Mąkolno (województwo dolnośląskie)

Mąkolno

wieś
Kościół pw św.Marii Magdaleny
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	ząbkowicki
Gmina	Złoty Stok
Wysokość	280-410[2] m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	555[3]
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-250[4]
Tablice rejestracyjne	DZA
SIMC	0857025
Położenie na mapie gminy Złoty Stok Mąkolno
Położenie na mapie Polski Mąkolno
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Mąkolno
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego Mąkolno
50°27′54″N 16°50′48″E/50,465000 16,846667[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Pomnik 200-lecia fabryki prochów

Mąkolno (tuż po wojnie Manfredowice, niem. Maifritzdorf) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w gminie Złoty Stok.

Mąkolno to wieś łańcuchowa o długości 4 km jej zasadnicza, północna część leży na granicy Gór Złotych i Obniżenia Paczkowskiego, południowa w Górach Złotych, nad potokiem Mąkolnica, na wysokości około 280–410 m n.p.m.^[2].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Mąkolno. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego. W południowej części wsi znajdują się niestandaryzowane przysiółki: Zakład i Góry. Teren ten jest zbiorczo oznaczony Mąkolno II na jednej z map^[5].

Toponimia

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1260 roku, w której występuje pod nazwą villa Meifridi^[6]. W 1316 jako Meynfridisdorf, jest to zniekształcona nazwa Manfredsdorf. Nazwa pochodzi od germańskiego imienia Manfred. Do końca II wojny światowej wieś nazywała się Maifritzdorf^[7]. Tuż po wojnie wieś zaczęto nazywać Manfredowice. Oficjalną nazwę Mąkolno nadano w 1947 roku^[8].

Historia

Mąkolno powstało najprawdopodobniej ok. 1230 roku na terenie lasu jaki został przyznany opactwu cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim od Henryka IV Probusa^[6]. Zostało ono zasiedlone przez Niemców wraz z pobliskimi wsiami na terenie Przesieki Śląskiej^[6]. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1260 roku^[2]. W 1335 po raz pierwszy wzmiankowany jest kościół^[9]. W 1625 roku powstał tu pierwszy młyn prochowy. 13 lutego 1692 Hans Krahl otrzymał od cesarza Leopolda I koncesję na rozpoczęcie produkcji prochu czarnego w Mąkolnie, na 3 młynach^[6][10]. W 1695 pozwolenie otrzymał od opactwa^[6][10]. W 1722 roku wzniesiono obecny kościół^[2]. W 1747 roku była to już duża wieś z kościołem, dworem, 3 młynami wodnymi i 6 młynami prochowymi^[2]. W 1825 roku w miejscowości było 136 budynków, między innymi: kościół parafialny i szkoła katolicka, szpital, tartak, młyn wodny i duża fabryka prochu^[2]. W 1840 liczba budynków wzrosła do 140, ponadto we wsi pojawiła się karczma oraz browar^[2]. W 1895 roku w miejscowości powstała kopalnia, która działała do 1945 roku^[2]. W tym samym roku postawiono pomnik z okazji 200-lecia działalności fabryki prochu^[6]. Po 1945 roku Mąkolno pozostało wsią rolniczo-przemysłową^[2]. W 1978 roku było tu 106 gospodarstw rolnych, w 1988 roku ich liczba zmalała do 65^[2].

Hanyszów

Obszar na południowy wschód od wsi, na zboczu góry Haniak, na którym jest 10 luźno rozrzuconych gospodarstw, nazywany jest Hanyszów^[11].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest^[12] kościół parafialny pw. św. Marii Magdaleny, barokowy z XVIII w. (1729-1732)^[13].

Do miejscowości przypisuje się fabrykę prochu^[2], choć większość jej zabudowań leży na terenie wsi Chwalisław, od 1692 roku produkuje się tu czarny proch – jest ona najstarszą czynną fabryką prochu czarnego na świecie^[14][15].

W fabryce prochu było kilka eksplozji:

• październik 1893 (dwa budynki uległy zniszczeniu)
• 24 marca 1894 (zginęło 2 pracowników)
• 15 grudnia 1904 (zginęło 8 osób)
• 1960 (zginęła 1 osoba)^[16]
• 17 maja 2017 (zginęły 2 osoby, a 15 zostało rannych)^[15][17]

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 78737
2. Staffa 1993 ↓, s. 149–154.
3. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 779 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
5. Mapa archiwalna 1:50 000 1965 r. geoportal.gov
6. Tadeusz Mikoś, Eugeniusz Salwach, Janusz Chmura, Jerzy Tichanowicz: Złoty Stok Najstarszy ośrodek górniczo-hutniczy w Polsce. Kraków: Wyd. AGH, 2009, s. 214. ISBN 978-83-7464-191-3. (pol.).
7. StanisławaS. Sochacka StanisławaS. (red.), Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska. T. 17: Suplement A-Ż, Opole: Wydawnictwo Instytut Śląski : Państwowy Instytut Naukowy - Instytut Śląski, 2016, s. 123, ISBN 978-83-7126-041-4 [dostęp 2024-05-23] .
8. Dz.U. z 1947 r. nr 37, poz. 297
9. Mąkolno – Na Szlaku [online] [dostęp 2023-10-22]  (pol.).
10. Historia fabryki prochu czarnego w Mąkolnie | Złoty Stok [online], zlotystok.salwach.pl [dostęp 2023-07-30] .
11. Zloty Stok: XLII sesja Rady Miejskiej [online], zabkowiceslaskie.naszemiasto.pl, punkt 9 [dostęp 2023-12-16]  (pol.).
12. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 251. [dostęp 2012-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-29)].
13. Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 112.
14. Eugeniusz Salwach: Najstarsza czynna fabryka prochu czarnego na świecie. zlotystok.salwach.pl. [dostęp 2011-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 lutego 2013)]. (pol.).
15. Eksplozja w zakładzie prochu w Mąkolnie. Dwie osoby nie żyją, 17 zostało rannych. – wyborcza.pl (17.05.17).
16. Historia fabryki prochu czarnego w Mąkolnie | Złoty Stok [online], zlotystok.salwach.pl [dostęp 2023-12-10] .
17. Eksplozja w oku kamery. Tak wyglądał wybuch w fabryce prochu, 17 maja 2017.

Bibliografia

• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (red.). T. 17: Góry Złote. Wrocław: I-BiS, 1993. ISBN 83-85773-01-0.