Naziemek żółtopomarańczowy

Naziemek żółtopomarańczowy
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

gołąbkowce

Rodzina

naziemkowate

Rodzaj

naziemek

Gatunek

naziemek żółtopomarańczowy

Nazwa systematyczna
Albatrellus subrubescens (Murrill) Pouzar
Česká Mycol. 26(4): 196 (1972)

Naziemek żółtopomarańczowy (Albatrellus subrubescens (Murrill) Pouzar) – gatunek grzybów z rodziny naziemkowatych (Albatrellaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Albatrellus, Albatrellaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1]

Po raz pierwszy opisał go w 1940 r. William Alphonso Murrill, nadając mu nazwę Scutiger subrubescens. Obecną nazwę nadał mu Zdeněk Pouzar w 1972 roku[1]. Synonimy[2]:

  • Albatrellus ovinus var. subrubescens (Murrill) Krieglst. 2000
  • Polyporus subrubescens (Murrill) Murrill 1947
  • Scutiger ovinus var. subrubescens (Murrill) Krieglst. 1992
  • Scutiger subrubescens Murrill 1940

W 1983 r. Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda nadali mu polską nazwę bielaczek czerwonawy, w 2003 r. W. Wojewoda uznał ją za niewłaściwą i zmienił ją na naziemek żółtopomarańczowy[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kapelusz

Średnica 6–14,5 cm, początkowo wypukły z podwiniętym brzegiem, z wiekiem spłaszczającym się. Brzeg kapelusza może być pofalowany lub płaski. Powierzchnia kapelusza u młodych okazów jest gładka, ale wkrótce pokryta przylegającymi łuskowatymi plamami, które u starszych okazów mogą przekształcić się w łuski. Początkowo kapelusz ma biały brzeg i brązowofioletowy środek z łuskowatymi plamami, później na środku staje się pomarańczowobrązowy lub ochrowobrązowy. Po stłuczeniu przybiera żółtawą barwę[4].

Hymenofor

Rurki na powierzchni porów (spód kapelusza) mają około 2,5–3 mm długości i zbiegają na trzon. Pory są małe, w liczbie około 2–3 na milimetr. Początkowo są zielonkawobiałe, ale później stają się ciemnobrązowe; eksykaty mogą mieć pory zabarwione na zielono[5].

Trzon

Centralny, ekscentryczny (oddalony od środka) lub rzadko boczny (przytwierdzony do krawędzi kapelusza)[4]. Wysokość 1,6–7 cm, grubość do 2 cm, kształt cylindryczny, nieregularny, a jego podstawa może być nieco spiczasta lub bulwiasta. Powierzchnia początkowo biała, później z pomarańczowofioletowymi plamami, jeszcze później z brązowawopomarańczowymi plamami, a u starych okazów może być brązowawo-ceglastoczerwona[5].

Miąższ

Zapach słaby, przyjemny, smak od lekko do wyraźnie gorzkiego[4].

Cechy mikroskopowe

Zarodniki 3,4–4,7 × 2,2–3,4 μm, elipsoidalne do jajowatych, w odczynniku Melzera amyloidalne, większość z pojedynczą, dużą gutulą. Podstawki 12–16 × 5,7–7,7 μm, maczugowate z czterema cienkimi, lekko zakrzywionymi sterygmami o długości 3,4–4,3 μm[5]. System strzępkowy monomityczny, strzępki o długości 3,5–30 μm (najczęściej 6–17 μm), cienkościenne (do 1 μm grubości), szkliste. Są amyloidalne, ale u niektórych wewnętrzna zawartość ma zabarwienie blado niebieskoszare do czarnego, co sprawia, że pod mikroskopem wydają się w masie szaroczarne[4]. W hymenium brak cystyd. W kontekście w rozproszeniu występują szerokie i cienkościenne strzępki gleocystydialne z refrakcyjną zawartością[6].

Zasięg występowania i siedlisko

[edytuj | edytuj kod]

Występuje głównie w Ameryce Północnej i Europie, jedno stanowisko podano także w Azji Południowej[7]. W Polsce gatunek rzadki. W 2003 r. W. Wojewoda przytoczył 3 stanowiska[3], w 2007 i 2018 r. podano następne[8]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – wymierającekrytycznie zagrożone – gatunek zagrożony wymarciem, którego przeżycie jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia[9].

