Pesa Dart

Pesa Dart^{[1][2][3][4][5][6][7][8]}

Jednostka ED161-011
Kraj produkcji	Polska
Producent	Pesa Bydgoszcz
Lata budowy	2014–2016
Układ osi	Bo’2’Bo’2’2’2’2’2’Bo’
Wymiary
Masa służbowa	395 t
Długość	150 230 mm
Szerokość	2820 mm
Wysokość	4300 mm
Średnica kół	920 mm
Napęd
Typ silników	asynchroniczne (TSA)
Liczba silników	6 × 400 kW
Napięcie zasilania	3000 V DC
Parametry eksploatacyjne
Moc ciągła	2400 kW
Przyspieszenie rozruchu	0,6 m/s²
Prędkość konstrukcyjna	200 km/h
Maksymalna prędkość eksploatacyjna	160 km/h
Parametry użytkowe
Wysokość wejścia	760 mm[a] (od główki szyny)
Liczba miejsc siedzących	1. klasa: 60 2. klasa: 294
Multimedia w Wikimedia Commons

Pesa Dart (typ 43WE^[6], seria ED161^[9]) – elektryczny zespół trakcyjny przeznaczony dla ruchu dalekobieżnego produkcji zakładów Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. W latach 2014–2016 wybudowano 20 takich składów dla PKP Intercity. Pojazdy te wprowadzono do ruchu 29 grudnia 2015 w rozkładzie jazdy 2015/2016 w ramach kategorii InterCity.

Historia

Geneza

W 2004 roku w Pesie powstał pierwszy EZT – Mazovia (seria EN95) dla Warszawskiej Kolei Dojazdowej^[10]. W kolejnych latach Pesa sukcesywnie zwiększała gamę oferowanych przez siebie zespołów elektrycznych: w 2005 roku powstał Acatus (seria ED59)^[11], a w 2007 Bydgostia (seria ED74)^[12]. W 2010 roku powstał pierwszy 4-członowy Elf, a w kolejnych latach w ramach rodziny Elf powstały jednostki 2-, 3-, 4- i 6-członowe przeznaczone do obsługi przewozów aglomeracyjnych i regionalnych^[13][14]. Producent przewidywał w ramach rodziny Elf również pojazdy o innych długościach i przeznaczeniu, w tym 8-członową wersję dedykowaną ruchowi dalekobieżnemu^[15], jednakże w przetargu dla PKP Intercity Pesa zaproponowała pojazdy z nowej rodziny o nazwie Dart^[16].

Realizacja zamówienia

ED161-005 w trakcie produkcji

ED161-010 podczas testów

W kwietniu 2014 Narodowe Centrum Badań i Rozwoju przyznało Pesie 7 mln zł dotacji na opracowanie prototypu Darta^[17], a 23 maja PKP Intercity podpisało z producentem umowę na dostawę i 15-letni serwis 20 takich pojazdów^[18]. W ich projektowaniu ze strony Pesy wzięli udział: szef projektu Bartosz Piotrowski odpowiedzialny za sylwetkę zewnętrzną i wnętrze, Jakub Gołębiewski również odpowiedzialny za wnętrze, Mariusz Gorczyński będący autorem koncepcji kabiny^[19] i Miłosz Pszczóliński. Zespół ten został wsparty przez projektantów Kaniewski Design, którzy mieli swój wkład w część pasażerską oraz opracowali strefę barową^[20].

Pierwotne plany producenta zakładały wykonanie pierwszego prototypowego egzemplarza do końca 2014^[21], ale ostatecznie pierwszy dart był kompletny w połowie maja 2015^[22] i wtedy też rozpoczął testy na trasach w okolicach Bydgoszczy^[23]. Podczas tych testów skład na odcinku Bydgoszcz – Warlubie osiągnął swoją maksymalną prędkość wynoszącą 160 km/h^[24]. W nocy z 22 na 23 maja przejechał na tor doświadczalny Instytutu Kolejnictwa koło Żmigrodu, gdzie rozpoczęto jego badania homologacyjne^[25][24]. 30 maja 2015 podczas testów na Centralnej Magistrali Kolejowej pojazd osiągnął prędkość 204 km/h^[26][27]. W połowie czerwca zespół był testowany w okolicach Grybowa^[28]. 18 czerwca na torze IK odbyła się prezentacja składu dla dziennikarzy^[29], natomiast na początku lipca rozpoczęto na nim testy drugiej jednostki^[30].

23 lipca 2015 umowa zakupu dartów została aneksowana^[31]. Również w drugiej połowie lipca 2015 PKP Intercity poinformowało, że część środków finansowych uzyskanych ze sprzedaży PKP Energetyka zasili konto przedsiębiorstwa i planowane jest ich wykorzystanie do zakupu kolejnych 10 dartów. W połowie września podano, że kupno dodatkowych pociągów jest tylko jedną z kilku możliwości i skorzystanie z opcji zapisanej w zawartej z producentem umowie nie jest pewne^[32].

