Państwowy Korpus Bezpieczeństwa

Państwowy Korpus Bezpieczeństwa (PKB) – polska konspiracyjna formacja policyjna Delegatury Rządu na Kraj działająca w latach 19401944.

Organizacja

[edytuj | edytuj kod]

Państwowy Korpus Bezpieczeństwa stanowił zalążek przyszłej służby policyjnej. Jego struktury były powiązane ze strukturami Armii Krajowej i działały na obszarze całego Generalnego Gubernatorstwa. Były to komendy wojewódzkie, obwodowe, powiatowe i rejonowe, a w większych miastach komisariaty. Był on podporządkowany Departamentowi Spraw Wewnętrznych Delegatury Rządu na Kraj. Na jego czele stał Główny Inspektorat, który składał się z pięciu Wydziałów:

  • Organizacyjnego,
  • Gospodarczego,
  • Wyszkolenia,
  • Inspekcyjnego,
  • Straży Samorządowych i Służby Śledczej.

W terenie występowała Straż Samorządowa (wywodząca się głównie z Milicji Robotniczej PPS-WRN), która stanowiła rodzaj policji miejskiej oraz ochotnicza Straż Obywatelska, działająca na terenach wiejskich.

Zadania

[edytuj | edytuj kod]

Polski Korpus Bezpieczeństwa miał ujawnić się w momencie wybuchu przewidywanego powstania powszechnego. Głównymi zadaniami struktur terenowych (Straży Samorządowej i Straży Obywatelskiej) było dbanie o ogólny porządek na wyzwolonych terenach oraz zabezpieczenie ważnych obiektów użyteczności publicznej. Każda gmina wiejska miała za zadanie przygotować jeden komisariat Straży, a gmina miejska – kilka komisariatów. PKB i Straże powinny współdziałać z funkcjonującymi w ramach Polskiego Państwa Podziemnego innymi strukturami parapolicyjnymi: Wojskową Służbą Ochrony Powstania, Wojskowym Korpusem Służby Bezpieczeństwa i Żandarmerią Armii Krajowej.

Zarys działalności

[edytuj | edytuj kod]

Projekt utworzenia Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa został skierowany do rządu w październiku 1942. 26 czerwca 1943 wydane zostało „Zarządzenie w sprawie utworzenia organów służby bezpieczeństwa w okresie konspiracji”, określiło zasady tworzenia PKB i Straży Samorządowych[1].

Do jesieni 1942 trwało tworzenie konspiracyjnych struktur PKB. Pozostawał on wówczas formacją dosyć nieliczną, kadrową i nieuzbrojoną. Od końca tego roku rozpoczął się znaczny wzrost jego szeregów, co było wynikiem decyzji Komendy Głównej AK o przejściu do PKB funkcjonariuszy policji granatowej związanych z konspiracją wojskową oraz żołnierzy Ludowej Straży Bezpieczeństwa. W październiku 1943 PKB liczyła prawdopodobnie około 8 400 członków[2]. W lutym 1944 PKB liczył 463 oficerów i około 11 tysięcy funkcjonariuszy[3].

Straże Samorządowe i Obywatelskie były jeszcze liczniejsze. W strukturze organizacyjnej w terenie utworzono komendy wojewódzkie, obwodowe, powiatowe i rejonowe, a w większych miastach zakonspirowane komisariaty. Każda komenda wojewódzka miała za zadanie zorganizować oddział odwodowy w sile kompanii, a powiatowa w sile drużyny. Prowadzono także szkolenie oparte na programach przedwojennych kursów policyjnych. Wykładowcami byli między innymi zaprzysiężeni funkcjonariusze granatowej policji. Były organizowane kursy oficerskie, podoficerskie i specjalistyczne (między innymi kurs walki ulicznej, ruchu drogowego czy służby śledczej). Bieżącym zwalczaniem zbrodni podczas okupacji zajmował się Urząd Śledczy PKB, który posiadał w Warszawie wyodrębnioną ekspozyturę o kryptonimie „Start”.

Pełne ujawnienie się struktur PKB nastąpiło jedynie w momencie wybuchu powstania warszawskiego, kiedy przejęto na wyzwolonych obszarach miasta komisariaty granatowej policji.

Główny Inspektorat PKB

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszym Głównym Inspektorem PKB został podpułkownik Marian Kozielewski „Bratkowski”, przed wybuchem wojny komendant Policji Państwowej miasta Warszawy, jego zastępcami byli: podpułkownik Stanisław Wasilewski, major Stanisław Tabisz „Piotrowski” ze Stronnictwa Ludowego, kapitan Bolesław Kontrym „Cichocki” i najprawdopodobniej Konrad Sieniewicz. Szefem sztabu był major policji Bolesław Buyko[4]. Po rezygnacji podpułkownika Mariana Kozielewskiego jego stanowisko objął w grudniu 1943 Stanisław Tabisz „Pancer”, „Piotrowski”. W lipcu 1943 po ustąpieniu szefa sztabu Bolesława Buyko, funkcję objął podpułkownik Józef Maciejowski „Piecowski”, a po jego ranieniu 5 sierpnia 1944 major NN „Władysław Ryś”.

  • Wydział I Organizacyjny – szef podpułkownik Józef Maciejowski „Piecowski”,
  • Wydział II Gospodarczy – szef porucznik/kapitan Czesław Witebski,
  • Wydział III Wyszkolenia – szef podpułkownik Henryk Charlemagne,
  • Wydział IV Inspekcyjny – szef major Piotr Michałecki,
  • Wydział Straży Samorządowych – szef major Stanisław Tabisz (od września 1942 do grudnia 1943), kapitan Bronisław Biały „Zygmunt”,
  • Centrala Służby Śledczej – kapitan Bolesław Kontrym „Cichocki”[5].
 Z tym tematem związana jest kategoria: Członkowie Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Waldemar Grabowski: Polska tajna administracja cywilna 1940-1945. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2003, s. 211.
  2. Janusz Marszalec: Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego w Powstaniu Warszawskim. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1999, s. 58.
  3. Janusz Marszalec: Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego w Powstaniu Warszawskim. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1999, s. 59.
  4. Janusz Marszalec: Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego w Powstaniu Warszawskim. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1999, s. 56.
  5. Janusz Marszalec: Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego w Powstaniu Warszawskim. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1999, s. 57-58.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Waldemar Grabowski: Polska tajna administracja cywilna 1940-1945. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2003.
  • Janusz Marszalec: Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego w Powstaniu Warszawskim. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1999.