Nawiady

Nawiady

wieś
Kościół pw. Św. Józefa w Nawiadach
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	mrągowski
Gmina	Piecki
Liczba ludności (2022)	395[2]
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-710[3]
Tablice rejestracyjne	NMR
SIMC	0486267
Położenie na mapie gminy Piecki Nawiady
Położenie na mapie Polski Nawiady
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Nawiady
Położenie na mapie powiatu mrągowskiego Nawiady
53°42′49″N 21°19′32″E/53,713611 21,325556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Nawiady, budynek

Nawiady (do 1945 r. niem. Aweyden) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Piecki.

Do 1954 roku siedziba gminy Nawiady. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Nawiady. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

We wsi znajduje się dawny kościół ewangelicki, obecnie użytkowany przez katolików. Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzi filiał Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego oraz katolicka parafia pw. św. Józefa. W Nawiadach istnieje szkoła podstawowa z salą gimnastyczną i boiskiem, a także sklep spożywczy i market sieci Alux.

Pierwotna zabudowa wsi skupiona był wokół stawu wiejskiego, późnej powstały kolonie (wybudowania) wzdłuż drogi Babięta - Piecki.

Historia

Wieś została założona w 1397 r. jako osada bartnicza na 60 włókach, przez komtura ryńskiego Jana Schoenfelda. Bartnicy zostali zobowiązani do czynszu w formie miodu, kupowanego od nic w cenie grzywny za beczkę miodu oraz jednego szeląga za funt wosku. Bartnicy otrzymali po trzy włok na prawie chełmińskim. Kościół wymieniano w dokumentach już w 1437 r. W wyniku intensywnego wykorzystywania lasu dla produkcji potażu i smoły oraz intensywnego karczowania puszczy w wieku XVII, bartnictwo stało się mniej dochodowe. Po 1700 r. zmieniono dotychczasowy czynsz w naturze i wprowadzono czynsz pieniężny w wysokości 40 grzywien rocznie. Bartnicy zaczęli zakładać pasieki w sadach i ogrodach oraz mogli dysponować miodem we własnym zakresie. W wyniku pomiaru włók okazało się, że są nadwyżki.

Szkoła we wsi powstała jako szkoła parafialna, najpóźniej w XVI w. Z raportów, spisanych w 1760 r. wynikała, że szkoła znajduje się w bardzo złym stanie i grozi zawaleniem. Ówczesny rektor (pierwszy nauczyciel) zabiegał o dotacje na wybudowanie nowego budynku szkolnego. Władze dostarczyły drewna a koszty samej budowy sfinansować musiała tutejsza parafia. W 1785 r. we wsi było 56 domów. W 1815 w 67 domach mieszkało 389 osób. W tym okresie wznowiono jarmarki w Nawiadach. W 1818 r. do szkoły w Nawiadach uczęszczało 55 uczniów. W 1838 r. we wsi mieszkały 553 osoby. W tym czasie, poza małymi gospodarstwami chłopskimi było jedno większe, dworskie, które w 1900 roku obejmowało 26 włók. W 1883 r. w tutejszej parafii było 6000 Polaków i 338 Niemców. Według danych z 1901 r. w parafii było 5920 Polaków i 1200 Niemców. W 1912 r. gospodarstwo to zostało kupione przez Towarzystwo Rolne z Królewca i rozparcelowane na mniejsze działki, na których osadzono Niemców spoza Prus oraz z Rosji. W 1914 r. we wsi była trzyklasowa szkoła. W 1935 r. uczyło się w niej 131 uczniów. W 1937 do parafii w Nawiadach należało 20 miejscowości. W 1939 r. we wsi mieszkało 657 osób.

Po 1945 r. kościół pozostał własnością ewangelików. 1 maja 1981 roku miejscowi katolicy przejęli kościół siłą^[4] co zatwierdzono prawnie jako dzierżawę dopiero w 1983 roku. Formalnie kościół został odkupiony od ewangelików dopiero w 1994 r.^[5] Parafię katolicką erygowano ponownie (po okresie reformacji) w 1981 r.

Ludzie związani z miejscowością

W Nawiadach przez długie lata pastorem był Jan Brafkowius (1678-1738), wydawca kancjonału "Pieśni niektóre z niemieckiego przetłumaczone przez Jana Brafkowiusa". W roku 1738 Brafkowius zmarł w Nawiadach.

