia opadów) roślina tworzy kwiaty klejstogamiczne, co pozwala jej maksymalizować rozmnażanie przez łączenie owadopylności, samopylności i rozmnażania wegetatywnego[8]. Owoce, nasiona oraz fragmenty pędów (które są zdolne do ukorzenienia) roznoszone są przez wodę oraz kaczki[7].
Siedlisko
Rośliny z tego rodzaju występują na średnio i zmiennowilgotnych siedliskach, na mokradłach, terenach zalewowych, w sezonowych i sporadycznie stałych zbiornikach wodnych oraz rzadko w lasach[9][6] i na glebach laterytowych[10]. Gatunki Murdannia blumei, M. keisak, M. nudiflora, M. spirata i M. vaginata są w Azji chwastami upraw ryżu[11]. M. nudiflora jest głównym chwastem upraw orzeszków ziemnych, ryżu, herbaty i kukurydzy w Indonezji, Filipinach i na Sri Lance. W Meksyku zachwaszcza uprawy bananów, cytrusów, trzciny cukrowej, warzyw, ryżu, kukurydzy i kawowca. Jest chwastem upraw bananów na Hawajach, w Indonezji, RPA, Malezji i na Filipinach oraz taro na Fidżi i na Hawajach. W Stanach Zjednoczonych jest chwastem trawników i staje się coraz bardziej powszechny w Karolinie Północnej na plantacjach bawełny i soi[12].
Interakcje międzygatunkowe
Nasionami oraz pędami Murdannia żywią się kaczkowate[7]. W Ameryce odnotowano żerowanie na M. nudiflora epoletnika krasnoskrzydłego, kacykarzyka purpurowego i starzyka brunatnogłowego[13].
Genetyka
Podstawowa liczba chromosomów x wynosi 6, 7, 9, 10 i 11[14]. Liczba chromosomów 2n = 12, 18, 20, 22, 24, 30, 32, 36, 40, 42, 44, 60, 64, 80[9].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Commelineae podrodziny Commelinoideae w rodzinie komelinowatych (Commelinaceae)[1].
Wykaz gatunków[3]

Zagrożenie i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Gatunki Murdannia pauciflora, M. tenuissima, M. semiteres, M. vaginata, M. esculenta, M. spirata i M. simplex są sklasyfikowane w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN jako najmniejszej troski[15].

Gatunek M. lanceolata został zaklasyfikowany jako gatunek narażony. Jest to gatunek endemiczny dla niskich wzgórz Kerala i równiny Tamilnadu w Indiach, gdzie znane są jego cztery lokalizacje. Występująca w Rwandzie i Kongo M. stricta została uznana za gatunek zagrożony. Od 1973 roku nie odnotowano doniesień o jej obecności[15].

Znaczenie użytkowe

[edytuj | edytuj kod]
Rośliny spożywcze
Młode pędy Murdannia są jadalne po ugotowaniu. W Chinach takie gatunki jak M. angustifolia, M. keisak, M. nudiflora i M. triquetra wykorzystywane są jako warzywa liściowe oraz do przyrządzania zup[16]. W Nepalu spożywane są korzenie M. edulis i M. japonica oraz liście M. nudiflora[17].
Rośliny lecznicze
W Indiach pasta ze zmiażdżonych liści Murdannia spirata, kory Senna auriculata i Achyranthes aspera oraz nasion Pongamia pinnata przykładana jest na guzki krwawnicze[18]. M. esculenta stosowana jest do oczyszczania krwi oraz wymiotnie[19]. M. nudiflora używana jest na oparzenia, czyraki i owrzodzenia. Korzenie M. scapiflora stosowane są ściągająco, przeciwgorączkowo, w bólach głowy, zawrotach głowy, żółtaczce. Skórka korzeni działa moczopędnie i przeciwskurczowo, stosowana jest w astmie, kolkach i drgawkach dziecięcych[20]. W Orisie M. nudiflora stosowana jest lokalnie w leczeniu astmy, trądu, dolegliwości żołądkowych, zawrotów głowy i ściągająco. Pasta z korzenia z kozim mlekiem jest przepisywana doustnie w celu leczenia astmy. Pastę z całej rośliny utartej z solą nakłada się zewnętrznie na obszary zmienione przez trąd[21].