Na początku września 2015 podano, że Dart będzie mieć swoją premierę na targach Trako^[33]. Przed targami producent złożył do Urzędu Transportu Kolejowego wniosek o dopuszczenia pojazdu do eksploatacji, a 22 września, pierwszego dnia targów, o godz. 13.00 odbyła się oficjalna prezentacja jednostki ED161-004^[34]. Kolejne pokazy tego zespołu miały miejsce 3 października na dworcu w Lublinie, dzień później w Dęblinie^[35][36] oraz 10 października w Bydgoszczy podczas oficjalnego otwarcia nowego dworca^[37].

W pierwszym tygodniu października 2015 UTK otrzymał pismo od kancelarii prawnej Euro Legista wnoszącej o weryfikację wniosku złożonego przez Pesę. Przypuszczano, że producent na testy poprzedzające homologację dostarczył pojazd różniący się konstrukcyjne i pod względem wyposażenia od pojazdów seryjnych w celu osiągnięcia zapisanej w ofercie mniejszej masy, która była jednym z kryteriów w przetargu na zakup jednostek. Pesa natomiast prezentowała stanowisko, że skład został zważony przez Instytut Kolejnictwa i jego masa była poprawna. Ponadto producent zapewnił, że zgodnie z podpisaną umową wszystkie 20 sztuk zostanie dostarczonych do grudnia 2015, natomiast zgodnie z aneksem do umowy procedura odbioru i homologacji pierwszego egzemplarza potrwa do 30 października 2015^[38]. Ostatecznie 30 października pierwszy dart faktycznie został dopuszczony do eksploatacji^[39].

Na początku listopada 2015 Newag złożył do prokuratury zawiadomienie dotyczące podejrzenia sprowadzenia przez zarząd PKP Intercity SA bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej w mieniu spółki PKP Intercity w związku z aneksem podpisanym w lipcu 2015^[31].

2 grudnia 2015 UTK dopuścił do eksploatacji 8 pojazdów^[40], a PKP Intercity odebrało pierwszy skład – ED161-004^[41]. 17 grudnia przewoźnik zawarł z producentem porozumienie w sprawie płatności za nieterminowe dostawy pojazdów, które zostało zaakceptowane przez Centrum Unijnych Projektów Transportowych. Postanowiono w nim, że Pesa dostarczy dopuszczone przez UTK pociągi do końca 2015, po czym PKP Intercity zabezpieczy środki finansowe na depozycie i zostaną one uwolnione dopiero po przeprowadzeniu testów dostarczonych pojazdów i stwierdzeniu ich gotowości do eksploatacji. Ukończonych było wówczas 12 dartów^[42], z których dwa o numerach 003 i 006 odebrano^[43]. Pierwszy odebrany przez przewoźnika skład, który przez dwa tygodnie oczekiwał na stacji Warszawa Grochów, rozpoczął natomiast pierwszą jazdę próbną w kierunku Białegostoku^[44]. Kolejnego dnia miała tam miejsce jego prezentacja^[45]. Do 23 grudnia na stan przewoźnika przyjętych zostało łącznie 5 dartów^[46], a tydzień później odebrano 6. egzemplarz^[47] oraz ukończono produkcję wszystkich zamówionych jednostek^[48]. Do końca 2015 PKP Intercity dokonało odbioru końcowego 7 pojazdów oraz odbioru warunkowego pozostałych 13 składów^[49].

W pierwszych dniach stycznia 2016 odebrano 8. darta^[50], a w kolejnym tygodniu następne dwie jednostki^[51]. 19 stycznia na stanie PKP IC było 11 jednostek^[52], dzień później 12^[53], 25 stycznia 15^[54], 3 lutego 17^[55], a 11 lutego 18^[56]. 5 marca przewoźnik odebrał ostatni, 20. pojazd^[57].

Ze względu na opóźnienia w dostawach, PKP IC na początku 2016 zamierzało naliczyć Pesie kary umowne wynoszące 0,2% wartości pojazdu za każdy dzień zwłoki^[58]. 8 marca przewoźnik poinformował, że kwestia kar zostanie rozstrzygnięta w arbitrażu. Dokładna wartość naliczonych kar została objęta tajemnicą, ale oszacowano wówczas, że może ona wynosić od 50 do 70 mln zł, co przekracza wartość jednego pojazdu^[59].

W nocy z 14 na 15 i z 15 na 16 listopada 2016 pojazd ED161-020 przeszedł pomyślnie testy certyfikujące ETCS poziomu drugiego, które miały miejsce na odcinku Miłkowice – Chojnów na linii nr 282 na trasie E 30^[60].

