Owińska

Owińska

wieś
Pałac w Owińskach rodziny von Treskow
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	poznański
Gmina	Czerwonak
Liczba ludności (31 I 2014)	2 173[2]
Strefa numeracyjna	61
Kod pocztowy	62-005[3]
Tablice rejestracyjne	PZ
SIMC	0582083
Położenie na mapie gminy Czerwonak Owińska
Położenie na mapie Polski Owińska
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Owińska
Położenie na mapie powiatu poznańskiego Owińska
52°30′41″N 16°58′35″E/52,511389 16,976389[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Owińska – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie poznańskim, w gminie Czerwonak, położona około 8 km na północ od granic Poznania.

Wieś duchowna Owieńska, własność Klasztoru Cysterek w Owińskach pod koniec XVI wieku leżała w powiecie poznańskim województwa poznańskiego^[4]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie poznańskim.

Owińska leżą na trasie szlaku cysterskiego. W XIX w. funkcjonowała cegielnia, która zaopatrywała Twierdzę Poznań oraz inne obiekty w materiały budowlane.

W Owińskach powstał pierwszy w Polsce i w Europie Park Orientacji Przestrzennej i Ogród Zabaw dla niewidomych (autorski projekt architektów Macieja Jakubowskiego i Szymona Wytykowskiego oraz architektki krajobrazu Renaty Gilmore^[5]). Jest on usytuowany w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Niewidomych. Park pomaga niewidomym i niedowidzącym dzieciom przystosować się do poruszania się samodzielnie w mieście. Został otwarty 3 września 2012 r. W maju 2013 r. Park Orientacji zwyciężył w konkursie „Polska Pięknieje – 7 Cudów Funduszy Europejskich”, w kategorii „Miejsce przyjazne dzieciom”^[6]. W Ośrodku powstała także pierwsza w Polsce Biblioteka Zapachów (autorski projekt pedagoga, Marka Jakubowskiego)^[7].

Na wschód od wsi dawne żwirownie przekształcono w miejsce rekreacji wodnej dla mieszkańców – Akwen Tropicana, ujęcie wody oraz akwen dla wędkarzy. Pomiędzy zbiornikami wodnymi znajduje się dawna żużlowa droga, która od stacji kolejowej w Owińskach przez ulicę Plażową pomiędzy stawami wiedzie do leśniczówki Potasze.

Historia

Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych pochodzi z roku 1249 z dokumentu sygnowanego przez Przemysła I^[8] i po łacinie wymienia nazwę Ovensko^[9], jednak znaleziono w pobliżu ślady osadnictwa datowane na IV tysiąclecie p.n.e.

Miejscowość pod zlatynizowaną nazwą Ovensko oraz Owensk wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Poznaniu w 1280 roku sygnowanym przez Przemysła II^[10]. Kolejny dokument tego księcia wymienia miejscowość pod nazwą Owensko^[11]. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie „Ouenzko” wymienia spisany ok. 1300 roku średniowieczny łaciński utwór opisujący żywot świętej Jadwigi Vita Sanctae Hedwigis^[12]. Od założenia w połowie XIII wieku do kasaty zakonu w 1797 roku własność klasztoru cysterek, później rodziny von Treskow.

Własność cysterek

Klasztor został ufundowany w latach 1242–1252 przez księcia Przemysła I oraz jego brata księcia Bolesława Pobożnego dla sióstr pochodzących z Trzebnicy. W ciągu wieków dzięki licznym darowiznom majątek klasztorny bardzo się powiększył i obejmował wiele okolicznych wsi (m.in. Barcinek, Biedrusko, Bolechowo, Chludowo, Czerwonak (?), Dębogóra, Miękowo, Radojewo, Radzim, Skorzęcin, Trzuskotowo, Wierzonka). Na terenie klasztoru siostry prowadziły szkołę żeńską.

Od 1797 do 1939

Po II rozbiorze Polski w 1793 Owińska znalazły się pod panowaniem Prus. Nastąpiło odebranie własności ziem klasztorowi i sprzedanie ich w 1797 berlińskiemu bankierowi Zygmuntowi Ottonowi von Treskow. Okoliczne tereny pozostały własnością rodziny von Treskow do zakończenia II wojny światowej w 1945. Zakonnice przebywały w klasztorze do 1835, kiedy nastąpiła ostateczna kasata klasztoru (po ówczesnym przesiedleniu pozostałych zakonnic do innych miejscowości). W 1838 w budynkach poklasztornych otwarto zakład dla psychicznie chorych, który w latach 1870–1873 powiększono o zespół zabudowań w innej części Owińsk. W 1938 r., z okazji 100-lecia istnienia szpitala, odbył się w Poznaniu i Owińskach zjazd psychiatrów z całej Polski.

Okupacja niemiecka

W 1939 Niemcy w ramach akcji T4 zamordowali wszystkich pacjentów szpitala (część w lasach na północ od Obornik, część zagazowano w Forcie VII).

Owińska były połączone przeprawą promową na rzece Warcie z Radojewem. Została ona zerwana w styczniu 1945 r. w czasie ucieczki Niemców przed Sowietami.