W tradycyjnej medycynie chińskiej odwar z całych roślin M. bracteata stosowany jest w gruźlicy węzłów chłonnych, dysurii oraz przy zmienionym kolorze moczu. Odwar z całych roślin M. loriformis stosowany jest do leczenia gorączki u dzieci, kaszlu, zapalenia spojówek, dyzenterii i dysurii; świeże, zmiażdżone rośliny przykładane są na czyraki[22]. Badania na szczurach ekstraktu etanolowego z M. loriformis potwierdziły działanie przeciwzapalne, hamujące na ziarniniak, obniżające aktywność fosfatazy alkalicznej oraz silne działanie przeciwbólowe[23]. M. japonica wykorzystywana jest w Chinach jako środek aborcyjny. Zmiażdżone młode liście i pędy tej rośliny przykładane są na oparzenia[5]. Świeże lub suszone rośliny z gatunku M. triquetra stosowane są przeciwgorączkowo, moczopędnie, przeciwnowotworowo, do leczenia kaszlu, zapalenia płuc, krwioplucia, dyzynterii, skąpomoczu, bólu gardła, a zewnętrznie na czyraki, opuchlizny i ukąszenia węży[5].
Tradycyjna medycyna unani wykorzystuje korzenie M. edulis jako środek ściągający i tonizujący, przy ukąszeniu przez węża, w kolkach, hemoroidach i nietrzymaniu moczu. Sproszkowane korzenie zmieszane z cukrem i sokiem z liści bazylii stosowane są w nasieniotoku[5].
M. loriformis od ponad 1000 lat jest stosowana w Tajlandii do leczenia raka[24]. Współcześnie sok wyciśnięty z roślin tego gatunku wykorzystywany jest jako środek wspomagający leczenie raka, redukujący efekty uboczne chemio- i radioterapii. Roślina ta zawiera cytotoksyczny glikosfingolipid (D-glukopiranozylo-sfingozynę), który wykazywał umiarkowaną cytotoksyczność z ED50 na poziomie 10,7–32,5 mM odpowiednio wobec linii ludzkich komórek raka piersi, płuc, okrężnicy i wątroby. LD50 soku tłoczonego z roślin podanego doustnie szczurom wynosiła powyżej 120 g/kg masy ciała i nie uszkadzał on wzrostu, biochemii krwi i narządów[25].
Na Tajwanie M. keisak i M. loriformis wykorzystywane są do leczenia zapalenia wątroby oraz stosowane antymutagenne i chemoprewencyjne. W roślinach obecne są chinolina, pirydyna, imidazol i akrylamid[26].
W Malezji sok z całych świeżych roślin oraz odwar z suszu gatunku M. bracteata stosowany jest w leczeniu nowotworów wątroby oraz cukrzycy. Aktywne ekstrakty z tej rośliny zawierają α-tokoferol i pochodne apigeniny, o działaniu cytotoksycznym na komórki ludzkiego raka HepG2 z wartością EC50 wynoszącą 37,17 mg/ml (stwierdzono, że śmierć komórek HepG2 ma charakter apoptotyczny i jest oparta na znaczącej dwufazowej indukcji kaspazy-3) oraz pochodne kwasu kawowego, hamujące działanie α-glukozydazy[27].
Rośliny ozdobne
Murdannia keisak bywa uprawiana jako ozdobna roślina akwarystyczna[28]. M. loriformis oraz jej pstry kultywar 'Bright Star' są uprawiane jako rośliny doniczkowe[29].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-07-27] (ang.).
  2. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-07-27]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2022-07-28]. (ang.).
  5. ↑ a b c d Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. CRC, Taylor & Francis Group, 2012. ISBN 978-1-4200-8044-5. OCLC 774639599. (ang.).
  6. ↑ a b c d e f g h i Marco Octávio de Oliveira Pellegrini, Robert B. Faden, Rafael Felipe de Almeida. Taxonomic revision of Neotropical Murdannia Royle (Commelinaceae). „PhytoKeys”. 74, s. 35–78, 2016-11-08. DOI: 10.3897/phytokeys.74.9835. 
  7. ↑ a b c Donald H. Les: Aquatic monocotyledons of North America : ecology, life history, and systematics. Boca Raton, FL: CRC Press, 2020. ISBN 978-1-351-67969-5.
  8. ↑ V. Veena, Santhosh Nampy. Induced cleistogamy: A strategy for reproductive assurance in Murdannia nudiflora (Commelinaceae). „Botany”. 97 (10), s. 547–557, 2019-10. DOI: 10.1139/cjb-2019-0007. 