23 maja 2017 upłynął okres 3 lat, w którym PKP Intercity mogło zamówić dodatkowych 10 Dartów. Przewoźnik do tego dnia nie złożył zamówienia uzupełniającego^[61].

Konstrukcja

Nadwozie

Nadwozie, wykonane z elementów stalowych wysokiej wytrzymałości i kompozytowych, spełnia założenia normy EN 15227 (czterech scenariuszy zderzeń). Elementy bezpieczeństwa stanowią: klatka bezpieczeństwa kabiny maszynisty, aluminiowy blok o strukturze plastra miodu, absorbery energii i zgarniacz^[2]. Dart jest 8-członowy i ma 8 par drzwi o szerokości 90 cm znajdujących się w centralnych punktach wszystkich członów^[29].

Początkowo pojazdy były wyposażone w ręcznie demontowane osłony sprzęgu, które całkowicie go osłaniały. Przed przekazaniem odbiorcy pierwszego egzemplarza zrezygnowano z tego rozwiązania na rzecz ramki, która tylko częściowo osłania sprzęg^[62].

Wnętrze

Przedział 2. klasy

Układ miejsc w pociągu

Wnętrze pojazdu nie jest jednoprzestrzenne – wydzielono przedziały dla podróżnych, przedsionki, część barową i przedział dla obsługi. Podłoga przestrzeni pasażerskiej jest na jednej wysokości – 1220 mm nad poziomem główki szyny (z wyjątkiem rejonu wejść gdzie jest na wysokości 760 mm), a skład jest dostosowany do podróżowania osób o obniżonej sprawności ruchowej – ma windy, miejsca dla wózków i przystosowaną toaletę^[16][2][63].

W przedziałach drugiej klasy znajdują się 292 miejsca w układzie 2+2, a w tych pierwszej klasy 60 miejsc w układzie 2+1. W części barowej znajdują się kuchnia i zaplecze gastronomiczne oraz 3 stoliki: 1 stolik 4-osobowy i 2 stoliki jednoosobowe (projekt przedsięwzięcia zakłada także podawanie posiłków bezpośrednio do części pasażerskiej)^[64]. Obok części barowej znajduje się przedział dla obsługi pociągu, w którym znajduje się łóżko i toaleta z prysznicem^[29].

We wnętrzu składów wydzielono miejsce na rowery (6 stojaków), dodatkową przestrzeń na bagaż, w sumie 7 toalet w systemie zamkniętym (jedna dla obsługi i 6 dostępnych dla podróżnych – jedna z nich dla osób o ograniczonej możliwości poruszania się), wyposażonych w przewijaki dla niemowląt. Ponadto zainstalowano klimatyzację, gniazdka elektryczne dla podróżnych, monitoring oraz elektroniczny system informacji pasażerskiej. Pojazdy są przystosowane do montażu wi-fi oraz urządzeń wzmacniających sygnał telefonii komórkowej^{[29][65][2][66]}. W składach znajdują się siedzenia niemieckiej firmy Kiel, które są odchylane oraz wyposażone w rozkładany stolik, siatkę na gazety i podnóżek^[29].

Wnętrze poszczególnych członów składu Pesa Dart serii ED161^[7]

Człon	Liczba miejsc				Toaleta		Stojące półki bagażowe	Inne
	2. kl.	1. kl.			zwykła
1		36			1		1
2	2	24	2			1	1
3	16			7				przestrzeń barowa
4	48				1		1
5	60						2
6	56				1		1	przewóz rowerów
7	56				1		1	przewóz rowerów
8	56				1		1	przewóz rowerów
Suma	294	60	2	7	5	1	8

Napęd i sterowanie

Skrajny wózek napędny typu 39MN

Dart dla PKP IC jest oparty na 9 wózkach. Skrajne są wózkami napędnymi typu 39MN, a środkowe są wózkami Jakobsa. Trzeci wózek jest wózkiem napędnym typu 40MN. Pozostałe wózki środkowe są wózkami tocznymi typu 40MNT. Napęd stanowi 6 silników trakcyjnych o mocy 400 kW każdy, co daje łączną moc jednostki wynoszącą 2400 kW^[6].

Darty dla PKP IC są dostosowane do prędkości 160 km/h, jednakże producent przewiduje budowę EZT z platformy Dart dostosowanych do wyższych prędkości – 230 km/h. Jeden z egzemplarzy dla PKP IC osiągnął prędkość 204 km/h w czasie testów^[6], ale nie oznacza to gotowości do pracy przy prędkościach większych niż 160 km/h w regularnej eksploatacji, głównie z powodu zbyt małej liczby wózków napędnych oraz zbyt małej mocy falowników^[27]. Pojazdy przystosowane są do trakcji wielokrotnej do 2 pojazdów i są wyposażone w system sterowania ERTMS poziom 2^[6]. W celu zmniejszenia hałasu wewnątrz, falowniki znajdują się na dachu pojazdu^[63].