Zabytki

Kościół gotycki z 1437, odbudowany po pożarze w 1521^[6], później (od czasów reformacji, tj. 1525 r.) kościół ewangelicki, obecnie użytkowany przez katolików, gruntownie odremontowana w latach 1600-1603, wieża w górnej części drewniana, pochodzi z 1687 r. Fasada ze schodkowym przyczółkiem, później dobudowania zakrystia również z przyczółkiem. Budowla była wielokrotnie przebudowywana, m.in. w latach 1933-1934. Strop w nawie drewniany, o przekroju trapezu. W świątyni późnorenesansowy ołtarz główny, pierwotnie kazalny (z amboną), na ruchomych skrzydła ołtarza malowidła, przedstawiające czterech ewangelistów oraz sceny z Męki Chrystusa. Później pierwszy proboszcz ks. Teodor Bałtuszewicz ozdobił figurą św. Józefa (przed zabytkowym ołtarzem stoi obecnie ołtarz posoborowy, w którym wykorzystano siedemnastowieczny korpus ambony). Organy z 1806 r. Wśród zabytkowego wyposażenia znajduje się późnogotycki, pozłacany kielich dedykowany św. Barbarze.

Pastorzy luterańscy w Nawiadach

• Johann Penili
• Petrus Przedziecki, (1527)
• Petrus Pogorzelski, 1553
• Matthias Nowogrod, 1564–1581
• Cyprian Willamowius, ab 1592
• Crispin Willamowius, 1607
• Georgius Cibrowius
• Petrus Gusovius, 1613–1646
• Jacob Eichel
• Georg Nennichius, 1645–1662
• Johann Jonas, 1661–1714
• Michael Boretius, 1661–1665
• Stanislaus Wannovius, 1665–1713
• Sebastian Andreä, 1684–1689
• Georg Boretius, 1689–1702
• Georg Friedrich Boretius, 1713–1733
• Johann Barfchowius, 1714–1738
• Michael Greger, 1733–1773
• Daniel Heinrich Tschepius, 1738–1744
• Andreas Appelbaum, 1744–1758
• Michael Ludwig, 1758–1788
• Johann Heinrich Büttner, 1773–1779
• Johann Georg Konietzka, 1779–1784
• Georg Wilhelm Funk, 1784–1787
• Sigismund Krupinski, 1788–1809
• Johann Friedrich Rogowski, 1789–1806
• Johann Jacob Tusch, 1806–1819
• Michael Spekowius, 1809–1817
• Sigismund F. Pianka, 1815
• Johann Rutkowski, 1817–1850
• Carl Adolf Schrage, 1838–1846
• (Carl W.) Heinrich Rutkowski, 1846–1883^[7]
• Karl Gettkandt, 1884–1906^[8]
• Georg A. M. Stentzler, 1895–1900
• Friedrich Bremer, 1900
• Karl E. Fr. Stentzler, 1900
• Franz Schrader, 1902–1904
• Gustav Adolf Will, 1906–1935
• Louis Wosien, 1906–1907
• Hans Beckherrn, 1929
• Bruno Heinze, 1934–1943
• Helmut Dude, 1943–1944

Zobacz też

• Nawiady

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 86145
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06] .
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 818 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
4. Kronika Parafialna - Parafia p.w. Matki Bożej Różańcowej w Pieckach [online], parafiapiecki.pl [dostęp 2019-11-18] .
5. Owoce chyba są dobre [online], www.tygodnikpowszechny.pl, 8 lipca 2019 [dostęp 2019-11-18]  (pol.).
6. Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 296
7. Heinrich Rutkowski (1809–1893) war der Vater von Heinrich Rutkowski (1850–1919), Pfarrer an der Kirche Ostrokollen (polnisch Ostrykół). Beide waren Angehörige des Corps Masovia.
8. Gettkant (1842–1911) war Masure.

Bibliografia

• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 185
• Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1975, 488 str.
• Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom II, MieczysławM. Wieliczko, BronisławB. Magdziarz (red.), JaninaJ. Bosko, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-912605-0-X, OCLC 831022246 . Brak numerów stron w książce