Grzyb naziemny, saprotrof[3], ale podejrzewa się, że może być grzybem mykoryzowym żyjącym w symbiozie z sosnami dwu- i trójigłowymi. J. Ginns podał, że w Kalifornii napotkał kilka kęp owocników w lesie wyłącznie z takimi sosnami[4]. Preferuje wzrost w lasach sosnowych, ale czasami w Europie występuje także w towarzystwie jodły pospolitej; owocniki związane z tym ostatnim gatunkiem drzew są zazwyczaj mniej wytrzymałe niż te rosnące z sosną[5]. Zwykle owocniki są pojedyncze, ale czasami kilka (zwykle od dwóch do ośmiu) jest zrośniętych ze sobą podstawami trzonów lub bokami kapeluszy[4]. W Polsce owocniki pojawiają się głównie od września do października[3].

Znaczenie

[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na gorzkawy lub wyraźnie gorzki smak uważany jest za grzyba niejadalnego, a nawet lekko trującego; powoduje dolegliwości żołądkowo-jelitowe, które zwykle ustępują po jednej do czterech godzin od spożycia[10]. Jednak niektórzy autorzy w Finlandii uważają go za grzyba jadalnego (po odpowiednim przygotowaniu)[11]. Grzybów rzadkich nie powinno się jednak zbierać w celach kulinarnych[12].

Zawiera bioaktywny związek scutigeral, który ma działanie antybiotyczne. Związek ten występuje również u spokrewnionego z nim naziemka białawego (Albatrellus ovinus)[13]. Może być przyczyną toksyczności grzyba, zaburza bowiem florę jelitową organizmu[14].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Index Fungorum – Names Record [online], Index Fungorum [dostęp 2024-10-14].
  2. Species Fungorum [online], Species Fungorum [dostęp 2024-10-14].
  3. a b c d Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 43, ISBN 83-89648-09-1.
  4. a b c d e f J. Ginns, The taxonomy and distribution of rare or uncommon species of Albatrellus in western North America, „Canadian Journal of Botany”, 75 (2), 1997, s. 261–73, DOI10.1139/b97-028.
  5. a b c d Z. Pouzar, Two rare Japanese species of the genus Albatrellus (Polyporaceae), „Folia Geobotanica et Phytotaxonomica”, 10 (2), 1975, s. 197–203, DOI10.1007/bf02852862, JSTOR4179859.
  6. L. Ryvarden, European Polypores. Part 1. Abortiporus–Lindtneria, Oslo: Lubrecht & Cramer, 1993, s. 95, ISBN 978-82-90724-12-7.
  7. Występowanie Albatrellus subrubescens na świecie (mapa) [online], www.gbif.org [dostęp 2024-10-14] (ang.).
  8. Aktualne stanowiska Albatrellus subrubescens w Polsce [online], grzyby.pl [dostęp 2024-10-14].
  9. Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 61, ISBN 83-89648-38-5.
  10. P. Angeli, E. Lazzarini, R. Para, I Funghi Tossici e Velenosi [Toxic and Poisonous Mushrooms] (in Italian), Milan: Ulrico Hoepli Editore, 2009, s. 43, ISBN 978-88-203-4291-3.
  11. Lasse Kosonen, Sienenmetsästystä. Tunnista parhaat ruokasienet, Helsinki: WSOY, 2015, s. 243, ISBN 978-951-0-48491-3.
  12. Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 6, ISBN 978-83-245-9550-1.
  13. R.J. Cole RJ, Handbook of Secondary Fungal Metabolites. Vol. 2, Boston: Academic Press, 2003, s. 607, ISBN 978-0-12-179462-0.
  14. A. Bresinsky, H. Besl (1989)., A Colour Atlas of Poisonous Fungi: A Handbook for Pharmacists, Doctors, and Biologists, Londyn: Manson Publishing, 1989, s. 181, ISBN 978-0-7234-1576-3.