Eksploatacja

Trasy dartów PKP IC:

     Od grudnia 2015

     Od stycznia 2016

     Od kwietnia 2016

     Od czerwca 2017

ED161-008 na stacji Lublin Główny.

Państwo	Przewoźnik	Liczba sztuk	Rozpoczęcie eksploatacji
Polska	PKP Intercity	20	29 grudnia 2015

W 2014 PKP Intercity zamówiło 20 dartów wraz z usługą utrzymania do poziomu P4 przez 15 lat^[18][67]. Pojazdy te zakupiono z myślą o połączeniach Warszawy z: Wrocławiem (przez Łódź z możliwością wydłużenia części kursów do Jeleniej Góry), Bielskiem-Białą (z możliwością wydłużenia części kursów do Wisły lub Zakopanego), Lublin (z możliwością wydłużenia części kursów do Chełma) i Białegostoku^[68]. Pierwsze jednostki tej serii planowano włączyć do eksploatacji wraz ze zmianą rozkładu jazdy w połowie grudnia 2015^[69].

We wrześniu 2015 ukończono budowę hali do obsługi dartów na terenie ZNTK „Mińsk Mazowiecki”^[67].

Na początku grudnia 2015 przewoźnik poinformował, że żaden z dartów nie wyjedzie na trasy 13 grudnia wraz ze zmianą rozkładu jazdy^[70]. W połowie tego miesiąca podano, że jest szansa na debiut liniowy tych pojazdów do końca 2015^[71].

Darty zostały włączone do rozkładu jazdy 2015/2016 w ramach kategorii InterCity^[54]. 29 grudnia 2015 jednostka ED161-004 zadebiutowała na trasie z Warszawy Zachodniej do Lublina, a dzień później jeden z dartów rozpoczął kursowanie z Warszawy do Białegostoku^[72]. 9 stycznia 2016 darty obsłużyły pierwsze połączenia Warszawa Wschodnia – Wisła Głębce i Białystok – Bielsko-Biała, a 11 stycznia Warszawa Wschodnia – Katowice i Lublin – Katowice^[73]. 23 stycznia darty rozpoczęły kursowanie na trasie Warszawa Wschodnia – Wrocław Główny^[72]. W ruchu było wówczas 7 pojazdów^[54]. W ciągu pierwszego miesiąca eksploatacji darty wykonały 247 kursów, podczas których przejechały ponad 69 000 km oraz przewiozły blisko 45 000 pasażerów^[74].

30 stycznia 2016 darty wyjechały na trasę Lublin – Wrocław^[72]. 21 marca w ruchu było 13 jednostek^[57]. 5 kwietnia natomiast podano, że kursy z pasażerami wykonuje 15 dartów, zaś 5 pozostałych stanowi rezerwę. Dostępność pojazdów wynosiła wówczas 88,15%^[75].

13 kwietnia 2016 około godz. 17:30 skład ED161-008 wykoleił się jedną osią podczas manewrów bez pasażerów na zamkniętej wykolejnicy na stacji Katowice. W nocy około godz. 3:00 pojazd został wkolejony przez PKP PLK, a całe zdarzenie nie miało wpływu na ruch pociągów^[76]. 30 kwietnia uruchomiono połączenie Białystok – Jelenia Góra obsługiwane dartami^[77].

Od stycznia do sierpnia 2016 darty wykonały łącznie 5552 kursy. Ponad 300 z nich było opóźnionych o ponad 10 minut, zaś około 120 o ponad 30 minut. Z tego też względu pojazdy były uznawane za awaryjne. Najczęstszymi usterkami były awarie systemu informującego o zamknięciu drzwi oraz brak łączności między sprzęgniętymi jednostkami^[75]. Pod koniec września 2016 skład ED161-005^[78] skrócony o trzy człony został wystawiony na targach InnoTrans w Berlinie. W jego wnętrzu producent zamontował kilka rozwiązań, które nie znalazły się wśród wyposażenia fabrycznego – system wskazania zajętości miejsc, interaktywny stół Pesa Smart Travel i lustro w toalecie z dynamiczną informacją pasażerską. Ponadto na jednym z czół składu zamontowano pokrywę sprzęgu, która przy demontażu wymaga zwolnienia blokady zamiast odkręcania śrub^[79].