Filia Groß-Rosen

W Owińskach działał niemiecki obóz koncentracyjny będący filią obozu Groß-Rosen^[13]. W budynkach po byłym ośrodku wychowawczym, a jeszcze wcześniej po nowym ośrodku eutanazji dla dorosłych przy ul. Kolejowej, mieściła się szkoła SS im. Adolfa Hitlera. Pomieszczenia przyklasztorne zajął natomiast Wehrmacht. W pomieszczeniach piwnicznych kompleksu pocysterskiego do dnia dzisiejszego (2007) widoczne są napisy na ścianie. Sam kościół był natomiast magazynem. W lasach mieścił się poligon dla niemieckich żołnierzy i tak zwany Panzergrab, czyli rów przeciwczołgowy. Pozostałości po transzejach i sam rów widoczne są do dziś.

Lata powojenne

Po wojnie w budynkach poklasztornych, od 1946 roku, otwarto Zakład Wychowawczy, przeniesiony w 1952 r. na ul. Kolejową do zabudowań dawnego szpitala psychiatrycznego. W miejsce Zakładu Wychowawczego w budynkach poklasztornych umieszczono ośrodek dla dzieci niewidomych, przeniesiony z zabudowań przy ul. Kolejowej, przekształcony później w Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych. W latach powojennych we wsi funkcjonował Dom Pracy Przymusowej przeznaczony dla żebraków, w którym osadzano przede wszystkim tych, którzy cyklicznie wracali do tego procederu^[14]. Lokalne Państwowe Gospodarstwo Rolne wybudowało w 1970 w południowej części wsi wielkie zakłady szklarniowe, gdzie hodowane były głównie kwiaty ozdobne.

W latach 1954–1968 wieś była siedzibą gromady Owińska, po jej zniesieniu w gromadzie Czerwonak.

We wsi jest przystanek kolejowy Owińska.

Zabytki

Pałac von Treskow

 Osobny artykuł: Pałac w Owińskach.

Pięknym późnoklasycystycznym obiektem jest pałac pochodzący z lat 1804–1806, wybudowany dla Ottona von Treskowa, ówczesnego właściciela Owińsk. Projektantem budowli był jeden z architektów berlińskich, być może Karol Fryderyk Schinkel lub Franciszek Catella. Wewnątrz szczególnie ciekawa jest trójnawowa sień z kolumnami oraz nakryty parasolowatym sklepieniem westybul. W ścianie frontowej centralny ryzalit poprzedzony portykiem z czterema doryckimi kolumnami podtrzymującymi balkon. Na piętrze obszerna sala przez całą szerokość budynku. Pałac położony jest w sporym XIX-wiecznym parku, obecnie zaniedbanym. Na podjazd przed pałacem prowadzą dwie bramy – kordegardy.

Właścicielami do II wojny byli spadkobiercy von Treskow. W czasie wojny w piwnicach tego pałacu urządzono katownie. Po wojnie w pałacu mieściła się m.in. szkoła i przedszkole – wówczas stan budynku był jeszcze dobry. Sprzedany prywatnemu nabywcy za 500 tys. zł w latach 90. XX wieku został pozbawiony większości elementów wyposażenia. Obecnie jest ponownie własnością gminy i – zabezpieczony – został ponownie w 2012 roku wystawiony na sprzedaż za 2,7 mln zł z zastrzeżeniem dostępu do kilkuhektarowego parku dla mieszkańców^[15].

Zespół pocysterski

Zespół pocysterski

 Osobny artykuł: Klasztor Cysterek w Owińskach.

Owińska znane są przede wszystkim z barokowego zespołu pocysterskiego, na który składają się: kościół pw. św. Jana Chrzciciela, obecnie parafialny – wybudowany w latach 1720–1728 według projektu Pompeo Ferrariego, klasztor – wybudowany według projektu Jana Catenazziego w 1700 r. i odbudowany po pożarze w 1720 r. przez Pompeo Ferrariego, a następnie przebudowany w latach 1873–1875 dla potrzeb znajdującego się wówczas w nim Szpitala Psychiatrycznego, oraz plebania klasztorna. W budynkach poklasztornych znajduje się od 1952 r. Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych, w którym pracował m.in. Tadeusz Piszczek, regionalista.

Kościół pw. św. Mikołaja

Kościół pw. św. Mikołaja

 Osobny artykuł: Kościół św. Mikołaja w Owińskach.

W latach 1574–1835 kościołem parafialnym był renesansowy kościół pw. św. Mikołaja. Jego budowę rozpoczęto w pierwszej ćwierci XV wieku a ukończono w 1574 r. W pierwotnym kształcie byłbudowany w stylu renesansowym. Przebudowany na przełomie XVII i XVIII wieku w stylu baroku, widocznym w szczycie wschodnim budowli.

Kościół jest murowany z cegły w układzie polskim, nawa i kruchta otynkowane. Posiada jedną nawę z prostokątnym prezbiterium z ostrołukowym łukiem tęczowym; od północy znajduje się dwuprzęsłowa zakrystia, a od południa kruchta.

