Pentanema

Pentanema
Ilustracja
Pentanema divaricatum
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

Pentanema

Nazwa systematyczna
Pentanema Cass.
Bull. Sci. Soc. Philom. Paris 1818: 74 (1818)[3]
Typ nomenklatoryczny

P. divaricata Cassini[4]

Synonimy
  • Amblyocarpum Fisch. & C.A.Mey.
  • Ulina Opiz
  • Varthemia DC.[3]
  • Inula sect. Pentanema (Cass.) Boiss.[5]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Oman łąkowy Pentanema britannica

Pentanema Cass. – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje ok. 20 gatunków w tradycyjnym, wąskim ujęciu[6] lub 34 w szerszym ujęciu (po 2018 roku)[3]. W węższym ujęciu należą tu gatunki występujące w południowo-zachodniej i południowej Azji oraz we wschodniej Afryce, a w szerszym – rozprzestrzenione w całej Eurazji. Sześć gatunków z tego rodzaju występuje w Polsce.

Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne. Dotyczy to zwłaszcza omanu wschodniego P. orientale[7], ale często także omanu łąkowego P. britannica i wąskolistnego P. ensifolium[6][7]. Oman łąkowy i szlachtawa P. squarrosum wykorzystywane są także jako rośliny lecznicze[6].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Zasięg rodzaju w tradycyjnym, wąskim ujęciu obejmuje południowo-zachodnią i południową Azję (po Cejlon na wschodzie) oraz Etiopię[6]. Po rozszerzeniu ujęcia systematycznego rodzaju zaliczone zostały tu gatunki szeroko rozprzestrzenione w Europie i Azji, występujące także w północno-zachodniej Afryce[3]. Rodzaj w szerokim ujęciu reprezentowany jest przez 6 gatunków występujących także w Polsce jako rośliny rodzime[8][3].

Gatunki flory Polski[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[3]

  • oman łąkowy, o. brytyjski Inula britannica L. ≡ Pentanema britannica (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.
  • oman niemiecki Inula germanica L. ≡ Pentanema germanicum (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.
  • oman szlachtawa Inula conyza DC. ≡ Pentanema squarrosum (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.
  • oman szorstki Inula hirta L. ≡ Pentanema hirtum (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.
  • oman wierzbolistny Inula salicina L. ≡ Pentanema salicinum (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.
  • oman wąskolistny Inula ensifolia L. ≡ Pentanema ensifolium (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Byliny, rośliny jednoroczne i krzewinki, zwykle kłączowe, owłosione lub nagie, o pędach wzniesionych, z łodygami nie oskrzydlonymi i pozbawionymi przewodów żywicznych (w przeciwieństwie do Inula sensu stricto)[5].
Liście
Skrętoległe, pojedyncze, równowąskie, eliptyczne lub jajowate, całobrzegie lub piłkowano-karbowane, ogonkowe lub siedzące i wówczas obejmujące łodygę, czasem nieco zbiegające[5].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki zwykle pojedyncze, czasem tworzące luźny, baldachogroniasty kwiatostan złożony. Okrywa z listkami dachówkowato ułożonymi w licznych rzędach, równowąskimi, lancetowatymi lub jajowatymi. Dno koszyczka jest płaskie lub wypukłe, nagie i bez plewinek. Kwiaty brzeżne języczkowe żeńskie, mają korony żółte, rzadko nieco czerwonawe, z języczkami na końcu trójząbkowymi. Kwiaty rurkowe wewnątrz koszyczka są obupłciowe, o koronie żółtej, rzadko czerwonawej, na końcach 5-ząbkowej[5].
Owoce
Niełupki walcowate do elipsoidalnych, żebrowane, nagie lub owłosione, zwieńczone pojedynczym pierścieniem 5–45 włosków trwałego puchu kielichowego[5].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj z plemienia Inuleae z podrodziny Asteroideae z rodziny astrowatych Asteraceae[9]. W obrębie plemienia jest jednym z rodzajów tzw. kompleksu Inula (Inula complex)[5]. Rodzaj Pentanema pierwotnie wyodrębniono dla grupy ok. 20 gatunków z południowej Azji i wschodniej Afryki, wyróżniających się nielicznymi włoskami puchu kielichowego (od 5 do 20). W tradycyjnym ujęciu takson ten okazał się parafiletycznym – w jego obrębie zagnieżdżonych jest część gatunków tradycyjnie zaliczana do rodzaju oman Inula. Ze względu na relacje filogenetyczne odkryte w wyniku badań molekularnych, ale także podobieństwa morfologiczne i taką samą liczbę podstawową chromosomów (x=10, podczas gdy w kladzie z wąsko ujmowanym rodzajem Inula x=8) wszystkie te gatunki zostały scalone w obrębie rodzaju Pentanema. Alternatywne rozwiązanie taksonomiczne, polegające na szerokim ujęciu rodzaju Inula (z włączeniem tu wszystkich rodzajów z kompleksu Inula), zostało odrzucone jako tworzące rodzaj bardzo zróżnicowany morfologicznie i kariologicznie[5].

Wykaz gatunków[3][10]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-09-07] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-09-07] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g Pentanema Cass.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-07].
  4. ↑ Pentanema. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-09-06].
  5. ↑ a b c d e f g David Gutiérrez-Larruscain, María Santos-Vicente, Arne A. Anderberg, Enrique Rico, María Montserrat Martínez-Ortega. Phylogeny of the Inula group (Asteraceae: Inuleae): Evidence from nuclear and plastid genomes and a recircumscription of Pentanema. „Taxon”. 67, 1, s. 149-164, 2018. DOI: 10.12705/671.9. 
  6. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 693, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 367. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 102, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ Genus Pentanema Cass.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-07].
  10. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 104. ISBN 978-83-925110-5-2.