Na początku października 2016 przewoźnik poinformował, że wraz z wprowadzeniem nowego rozkładu jazdy 11 grudnia chciałby zwiększyć do 160 km/h maksymalną prędkość kursowania dartów, która wynosiła wówczas 130 km/h^[80].

11 grudnia 2016, wraz z otwarciem nowego dworca Łódź Fabryczna, część dartów została skierowana do jego obsługi^[81].

29 grudnia 2016 przewoźnik poinformował, że z przyczyn technicznych 10 pociągów obsługiwanych dartami zostanie obsłużonych składami wagonowymi. Producent pojazdów podał, że usterki dotyczą dławika w układzie napędowym kilku jednostek. Wadliwy sprzęt był wówczas sukcesywnie wymieniany i przewidywano powrót wszystkich dartów do służby na przełomie 2016/2017^[82].

11 czerwca 2017 darty miały rozpocząć obsługę weekendowego połączenia IC Inka relacji Warszawa – Zwardoń oraz codziennych TLK Wysocki Warszawa – Racibórz^[83] i IC Wit Stwosz Kraków Płaszów – Terespol^[84][85]. Ostatecznie Inka początkowo była obsługiwana tradycyjnym składem złożonym z lokomotywy i wagonów^[86], a dopiero kilka dni później połączenie zostało po raz pierwszy obsłużone dartem^[87]. Jednocześnie z rozpoczęciem obsługi nowych połączeń zaprzestano obsługi linii do Lublina, ze względu na jej całkowite zamknięcie związane z remontem^[88].

10 grudnia 2017 darty rozpoczęły obsługę połączeń nocnych^[89].

W ciągu pierwszych 3 lat służby pojazdy przewiozły 11,5 mln pasażerów i przejechały 13,2 mln km^[90].

15 grudnia 2019 darty, wraz z wprowadzeniem nowego rozkładu jazdy, rozpoczęły obsługę trasy Łódź Fabryczna – Warszawa Lotnisko Chopina^[91]. 17 marca 2020 ze względu na pandemię COVID-19 i związane z nią ograniczenia w ruchu lotniczym zaprzestano obsługi tej trasy^[92]. W okresie od 20 marca do 5 kwietnia darty wraz z flirtami były wykorzystywane w akcji #LOTdoDomu, w ramach której rozwożono po Polsce osoby, które wróciły z zagranicy po zamknięciu granicy ze względu na pandemię^[93].

W czerwcu 2021 roku Darty zostały dodatkowo skierowane do obsługi połączeń z Warszawy do Bydgoszczy^[94].

Nagrody i wyróżnienia

• 2015 – nagroda główna SITK RP im. prof. Czesława Jaworskiego w kategorii Pojazdy podczas targów Trako^[95]
• 2016 – nagroda iF Design Award^[96]

