Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Typ | |
Klasa | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
naziemek żółtopomarańczowy |
Nazwa systematyczna | |
Albatrellus subrubescens (Murrill) Pouzar Česká Mycol. 26(4): 196 (1972) |
Naziemek żółtopomarańczowy (Albatrellus subrubescens (Murrill) Pouzar) – gatunek grzybów z rodziny naziemkowatych (Albatrellaceae)[1].
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Albatrellus, Albatrellaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1]
Po raz pierwszy opisał go w 1940 r. William Alphonso Murrill, nadając mu nazwę Scutiger subrubescens. Obecną nazwę nadał mu Zdeněk Pouzar w 1972 roku[1]. Synonimy[2]:
W 1983 r. Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda nadali mu polską nazwę bielaczek czerwonawy, w 2003 r. W. Wojewoda uznał ją za niewłaściwą i zmienił ją na naziemek żółtopomarańczowy[3].
Średnica 6–14,5 cm, początkowo wypukły z podwiniętym brzegiem, z wiekiem spłaszczającym się. Brzeg kapelusza może być pofalowany lub płaski. Powierzchnia kapelusza u młodych okazów jest gładka, ale wkrótce pokryta przylegającymi łuskowatymi plamami, które u starszych okazów mogą przekształcić się w łuski. Początkowo kapelusz ma biały brzeg i brązowofioletowy środek z łuskowatymi plamami, później na środku staje się pomarańczowobrązowy lub ochrowobrązowy. Po stłuczeniu przybiera żółtawą barwę[4].
Rurki na powierzchni porów (spód kapelusza) mają około 2,5–3 mm długości i zbiegają na trzon. Pory są małe, w liczbie około 2–3 na milimetr. Początkowo są zielonkawobiałe, ale później stają się ciemnobrązowe; eksykaty mogą mieć pory zabarwione na zielono[5].
Centralny, ekscentryczny (oddalony od środka) lub rzadko boczny (przytwierdzony do krawędzi kapelusza)[4]. Wysokość 1,6–7 cm, grubość do 2 cm, kształt cylindryczny, nieregularny, a jego podstawa może być nieco spiczasta lub bulwiasta. Powierzchnia początkowo biała, później z pomarańczowofioletowymi plamami, jeszcze później z brązowawopomarańczowymi plamami, a u starych okazów może być brązowawo-ceglastoczerwona[5].
Zapach słaby, przyjemny, smak od lekko do wyraźnie gorzkiego[4].
Zarodniki 3,4–4,7 × 2,2–3,4 μm, elipsoidalne do jajowatych, w odczynniku Melzera amyloidalne, większość z pojedynczą, dużą gutulą. Podstawki 12–16 × 5,7–7,7 μm, maczugowate z czterema cienkimi, lekko zakrzywionymi sterygmami o długości 3,4–4,3 μm[5]. System strzępkowy monomityczny, strzępki o długości 3,5–30 μm (najczęściej 6–17 μm), cienkościenne (do 1 μm grubości), szkliste. Są amyloidalne, ale u niektórych wewnętrzna zawartość ma zabarwienie blado niebieskoszare do czarnego, co sprawia, że pod mikroskopem wydają się w masie szaroczarne[4]. W hymenium brak cystyd. W kontekście w rozproszeniu występują szerokie i cienkościenne strzępki gleocystydialne z refrakcyjną zawartością[6].
Występuje głównie w Ameryce Północnej i Europie, jedno stanowisko podano także w Azji Południowej[7]. W Polsce gatunek rzadki. W 2003 r. W. Wojewoda przytoczył 3 stanowiska[3], w 2007 i 2018 r. podano następne[8]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – wymierające – krytycznie zagrożone – gatunek zagrożony wymarciem, którego przeżycie jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia[9].
Grzyb naziemny, saprotrof[3], ale podejrzewa się, że może być grzybem mykoryzowym żyjącym w symbiozie z sosnami dwu- i trójigłowymi. J. Ginns podał, że w Kalifornii napotkał kilka kęp owocników w lesie wyłącznie z takimi sosnami[4]. Preferuje wzrost w lasach sosnowych, ale czasami w Europie występuje także w towarzystwie jodły pospolitej; owocniki związane z tym ostatnim gatunkiem drzew są zazwyczaj mniej wytrzymałe niż te rosnące z sosną[5]. Zwykle owocniki są pojedyncze, ale czasami kilka (zwykle od dwóch do ośmiu) jest zrośniętych ze sobą podstawami trzonów lub bokami kapeluszy[4]. W Polsce owocniki pojawiają się głównie od września do października[3].
Ze względu na gorzkawy lub wyraźnie gorzki smak uważany jest za grzyb niejadalny, a nawet lekko trujący; powoduje dolegliwości żołądkowo-jelitowe, które zwykle ustępują po jednej do czterech godzin od spożycia[10]. Jednak niektórzy autorzy w Finlandii uważają go za grzyb jadalny (po odpowiednim przygotowaniu)[11]. Grzybów rzadkich nie powinno się jednak zbierać w celach kulinarnych[12].
Zawiera bioaktywny związek scutigeral, który ma działanie antybiotyczne. Związek ten występuje również u spokrewnionego z nim naziemka białawego (Albatrellus ovinus)[13]. Może być przyczyną toksyczności grzyba, zaburza bowiem florę jelitową organizmu[14].