Odoje

Odoje

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Orzysz
Strefa numeracyjna	87
Kod pocztowy	12-250[2]
Tablice rejestracyjne	NPI
SIMC	0763910
Położenie na mapie gminy Orzysz Odoje
Położenie na mapie Polski Odoje
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Odoje
Położenie na mapie powiatu piskiego Odoje
53°51′14″N 22°00′02″E/53,853889 22,000556[1]

Odoje (niem. Odoyen, 1938–1945 Nickelsberg) – wieś mazurska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. Przez wieś przebiega linia kolejowa nr 223, odcinek Orzysz – Ełk. We wsi jest przystanek kolejowy Odoje z dworcem. Linia zamknięta dla ruchu pasażerskiego.

Nazwa

W momencie lokacji wieś nazwano Tscharne^[3], podobnie jak nazywało się pobliskie jezioro i las oraz inna wieś o tej samej nazwie, powstała w zbliżonym okresie tuż za granicą administracyjną, w prokuratorii leckiej (giżyckiej). Jeszcze w 1519 roku, w dokumentach krzyżackich nazwa Tscharne użyta jest w odniesieniu do wsi czynszowej Odoje. Jednak już po niedługim czasie zaczęto używać nazwy pochodzącej od nazwiska zasadźcy: Odoyen^[4]
Na mapie Districtus Reinensis (1663) Józefa Naronowicza-Narońskiego - Odoien^[5].
Podczas akcji germanizacyjnej nazw miejscowych i fizjograficznych historyczna nazwa niemiecka Odoyen została 16 lipca 1938 roku zastąpiona przez administrację nazistowską sztuczną formą Nickelsberg^[6].
Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości nadano obowiązującą nazwę Odoje^[7].

Historia

Komtur ryński Rudolf von Tippelskirchen nadał Mikołajowi Odojowi (Nickolai Odoi)^[8] do zasiedlenia 66 łanów na prawie chełmińskim, z tego 6 łanów na jego sołectwo, w zamian za jedną służbę zbrojną. Dan w Rynie r. 1495^[9]. Wieś otrzymała 14 lat wolnizny. Sołtys otrzymał niższe sądownictwo oraz co trzeci denar z wyższego sądownictwa. Dostał również prawo rybołówstwa na jeziorze Orzysz zarówno latem jak i zimą, gdy mieszkańcy wsi mogli łowić tylko latem (od Wielkanocy do św. Michała), tylko na jeziorze Czarnym bez używania saków^[10]. Sołtys i mieszkańcy uzyskali również prawo małych polowań. Chłopi z Odój płacili czynsz pół grzywny w różnych monetach od łanu, a także płużne (Pflugkorn) w wysokości ćwierć korca pszenicy i żyta oraz korzec owsa. Chłopi byli również opodatkowani na rzecz kościoła. Płacili dziesięcinę małdratową (w ziarnie) w wysokości pół korca owsa i tyleż żyta. Mieszkańcy Odoi mieli zakaz wprowadzania jakichkolwiek zmian w wodach płynących. Rachunki krzyżackie z 1517 roku wykazują w Odojach dwie karczmy, potwierdziły to również dokumenty z 1540 roku. W Odojach mieszkają r. 1539 sami Polacy^[9]. W spisach z 1539 i 1564 roku w Odojach wykazano zagospodarowanych 46 łanów. Odoje należały do parafii i rewiru w Orzyszu.
W październiku 1656 Tatarzy uprowadzili w jasyr 2 mężczyzn.
W 1710 roku, kiedy epidemia dżumy zdziesiątkowała okoliczną ludność w tym duchowieństwo z Orzysza, parafialne nabożeństwa ewangelickie odprawiano w stodole gospodarza Sokołowskiego^[11]. W 1735 roku założono szkołę^[11].
Według danych opublikowanych w 1822 roku w Odojach mieszkały 133 osoby^[12]. W 1857 roku we wsi mieszkały 244 osoby. Nauczycielem był Michael Opitz^[13].
Według danych z 1907 roku właścicielem 372 ha gruntów w Odojach był Gustav Gerlach^[14]. Na 1 sierpnia 1914 roku zaplanowano otwarcie linii kolejowej Orzysz - Ełk, przechodzącej przez Odoje, gdzie wybudowano dworzec kolejowy. I wojna światowa pokrzyżowała te plany. Po wyparciu Rosjan i wyremontowaniu szlaku, wiosną 1915 roku ruszyły pierwsze transporty wojskowe. W 1935 roku jeden nauczyciel uczył 35 uczniów^[11]. W 1933 r. w miejscowości mieszkało 280 osób, a spis powszechny z maja 1939 roku wykazuje 291 mieszkańców^[6].
Po 1945 roku w Odojach utworzono rolniczą spółdzielnię produkcyjną^[11].

Zabytki

Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:

• Dawny cmentarz ewangelicki, założony w połowie XIX w.^[15]

Zespół dworca kolejowego, zbudowany w drugiej dekadzie XX wieku, w skład którego wchodzą:

• Dworzec kolejowy^[16].
• Budynek mieszkalno-gospodarczy^[17].
• Dwa budynki gospodarcze^[18][19].

Inne obiekty, nie ujęte w ewidencji:

• Dwa wiadukty kolejowe z początku XX wieku.

Turystyka

Przez Odoje przebiegają dwa szlaki rowerowe:

• szlak wokół jeziora Orzysz^[20].
• szlak rodzinny^[21].

Wiadukt kolejowy z początku XX wieku umożliwiający przejazd pod torowiskiem jest jednocześnie dobrym punktem widokowym na najbliższą okolicę, krajobraz wzniesień czołowomorenowych. Na północ od wsi, na skraju lasu rosną 4 pomnikowe okazy jarząbu szwedzkiego^[22].

Bibliografia

• Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
• Wojciech Kętrzyński: O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich.... Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1882, s. 653.
• R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba, Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska, Orzysz, 2004, str. 135, ISBN 83-914508-0-5

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 91219
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 853 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
3. Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 73.
4. Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 223, 224.
5. Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 2.
6. Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Kreis Johannisburg. 2006. [dostęp 2012-12-30]. (niem.).
7. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
8. Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 206.
9. Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 476.
10. Grzegorz Białuński, Rybołówstwo w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich (XIV-XVII w.) ze szczególnym uwzględnieniem starostwa ryńskiego Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1(227) Olsztyn 2000 str. 32.
11. R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 54.
12. Dr. Leopold Krug, Alexander August Mützell Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Zweiter Band G-Ko. Karl August Kümmel, Halle, 1822, s. 306.
13. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857 s. 301.
14. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Band: Provinz Ostpreussen Nicolaische Verlags-Buchhandlung R. Stricker, Berlin 1907, s. 466, 467.
15. Karta zabytku - cmentarz
16. Karta zabytku - dworzec kolejowy
17. Karta zabytku - budynek mieszkalno-gospodarczy
18. Karta zabytku - budynek gospodarczy 1
19. Karta zabytku budynek gospodarczy 2
20. R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 49.
21. R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 111.
22. BIP UW w Olsztynie

Linki zewnętrzne

• Odoje, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 379 .