Zobacz też

• lista elektrycznych zespołów trakcyjnych i wagonów eksploatowanych w Polsce

Uwagi

1. Wysokość pierwszego schodka wejściowego

Przypisy

1. Pesa zaprojektowała nowy pociąg dla PKP IC. inforail.pl, 2013-10-30. [dostęp 2013-10-30]. (pol.).
2. Darty dla PKP IC mają zapewnić komfort i bezpieczeństwo. rynek-kolejowy.pl, 2014-05-30. [dostęp 2014-05-31]. (pol.).
3. Neuer Dart-Intercity-Schnellzug fährt mit TSA-Motoren. traktionssysteme.at, 2014-05-19. [dostęp 2015-01-11]. (ang.).
4. Jakub Madrjas. Pesa Dart – nowe otwarcie Pesy. „Rynek Kolejowy”. 8-9/2015, s. 60-61. Warszawa: Zespół Doradców Gospodarczych „Tor”. ISSN 1644-1958. (pol.). 
5. Dart debut in December. „Railway Gazette International”. 9/2015, s. 73. Sutton: DVV Media UK. ISSN 0373-5346. (ang.). 
6. Dariusz Kalinowski. Tabor szynowy na targach Trako 2015. „Świat Kolei”. 10/2015, s. 12-19. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
7. PesaDART. intercity.pl. [dostęp 2016-02-23]. (pol.).
8. Marek Graff. Nowe elektryczne zespoły trakcyjne w obsłudze ruchu regionalnego i dalekobieżnego w 2015. „Technika Transportu Szynowego”. 1-2/2016, s. 22-33. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
9. Pesa Bydgoszcz / MIR: Minister Maria Wasiak obejrzała Darty dla PKP Intercity (zdjęcia). rynek-kolejowy.pl, 2015-05-18. [dostęp 2015-05-18]. (pol.).
10. Grzegorz Kotlarz. EN95 – nowy zespół trakcyjny dla Warszawskich Kolei Dojazdowych. „Świat Kolei”. 9/2004, s. 3. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
11. ED59. W: Paweł Terczyński: Atlas lokomotyw 2007. Wyd. III, zmienione. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 2007, s. 87. ISBN 978-83-920757-7-6. (pol.).
12. Grzegorz Kotlarz. Elektryczny zespół trakcyjny ED74-01 na pierwszych testach. „Świat Kolei”. 6/2006, s. 12-13. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
13. Paweł Terczyński. Elektryczne zespoły trakcyjne rodziny Elf. „Świat Kolei”. 3/2012, s. 26-33. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
14. Awaria ELF-a podczas pierwszego przejazdu. kurier-kolejowy.pl, 2012-11-22. [dostęp 2012-11-22]. (pol.).
15. Ryszard Piech: Zaelfieni. inforail.pl, 2010-02-02. [dostęp 2012-03-06]. (pol.).
16. Pesa zaprojektowała nowy pociąg dla PKP IC. rynek-kolejowy.pl, 2013-10-30. [dostęp 2013-10-30]. (pol.).
17. Pesa otrzyma dofinansowanie do prototypu Darta. rynek-kolejowy.pl, 2014-04-14. [dostęp 2014-05-22]. (pol.).
18. Jest umowa na Darty dla PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2014-05-23. [dostęp 2014-05-23]. (pol.).
19. Strefa Publiczna 2014. iwp.com.pl. [dostęp 2016-04-22]. (pol.).
20. Redakcja: Pesa z nagrodą za design. Albo kolana albo tani bilet. transport-publiczny.pl, 2016-02-02. [dostęp 2016-02-02]. (pol.).
21. jm: Pierwsze zdjęcie Darta Pesy. rynek-kolejowy.pl, 2015-02-10. [dostęp 2015-11-18]. (pol.).
22. Dart czyli ED161. inforail.pl, 2015-05-18. [dostęp 2015-05-19]. (pol.).
23. Dart jeździ już pod Bydgoszczą. Niedługo w Żmigrodzie. rynek-kolejowy.pl, 2015-05-21. [dostęp 2015-05-21]. (pol.).
24. Dart po pierwszych testach – osiągnięta prędkość 160 km/h (zdjęcia i video). rynek-kolejowy.pl, 2015-05-26. [dostęp 2015-05-27]. (pol.).
25. W nocy ED161-001 przejechał do Żmigrodu. kurier-kolejowy.pl, 2015-05-23. [dostęp 2015-05-25]. (pol.).
26. Dart pojechał 200 km/h. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-03. [dostęp 2015-06-03]. (pol.).
27. Dart – konstrukcja rozwojowa. inforail.pl, 2015-06-24. [dostęp 2015-06-26]. (pol.).
28. Zobacz film z jazd Darta w okolicach Grybowa. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-15. [dostęp 2015-06-16]. (pol.).
29. Pesa Dart – pierwsze wrażenia z jazdy. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-18. [dostęp 2015-06-20]. (pol.).
30. Tomáš Kuchta, Jaromír Pernička. Nejnovější dění na okruchu u Źmigródu. „Železniční magazín”. 6/2015, s. 14-16. Praga: M-Presse plus. ISSN 1212-1851. (cz.). 
31. To Newag złożył zawiadomienie ws. Pesy. rynek-kolejowy.pl, 2015-11-16. [dostęp 2015-11-17]. (pol.).
