Osadniczek goły

Osadniczek goły
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

mchy

Klasa

prątniki

Podklasa

Funariidae

Rząd

Disceliales

Rodzina

osadniczkowate

Rodzaj

osadniczek

Gatunek

osadniczek goły

Nazwa systematyczna
Discelium nudum
Hedw.
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Osadniczek goły[3] (Discelium nudum Hedw.) – gatunek mchu należący do monotypowej rodziny osadniczkowatych (Disceliaceae). Ma zasięg wokółbiegunowy na półkuli północnej, schodzi na południe do strefy umiarkowanej, gdzie rośnie głównie na obszarach górskich. W Europie jest rzadki na obszarze od Hiszpanii po Skandynawię[4]. W Polsce znany był z udokumentowanego na początku XIX wieku jednego stanowiska z Górnego Śląska (z Chorzowa)[5], którego nigdy później nie odnaleziono[6]. Gatunek odkryty został ponownie w 1996 w Katowicach-Brynowie w wyrobisku starej cegielni przy parku im. Tadeusza Kościuszki[6].

Gatunek zasiedla wilgotne, gliniaste stoki, hałdy, brzegi rowów[5] i strumieni[4], dna zasychających zbiorników i gliniaste przydroża[4]. Rośnie pojedynczo lub w luźnych skupieniach[5]. Lokalnie w rejonach występowania pojawiać się może obficie[4]. Rozpoznawalny jest w czasie rozwijania względnie okazałych sporofitów (w stosunku do drobnych gametofitów)[6] tj. jesienią i zimą[4], poza tym łatwo go przeoczyć, choć gametofity też wyróżniają się wyglądając jak drobne pączki liściowe[6].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Zarodnia
Gametofit
Rośliny roczne rozwijające się z trwałego splątka. Łodyżki osiągają do 2 mm wysokości, są pojedyncze, na przekroju okrągłe[5]. Listki osiągają do 1,5 mm długości i 1 mm szerokości, są lancetowate, na brzegu płaskie, na szczycie zaostrzone lub tępe, pozbawione żebra. Zawierają bardzo nieliczne chloroplasty[5], stąd rośliny są niemal bezbarwne[4]. Listki skupione są pączkowato na łodyżkach[5]. Gametangia męskie i żeńskie powstają na osobnych roślinach, ale wyrastających z tego samego splątka, stąd rośliny określane są jako pozornie dwupienne[4].
Sporofit
Cienka[4], ale prosto wzniesiona i sztywna seta[6] ma barwę jasnoczerwoną[4] do czerwonobrunatnej[6] i osiąga do 2,5 cm wysokości[4]. Na szczycie seta jest zgięta, stąd zarodnia jest zwieszona lub ułożona horyzontalnie. Ma ona kształt kulisty i długość do 1 mm, jest jasnobrunatna i gładka[5]. Perystom jest pojedynczy z długolancetowatymi zębami. Czepek kapturkowaty[4].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Jest to jedyny gatunek w obrębie rodzaju osadniczek Discelium S. E. Bridel, Bryol. Univ. 1: 365. Jan-Mar 1826[7]. Jest to też jedyny przedstawiciel rodziny osadniczkowatych Disceliaceae Schimp., zaliczanej w jednych ujęciach do skrętkowców Funariales[3] lub do własnego, znów monotypowego rzędu Disceliales Ignatov, Ignatova & Fedosov w obrębie podklasy Funariidae[2].

Ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Roślina objęta jest w Polsce częściową ochroną gatunkową od 2014[8]. Wcześniej, od 2004 objęta była ochroną ścisłą[9][10].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ a b B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2021-02-02] (ang.).
  3. ↑ a b Ryszard Ochyra, Jan Żarnowiec, Halina Bednarek-Ochyra: Census Catalogue of Polish Mosses. Kraków: Polish Academy of Sciences, Institute of Botany, 2003, s. 19. ISBN 83-85444-84-X.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k A.J.E. Smith: The Moss Flora of Britain and Ireland. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 2004, s. 504. ISBN 978-0-521-54672-0.
  5. ↑ a b c d e f g Bronisław Szafran: Mchy (Musci). T. I. Warszawa: PWN, 1957, s. 303-306.
  6. ↑ a b c d e f Stebel A.. W sprawie ochrony stanowiska osadniczka nagiego Discelium nudum na Wyżynie Śląskiej. „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”. 53, 3, s. 91-92, 1997. 
  7. ↑ Discelium S. E. Bridel. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-02-02].
  8. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
  9. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
  10. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81).