Osmoka

Osmoka
Ilustracja
Osmoka fasolowata
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

brezylkowe

Rodzaj

osmoka

Nazwa systematyczna
Entada Adanson
Fam. 2: 318, 554. Jul-Aug 1763[3]
Typ nomenklatoryczny

E. rheedei K. P. J. Sprengel[3]

Synonimy
  • Pusaetha O. Kuntze[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Entada gigas
Entada abyssinica
Strąk osmoki fasolowatej na plaży na jednej z wysp Fidżi

Osmoka[4] (Entada Adanson) – rodzaj rośliny z rodziny bobowatych (w podrodzinie brezylkowych, dawniej w mimozowych). Obejmuje 28 gatunków[5]. Są to rośliny szeroko rozprzestrzenione w strefie tropikalnej i subtropikalnej – występują na obu kontynentach amerykańskich, w Afryce, Azji i Australii[5], przy czym najbardziej zróżnicowane są w Afryce i Ameryce Środkowej[6].

W większości to pnącza rosnące w lasach i sięgające w nich najwyższych koron drzew[7][8][9]. Niektóre gatunki drzewiaste rosną na sawannach[9]. Część gatunków występujących na wybrzeżach ma strąki wypełnione komorami powietrznymi, rozprzestrzeniane przez prądy morskie (czasem po rozpadnięciu się na poszczególne człony)[7][5]. Stąd zwane bywają „morską fasolą” lub „orzechami wodnymi”[7] (udało się skiełkować nasiono, które w morzu spędziło 21 miesięcy)[5]. Zdarza się, że nasiona osmoki znajdowane są także na atlantyckich wybrzeżach Europy[10] (trafiające się na plażach Wielkiej Brytanii nasiona Entada gigas o średnicy 5 cm zwane są „szczęśliwymi fasolkami” ang. lucky beans)[5].

Entada gigas ma liście spożywane jak warzywo, a nasiona po upieczeniu. Wytrzymałe włókna służą do wyrobu sieci i żagli. Nasiona są też źródłem saponin[5]. Bogate w nie są także nasiona osmoki fasolowatej i oczyszczającej wykorzystywane w Azji do mycia włosów[5][7][11]. Osmoka oczyszczająca ma też długą tradycję wykorzystania w ziołolecznictwie wielu krajów[7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Liany, rzadziej krzewy o pędach wspinających się[6] i drzewa[5], zwykle o pędach bez cierni[6]. Liany mają pędy zwykle spiralnie skręcone i spłaszczone[10] i osiągają ogromne rozmiary – np. osmoka oczyszczająca E. rheedii do 75[5] lub 150 m długości[7] (według niektórych źródeł nawet do 400 m[9]).
Liście
Podwójnie pierzaste – z listkami pierzastymi, składającymi się z różnej liczby naprzeciwległych listków drugiego rzędu. Przylistki drobne, szczecinkowate. Oś liścia czasem zakończona wąsem czepnym[6].
Kwiaty
Bardzo drobne i liczne, zebrane w wyrastające w kątach liści pojedyncze kwiatostany kłosokształtne lub rozgałęzione, wiechowate. Kwiaty motylkowe, 5-krotne, zwykle obupłciowe i siedzące. Kielich dzwonkowaty, z drobnymi ząbkami. Płatki korony wolne lub u nasady zrośnięte. Pręcików jest 10, mają cienkie nitki przylegające do płatków i długie – znacznie wystają poza koronę. Zalążnia z licznymi zalążkami. Szyjka słupka cienka, zwieńczona drobnym znamieniem[6].
Owoce
Strąki proste lub spiralnie skręcone, spłaszczone, skórzaste lub drewniejące[6]. U niektórych gatunków (E. gigas, E. rheedii) osiągają 180–200 cm długości i 13 cm szerokości[10][5]. Strąk przewęża się poprzecznie i poszczególne nasiona odpadają z przyległą częścią strąka, z którego pozostaje z czasem puste obramowanie[6]. Nasiona okazałe (do 5 cm średnicy), kuliste lub spłaszczone soczewkowato[6][5].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj z rodziny bobowatych Fabaceae, tradycyjnie zaliczany do podrodziny mimozowych Mimosoideae z plemienia Mimoseae[5]. W 2017 mimozowe umieszczone zostały w podrodzinie brezylkowych Caesalpinioideae[12][2].

Wykaz gatunków[13]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-12-03] (ang.).
  3. ↑ a b c Entada. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-12-03].
  4. ↑ Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 524. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 331, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c d e f g h Entada Adanson. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-12-03].
  7. ↑ a b c d e f g Jolanta i Karol Węglarscy: Rośliny dalekiej Azji. Poznań: Hortus Botanicus, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2006, s. 46. ISBN 83-60247-27-7.
  8. ↑ Zbigniew Podbielkowski: Fitogeografia części świata. Europa, Azja, Afryka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 290. ISBN 83-01-07584-8.
  9. ↑ a b c d e Stanisław Lisowski: Świat roślinny tropików. Poznań: Sorus, 1998, s. 28, 64. ISBN 83-85599-78-9.
  10. ↑ a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 213. ISBN 83-7079-778-4.
  11. ↑ a b Jolanta i Karol Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Hortus Botanicus, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 98. ISBN 978-83-61320-17-3.
  12. ↑ Legume Phylogeny Working Group. A new subfamily classification of the Leguminosae based on a taxonomically comprehensive phylogeny. „Taxon”. 66, 1, s. 44–77, 2017. 
  13. ↑ Entada. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2019-12-03].