32. Michał Szymajda: PKP Intercity dokupi 10 Dartów z Pesy? Niekoniecznie. rynek-kolejowy.pl, 2015-09-18. [dostęp 2015-09-18]. (pol.).
33. InfoRail: Jaki tabor zobaczymy na Trako?. inforail.pl, 2015-09-01. [dostęp 2015-09-18]. (pol.).
34. jm: Dart oficjalnie zaprezentowany na Trako. rynek-kolejowy.pl, 2015-09-22. [dostęp 2015-09-22]. (pol.).
35. PKP Intercity: PKP Intercity zaprasza na prezentację nowego pociągu Pesa Dart!. intercity.pl, 2015-10-01. [dostęp 2015-10-05]. (pol.).
36. PKP Intercity: Pociąg Pesa Dart w Lublinie i Dęblinie!. intercity.pl, 2015-10-05. [dostęp 2015-10-05]. (pol.).
37. Pierwszy w Kujawsko-Pomorskiem pokaz nowego pociągu Dart z Pesy &%7wideo i zdjęcia&%8. pomorska.pl, 2015-10-10. [dostęp 2016-07-20]. (pol.).
38. wu: Pesa: Dart dla PKP Intercity nie jest za ciężki. rynek-kolejowy.pl, 2015-10-07. [dostęp 2015-10-07]. (pol.).
39. Pesa Dart dopuszczony do eksploatacji. rynek-kolejowy.pl, 2015-10-30. [dostęp 2015-10-30]. (pol.).
40. jm: Osiem kolejnych Dartów z dopuszczeniem UTK. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-03. [dostęp 2015-12-03]. (pol.).
41. jm: Pierwszy pociąg Pesa Dart odebrany. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-02. [dostęp 2015-12-03]. (pol.).
42. ms: Porozumienie Pesa – PKP IC. Nie stracą dotacji za Darty. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-17. [dostęp 2015-12-17]. (pol.).
43. Michał Szymajda: Dwa kolejne Darty odebrane przez PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-17. [dostęp 2015-12-17]. (pol.).
44. jm: Pierwszy Dart rozpoczął jazdy w PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-17. [dostęp 2015-12-17]. (pol.).
45. ms: Prezentacja Darta w Białymstoku. Będą promocje na linii do Warszawy (zdjęcia). rynek-kolejowy.pl, 2015-12-18. [dostęp 2015-12-18]. (pol.).
46. Kolejne Darty odebrane przez PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-23. [dostęp 2015-12-23]. (pol.).
47. ms: Szósty Dart odebrany przez PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-30. [dostęp 2015-12-30]. (pol.).
48. ms: Pesa zakończyła produkcję dwudziestu Dartów dla PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-30. [dostęp 2015-12-30]. (pol.).
49. Ministerstwo Rozwoju: Ministerstwo Rozwoju: dotacja UE na tabor z Pesy całkowicie wykorzystana. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-31. [dostęp 2015-12-31]. (pol.).
50. InfoRail: Osiem Dartów odebranych. inforail.pl, 2016-01-05. [dostęp 2016-01-05]. (pol.).
51. ms: 10 Dartów odebranych przez PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2016-01-11. [dostęp 2016-01-11]. (pol.).
52. Kolejne Darty wyruszą w trasy 23 stycznia. rynek-kolejowy.pl, 2016-01-19. [dostęp 2016-01-19]. (pol.).
53. 12 Dartów odebranych, PKP Intercity nadal zadowolone ze składów. inforail.pl, 2016-01-20. [dostęp 2016-01-20]. (pol.).
54. Michał Szymajda: PKP Intercity odebrało 15 Dartów od Pesy (aktualizacja). rynek-kolejowy.pl, 2016-01-25. [dostęp 2016-01-25]. (pol.).
55. 17 Dartów odebranych przez PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2016-02-03. [dostęp 2016-02-03]. (pol.).
56. 18 Dartów odebranych przez PKP Intercity. Kolejne ezt pojadą z pasażerami. rynek-kolejowy.pl, 2016-02-11. [dostęp 2016-02-11]. (pol.).
57. Jakub Madrjas: Weekend Dartów z pewnymi problemami. rynek-kolejowy.pl, 2016-03-21. [dostęp 2016-03-22]. (pol.).
58. PKP Intercity naliczy Pesie kary umowne. kurier-kolejowy.pl, 2016-01-07. [dostęp 2016-01-09]. (pol.).
59. Jakub Madrjas: Co z karami za spóźnienie dostaw Dartów? Będzie arbitraż. rynek-kolejowy.pl, 2016-03-08. [dostęp 2016-03-08]. (pol.).
60. inf. prasowa/jm, Rynek Kolejowy: Dart Pesy pozytywnie zaliczył testy certyfikujące ETCS poziomu 2. rynek-kolejowy.pl, 2016-11-17. [dostęp 2016-11-17]. (pol.).
61. Michał Szymajda: PKP Intercity nie kupi więcej Dartów. Spółka przedstawia swoje stanowisko. rynek-kolejowy.pl, 2017-05-23. [dostęp 2017-05-23]. (pol.).
62. Darty bez nosów. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-10. [dostęp 2015-12-10]. (pol.).
63. Testy Darta – więcej inforamcji i zdjęcia. inforail.pl, 2015-05-26. [dostęp 2015-05-29]. (pol.).