Nowy strop w prezbiterium zastąpił dawny renesansowy pseudokasetonowy. W nawie zachowane są trzy stare belki profilowane zdobione malowanymi rozetami^[16].

Kościół od 1939 roku nie był użytkowany i popadał powoli w ruinę. W latach 90. XX wieku położono dachówkę ceramiczną.

W maju 2018 roku świeżo odnowiony 500-letni kościół poświęcił arcybiskup Gądecki. Dzięki wsparciu dzięki powiatu i starosty poznańskiego odnowiono wnętrze, m.in. posadzki i ściany. We wnętrzu prócz uroczystości sakralnych mają odbywać się wystawy, koncerty i inne wydarzenia^[17].

Obok znajduje się niewielki cmentarz, na którym w latach 70. XX wieku wydzielono kwaterę dla zmarłych pensjonariuszy zakładu opiekuńczo-leczniczego znajdującego się w jednym z budynków dawnego szpitala psychiatrycznego przy ul. Cysterek^[18].

Szpital psychiatryczny

Zakład psychiatryczny (stary)

Zakład psychiatryczny (nowy)

 Osobny artykuł: Zakład Psychiatryczny w Owińskach.

W parku przy ul. Kolejowej znajdują się budynki tzw. nowego zakładu psychiatrycznego, zbudowanego w latach 60. XIX w. W latach 1952–1993 mieścił się w nim Młodzieżowy Zakład Wychowawczy, a od czasu jego zamknięcia systematycznie popada w ruinę.

Przyroda

W miejscowości rośnie potężny dąb – pomnik przyrody. To okaz o obwodzie pnia 796 cm, o wysokości 28 m (w 2011). Wiek drzewa to około 480 lat^[19].

Transport

stacja kolejowa Owińska

Wieś położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 196 z Poznania do Wągrowca. Znajduje się tu również stacja kolejowa Owińska linii kolejowej nr 356 Poznań Wschód – Bydgoszcz Główna.

Droga świętego Jakuba

Przez wieś przebiega Wielkopolska Droga św. Jakuba odcinek szlaku pielgrzymkowego do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii.

Sport

W roku 2012 we wsi powstał wyciąg do nart wodnych i wakeboardu WakeSpot będąc jedynym tego rodzaju obiektem w okolicy. We wsi działa piłkarski klub sportowy Błękitni Owińska. Wiosną 2011 klub wywalczył awans do IV Ligi.

Stempel cegielni z Owińsk

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 96004
2. Gmina Czerwonak – Charakterystyka.
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 914 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
4. Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.
5. Park Orientacji Przestrzennej – OWIŃSKA – Planeta Kobusów (wyrośnięty portal Małego Podróznika) [online] [dostęp 2021-11-23]  (pol.).
6. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego: Znamy zwycięzców konkursu „Polska Pięknieje – 7 cudów Funduszy Europejskich”.
7. MariuszM. Sepioło MariuszM., Wszystkie zapachy ciemności [online], www.tygodnikpowszechny.pl, 8 listopada 2021 [dostęp 2021-11-23]  (pol.).
8. „Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski”, tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, s. 243.
9. KODEKS DYPLOMATYCZNY WIELKOPOLSKI. TOM XI. Dokument nr 1704.
10. „Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski”, tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, s. 465–466.
11. „Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski”, tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, s. 484.
12. „Monumenta Poloniae Historica”, Tom IV, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1884, „Vita Sanctae Hedwigis”, s. 552.
13. AbrahamA. Kajzer AbrahamA., Za drutami śmierci, Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7 . Brak numerów stron w książce
14. Mikołaj Brenk, Walka czy wsparcie? Służby społeczne wobec żebraków w Poznaniu w latach 1946–1948, w: red. Joanna Kozielska, Agnieszka Skowrońska-Pućka, W kręgu działań pomocowych i poradniczych, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 2016, s. 195.
15. RobertR. Domżał RobertR., Pałac w Owińskach na sprzedaż [online], Głos Wielkopolski, 27 sierpnia 2012 [dostęp 2019-12-27]  (pol.).
16. Kościół pw. Św. Mikołaja w Owińskach [online], Powiat Poznański [dostęp 2019-12-27]  (pol.).
17. BognaB. Kisiel BognaB., Odnowiono zabytkowy kościół św. Mikołaja w Owińskach. W niedziele poświęcił go abp Stanisław Gądecki [ZDJĘCIA] [online], Głos Wielkopolski, 7 maja 2018 [dostęp 2019-12-27]  (pol.).
18. Strona internetowa parafii Owińska. [dostęp 2011-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-26)].
19. Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. s. 214–215.

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Owińska

• Serwis mieszkańców wsi Owińska. infoczerwonak.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-19)].
• Galeria zdjęć opuszczonego szpitala psychiatrycznego w Owińskach
• Galeria zdjęć na stronie opuszczone.com
• Zdjęcia na stronie opuszczone.net
• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Owińska nieznane” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa
• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - I w ciemności - światło” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa

Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):

• VIAF: 237041938
• GND: 7592789-5