  9. ↑ a b Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 4: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998. DOI: 10.1007/978-3-662-03531-3. ISBN 978-3-662-03531-3. (ang.).
  10. ↑ P. Thomas Rogimon, Paul Joby. Distribution and ecology of the genus Murdannia Royle (Commelinaceae) in South India. „Online International Interdisciplinary Research Journal,”. 3 (6), 2013. ISSN 2249-9598. 
  11. ↑ Keith Moody: Weeds reported in rice in South and Southeast Asia.. Manila, Philippines: International Rice Research Institute, 1989. ISBN 978-971-10-4206-6.
  12. ↑ Murdannia nudiflora (doveweed). CABI. Invasive species compendium. [dostęp 2022-08-01]. (ang.).
  13. ↑ Jorrit H. Poelen, James D. Simons, Chris J. Mungall. Global biotic interactions: An open infrastructure to share and analyze species-interaction datasets. „Ecological Informatics”. 24, s. 148–159, 2014-11. DOI: 10.1016/j.ecoinf.2014.08.005. 
  14. ↑ Robert B. Faden: Murdannia. W: Flora of North America. T. 22. s. 190.
  15. ↑ a b The IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. [dostęp 2022-08-01].
  16. ↑ Shiu-ying Hu: Food plants of China. Hong Kong: Chinese University Press, 2005, s. 308-9. ISBN 978-962-996-229-6.
  17. ↑ K.K. Shrestha, S. Bhattarai, P. Bnahdari: Handbook of Flowering Plants of Nepal. Scientific Publishers, 2018, s. 176-7. ISBN 978-93-87991-73-6.
  18. ↑ V. Singh: Ethnobotany and Medicinal Plants of India and Nepal. T. 3. Scientific Publishers, 2009, s. 75. ISBN 978-93-87741-63-8.
  19. ↑ Ethnobotany of India. Wyd. First. CRC Press, 2021, s. 168. ISBN 978-1-351-73766-1.
  20. ↑ C.P. Khare: Indian medicinal plants: an illustrated dictionary. New York: Springer, 2008, s. 425. ISBN 978-0-387-70637-5.
  21. ↑ Patwari B., Das T., Phytochemical Standardization and analgesic activity of Murdannia nudiflora (L) Brenan [online] [dostęp 2022-08-01].
  22. ↑ Huagu Ye, Chuyuan Li, Wencai Ye, Feiyan Zeng: Common Chinese Materia Medica. T. 9. Singapur: Springer Nature, 2021. ISBN 981-16-5920-6.
  23. ↑ Phraepakaporn Kunnaja, Somsakul Pop Wongpalee, Ampai Panthong. Evaluation of anti-inflammatory, analgesic, and antipyretic activities of the ethanol extract from Murdannia loriformis (Hassk.) Rolla Rao et Kammathy. „BioImpacts”. 4 (4), s. 183–189, 2017-08-23. DOI: 10.15171/bi.2014.018. 
  24. ↑ Liesel Malm: Die Natur-Apotheke 500 Rezepturen für die ganze Familie. München: Bassermann, 2017. ISBN 978-3-641-17218-3.
  25. ↑ Esra Gunduz, Mehmet Gunduz: Breast Cancer - Current and Alternative Therapeutic Modalities.. InTech, 2011, s. 246-7. ISBN 978-953-307-776-5.
  26. ↑ Thomas S. C. Li: Taiwanese native medicinal plants : phytopharmacology and therapeutic values. Boca Raton, FL: CRC/Taylor & Francis, 2006, s. 75. ISBN 978-1-4200-0896-8.
  27. ↑ Kheng Leong Ooi, Suh In Loh, Mei Lan Tan, Tengku Sifzizul Tengku Muhammad i inni. Growth inhibition of human liver carcinoma HepG2 cells and α-glucosidase inhibitory activity of Murdannia bracteata (C.B. Clarke) Kuntze ex J.K. Morton extracts. „Journal of Ethnopharmacology”. 162, s. 55–60, 2015-03. DOI: 10.1016/j.jep.2014.12.030. 
  28. ↑ Murdannia keisak. Akwa-Mania. [dostęp 2022-08-01]. (pol.).
  29. ↑ Murdannia loriformis 'Bright Star'. The National Gardening Association. [dostęp 2022-08-01]. (ang.).