Nastawa ołtarzowa

Retablo Mayor w Katedrze Najświętszej Marii Panny w Sewilli, największa nastawa ołtarzowa na świecie
Nastawa ołtarzowa, Kolonia

Nastawa ołtarzowa (także łac. retabulum) – dekoracja ołtarza we wnętrzu kościoła w formie malowidła, płaskorzeźby lub rzeźby, także nadbudowa umieszczona w tylnej części ołtarza ustawiana bezpośrednio na mensie, łącząca się z nią za pośrednictwem predelii lub na osobnym postumencie za mensą.

Nastawa pojawiła się w XI wieku jako dekoracja malowana, w formie płaskorzeźby lub rzeźby, ustawiona w tylnej części ołtarza bezpośrednio na mensie lub osobnej podbudowie[1]. W gotyku pojawił się ołtarz szafiasty, gdzie nastawa miała postać płytkiej skrzyni z bocznymi skrzydłami, które po zamknięciu tworzą rodzaj szafy[2]. Ruchome skrzydła pokryte są z obu stron malowidłami lub rzeźbami. Nastawa łączy się z mensą za pośrednictwem predelii. Ponad retabulum znajduje się ozdobne zwieńczenie. Sama nastawa przybiera formę tryptyku, poliptyku lub pentaptyku[1][2]. Kolejne warianty układu skrzydeł poliptyku nazywane są odsłonami, związanymi z momentem roku liturgicznejgo: codzienną, niedzielną i świąteczną[3].

W renesansie pojawiła się nastawa ołtarzowa w postaci wielokondygnacyjnej kompozycji architektonicznej z obrazem lub rzeźbą w polu środkowym[2]. Wykonywano je z drewna, stiuku, marmuru, zdobiono polichromią[1].

Od okresu baroku często jako samodzielnie stojąca, rozbudowana struktura umieszczana za ołtarzem, z bogatą dekoracją rzeźb i zwieńczeniem w formie glorii[1].

Retabulum w rokoku ma lekką ażurową formę, jasną kolorystykę, złocenia, bogatą ornamentykę[2]. W ołtarzach klasycystycznych przeważają formy architektoniczne[2].

  • Odsłony późnogotyckiej nastawy ołtarzowej: codzienna, niedzielna, świąteczna
  • Poliptyk z Lusiny, Małopolska, 1505–1510, odsłona codzienna: sceny z przedstawieniami świętych.
    Poliptyk z Lusiny, Małopolska, 1505–1510, odsłona codzienna: sceny z przedstawieniami świętych.
  • Poliptyk z Lusiny, Małopolska, 1505–1510, odsłona niedzielna: sceny drogi krzyżowej.
    Poliptyk z Lusiny, Małopolska, 1505–1510, odsłona niedzielna: sceny drogi krzyżowej.
  • Poliptyk z Lusiny, Małopolska, 1505–1510, odsłona świąteczna: sceny z życia Marii.
    Poliptyk z Lusiny, Małopolska, 1505–1510, odsłona świąteczna: sceny z życia Marii.


Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
  2. ↑ a b c d e Sztuka świata. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.
  3. ↑ J. Białostocki, Sztuka XV wieku od Parlerów do Dürera, Warszawa 2010, s. 337-338.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Piotr Skubiszewski, Le retable gothique sculpté: entre le dogme et l'univers humain [w:] Le retable d'Issenheim et la sculpture au Nord des Alpes à la fin de Moyen Âge, Colmar 1989.