Paradyzja (roślina)

Paradyzja
Ilustracja
paradyzja liliowata
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

paradyzja

Nazwa systematyczna
Paradisea Mazzucato
Viaggio Bot. Alp. Giulie: 27 (1811)[3]
Typ nomenklatoryczny

Paradisea liliastrum (L.) Bertol.[4]

Synonimy
  • Allobrogia Tratt.
  • Czackia Andrz.
  • Hyperogyne Salisb.
  • Liliastrum Link
  • Liliastrum Fabr.
  • Pleisolirion Raf.[3]
Homonimy

Paradisea L., 1766 (≡ Paradisaea L., 1758)[5]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Paradyzja[6] (Paradisea Mazzuc.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje dwa gatunki występujące w górach południowej Europy, na obszarze od Portugalii i Hiszpanii, przez Francję, Szwajcarię, Włochy i Austrię do Półwyspu Bałkańskiego[3].

Nazwa naukowa rodzaju honoruje Giovanniego Paradisego, hrabiego Modeny, żyjącego w latach 1760–1826[7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kwiatostan paradyzji luzytańskiej
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne[8], tworzące małe kępy[9].
Pędy
Krótkie kłącze. Korzenie mięsiste. Pęd kwiatostanowy ulistniony u nasady, głąbikowaty, z pochwą utworzoną przez włókniste nasady liści[8], o wysokości 30–50 cm (paradyzja liliowata) lub 80–120 cm (p. luzytańska).
Liście
Siedzące, równowąskie do równowąsko-lancetowatych[8], o wymiarach 12–25×0,3–0,5 cm (p. liliowata) lub 30–40×0,7–2 cm (p. luzytańska)[10].
Kwiaty
Zebrane w grono, jednostronne, luźne i składające się z od 4 do 10 (rzadziej 20) kwiatów u paradyzji liliowatej lub niejednostronne, gęstsze i składające się z od 20 do 25 kwiatów u p. luzytańskiej[10]. Z każdego węzła kwiatostanu wyrasta pojedynczym kwiat, wsparty prostopadle odgiętą przysadką[8]. Szypułka u p. liliowatej członowana[10]. Okwiat dzwonkowaty[10]. Listki okwiatu wolne, białe[8], od nasady niemal wzniesione, powyżej niemal płasko rozpostarte, pazurkowate, o długości 30–50 mm (p. liliowata) lub 20–25 mm (p. luzytańska)[10]. Pręciki krótko przyrośnięte do nasady listków okwiatu, z gładkimi, zakrzywionymi do góry nitkami łączącymi się z łącznikiem od tyłu główki. Główki pręcików obrotne. Zalążnia podługowato-jajowata, z licznymi zalążkami w każdej komorze[8]. Szyjka słupka w górnej połowie zakrzywiona do góry[10].
Owoce
Podługowate, trójwrębne torebki. Nasiona ostro kanciaste[8].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Geofity ryzomowe. Kwitną późną wiosną[9].
Siedlisko
Wysokogórskie (piętro alpejskie) łąki, a w przypadku paradyzji luzytańskiej również lasy i bagna[10].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 20, 32, 48, 64[8].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Anthericeae w podrodzinie agawowych Agavoideae w obrębie rodziny szparagowatych Asparagaceae[11][2].
Wykaz gatunków[3]

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Paradyzja liliowata bywa uprawiana jako roślina ozdobna. Powinna być uprawiana w podłożu bogatym w próchnicę, w pełnym słońcu lub półcieniu. Rozmnaża się z nasion lub podział kęp po kwitnieniu lub wczesną wiosną[12]. Roślina trudna w uprawie, nie toleruje przesychania podłoża w okresie lata. W Polsce zasadniczo mrozoodporna (strefy mrozoodporności: 7–9)[9].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-08-30] (ang.).
  3. ↑ a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-08-30]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-08-30]. (ang.).
  5. ↑ Global Biodiversity Information Facility (GBIF) Backbone Taxonomy. GBIF Secretariat. [dostęp 2021-08-30]. (ang.).
  6. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych: łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
  7. ↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.
  8. ↑ a b c d e f g h J.G. Conran: Anthericaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 120. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
  9. ↑ a b c Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  10. ↑ a b c d e f g D.A. Webb (i inni): Flora Europaea. T. 5: Alismataceae to Orchidaceae (Monocotyledones). Cambridge: Cambridge University Press, 1980, s. 18. ISBN 978-0-521-20108-7.
  11. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-08-30]. (ang.).
  12. ↑ Paradisea liliastrum (L.) Bertol.. The Royal Horticultural Society. [dostęp 2021-08-30]. (ang.).