64. Projektant Pesy: Dart to produkt optymalny. kurier-kolejowy.pl, 2015-06-20. [dostęp 2015-06-20]. (pol.).
65. Kompendnium Pesa Dart. intercity.pl, 2015-12-22. [dostęp 2016-04-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-14)]. (pol.).
66. Krzysztof Dyl. Zezwolenie - elektryczny zespół trakcyjny typu 43WE. „Wykaz zezwoleń dopuszczenia do eksploatacji”. PL 51 2015 0037, s. 3, 2015-10-30. utk.gov.pl. (pol.). 
67. Hala do obsługi Dartów w Mińsku Mazowieckim gotowa. rynek-kolejowy.pl, 2015-09-21. [dostęp 2015-09-22]. (pol.).
68. Jakub Madrjas: Flirty PKP IC na linii Warszawa – Łódź?. rynek-kolejowy.pl, 2016-05-05. [dostęp 2016-05-11]. (pol.).
69. Karol Wach: Darty i Flirty3 w grudniu, ale nie wszystkie. inforail.pl, 2015-07-16. [dostęp 2015-09-18]. (pol.).
70. jm: Jest decyzja IC: Żaden Dart nie wyjedzie 13 grudnia. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-02. [dostęp 2015-12-02]. (pol.).
71. InfoRail: Darty w ciągu kilku tygodni. inforail.pl, 2015-12-13. [dostęp 2015-12-13]. (pol.).
72. Ryszard Rusak. Darty w eksploatacji. „Świat Kolei”. 2/2016, s. 4. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
73. ms: Darty na nowych trasach. Kursują bez problemów (wideo). rynek-kolejowy.pl, 2016-01-11. [dostęp 2016-01-11]. (pol.).
74. PKP Intercity podsumowują pierwsze miesiące Dartów. inforail.pl, 2016-01-29. [dostęp 2016-01-29]. (pol.).
75. Edyta Bryła: Pociągi Dart od Pesy stoją. PKP Intercity zasłania się tajemnicą handlową. wyborcza.biz, 2016-09-30. [dostęp 2016-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-30)]. (pol.).
76. Jakub Madrjas: Wykolejenie Darta w Katowicach. rynek-kolejowy.pl, 2016-04-14. [dostęp 2016-04-21]. (pol.).
77. Przemek Kaczałko: Po pendolino teraz dart w Jeleniej Górze. jelonka.com, 2016-05-01. [dostęp 2016-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-21)]. (pol.).
78. Michał Szymajda: Pesa i Newag na Innotrans 2016. Co prezentują? (zdjęcia). rynek-kolejowy.pl, 2016-09-19. [dostęp 2016-09-29]. (pol.).
79. Jakub Madrjas: Nowości w Darcie Pesy na Innotrans. rynek-kolejowy.pl, 2016-09-19. [dostęp 2016-09-29]. (pol.).
80. Michał Szymajda: Od nowego rozkładu jazdy Darty mają przyspieszyć. rynek-kolejowy.pl, 2016-10-03. [dostęp 2016-10-03]. (pol.).
81. Wprowadzony nowy rozkład jazdy. Ruch pociągów odbywa się bez zakłóceń. kurier-kolejowy.pl, 2016-12-11. [dostęp 2016-12-18].
82. Michał Szymajda: Część Dartów czasowo zastąpiona składami wagonowymi. rynek-kolejowy.pl, 2016-12-29. [dostęp 2016-12-29]. (pol.).
83. Darty w Zwardoniu i Raciborzu. rynek-kolejowy.pl, 2017-05-11. [dostęp 2017-07-22].
84. Dart pojedzie do Krakowa po CMK. rynek-kolejowy.pl, 2017-04-26. [dostęp 2017-08-24].
85. ED161 Dart jako IC Wit Stwosz w serwisie YouTube
86. Pociągi dalekobieżne powróciły do Żywca i Zwardonia. rynek-kolejowy.pl, 2017-06-11. [dostęp 2017-07-22].
87. IC „Inka” – ED161-016 „Dart” w serwisie YouTube
88. Ważne linie kolejowe zamknięte. Na objeździe do Lublina ogromne opóźnienia. rynek-kolejowy.pl, 2017-06-12. [dostęp 2017-07-27].
89. Rozkład jazdy wprowadzony bez utrudnień. Kolejny odcinek z 200 km/h na CMK. rynek-kolejowy.pl, 2017-12-10. [dostęp 2017-12-30].
90. Trzy lata Dartów, 11,5 mln przewiezionych pasażerów. inforail.pl, 2019-02-07. [dostęp 2019-02-24]. (pol.).
91. Pierwszy pociąg PKP Intercity z Łodzi dotarł na stołeczne lotnisko. rynek-kolejowy.pl, 2019-12-15. [dostęp 2020-02-09].
92. Nie kursują pociągi PKP Intercity na lotnisko Chopina [online], inforail.pl [dostęp 2020-05-31]  (pol.).
93. PKP Intercity podsumowuje #LOTdoDomu. 68 kursów z lotniska im. F. Chopina [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-05-31]  (pol.).
94. Dartem do Bydgoszczy, Flirtem w Beskidy. Czerwcowe zmiany w PKP Intercity [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2022-08-08]  (pol.).
95. Trako: Laureaci konkursów Trako 2015. trakotargi.amberexpo.pl. [dostęp 2015-10-06]. (pol.).
96. Dart z nagrodą Design Award 2016. inforail.pl, 2016-01-29. [dostęp 2016-01-29]. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Wirtualny spacer po jednostkach ED161