Pełnokrężnik

Pełnokrężnik
Ilustracja
Holodiscus argenteus
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

pełnokrężnik

Nazwa systematyczna
Holodiscus (C. Koch) Maximowicz
Trudy Imp. S.-Peterburgsk. Bot. Sada 6: 253. 1879[3]
Typ nomenklatoryczny

H. discolor (Pursh) Maximowicz[3]

Synonimy
  • Schizonotus Rafinesque
  • Sericotheca Rafinesque
  • Spiraea L.[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Holodiscus microphyllus

Pełnokrężnik[5], pustokrężnik, holodyskus[6] (Holodiscus (K.Koch) Maxim.) – rodzaj roślin należący do rodziny różowatych. W zależności od ujęcia wyróżnia się tu jeden zmienny gatunek – pełnokrężnik różnobarwny H. discolor[7][8], ewentualnie dwie grupy z 5 gatunkami[4], 9[9] lub nawet 12–14[5]. Rośliny te występują w Ameryce Północnej oraz w północnej części Ameryki Południowej[4]; na obszarze Kanady rosną w Kolumbii Brytyjskiej, w Stanach Zjednoczonych na zachód od stanów: Montana, Wyoming, Kolorado i Teksas[9], dalej w Ameryce Środkowej w Meksyku, Gwatemali, Hondurasie i Kostaryce oraz w Kolumbii i Wenezueli[4]. Rosną na obszarach górskich, jako podszyt w różnych zbiorowiskach leśnych oraz poza nimi na terenach skalistych[8].

Drewno pełnokrężników jest bardzo twarde i wykorzystywane do wykonywania uchwytów[8], drutów do robótek, sztućców do grilla[7]. Lokalnie wykorzystywane są jako rośliny lecznicze[7]. Przede wszystkim jednak sadzone są jako rośliny ozdobne. Jego walorem dekoracyjnym jest obfite kwitnienie i okazałe kwiatostany, do walorów należy także odporność na susze i zanieczyszczenia powietrza oraz łatwość rozmnażania za pomocą sadzonek zielnych[10]. Ścięte kwiatostany mogą być wykorzystane do tworzenia kompozycji kwiatowych w wazonach[10]. Krzew był popularny w ogrodnictwie w XIX wieku[4]. W Polsce jest rzadki w uprawie[5], choć opisywany jako zasługujący na szerokie rozpowszechnienie w parkach, na osiedlowych terenach zieleni i w ogrodach[10].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Holodiscus discolor
Pokrój
Krzewy osiągające zwykle do 3 m wysokości, rzadko do 6 m, z pędami zróżnicowanymi na długopędy, krótkopędy i pędy odroślowe, które mogą być nagie do gęsto owłosionych. Pędy mogą być wyprostowane i przewisające. Pokrój krzewów jest zmienny od gęstego i zwartego do bardzo rozłożystego[4]. Cierni brak[8].
Liście
Sezonowe i skrętoległe[5][4]. Liście pojedyncze, płycej lub głębiej wcinane oraz piłkowane na brzegu, o żyłkowaniu pierzastym[8]. Blaszka jajowata lub romboidalna, o długości od 1 do 10 cm. Naga lub przynajmniej od spodu owłosiona w różnym stopniu, w tym gęstym szarym kutnerem[4].
Kwiaty
Obupłciowe i 5-krotne, zebrane w szczytowe grona tworzące wiechowaty kwiatostan złożony[8][4]. Osie kwiatostanów mogą być nagie do owłosionych lub ogruczolonych w różnym stopniu, przy rozgałęzieniach kwiatostanu występują podsadki, ale przysadek brak, podobnie jak i kieliszka. Kwiaty osiągają średnicę do 6 mm[4]. Hypancjum ma kształt spodka[8][4]. Działki kielicha w liczbie 5, wyprostowane lub odgięte, trójkątne do jajowatych[4]. Płatki korony eliptyczne do jajowatych, zwykle białe, czasem kremowe[4]. Pręcików jest od 15 do 20 i mają długość podobną do płatków lub są od nich dłuższe[4]. Osadzone są na pierścieniowatym dysku[8]. Zalążnia tworzona jest przez pięć wolnych owocolistków, zawierających po dwa zalążki, zwieńczonych owłosionymi szyjkami[4][8].
Owoce
Mieszkopodobne niełupki o długości 1,5 mm, rozwijające się w liczbie 5, bocznie ścieśnione i w różnym stopniu owłosione, osadzone w trwałym hypancjum[4]. Zawierają zwykle pojedyncze nasiona[8].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj klasyfikowany jest w obrębie rodziny różowatych Rosaceae do podrodziny Amygdaloideae Arnott i plemienia Spiraeeae Candolle[2][4]. Ze względu na wykształcanie jednonasiennych owoców zamkniętych (niełupek – nietypowych dla podrodziny) rodzaj ten wyodrębniano w osobne, monotypowe plemię Holodisceae Focke. Badania molekularne nad filogenezą potwierdziły jednak przynależność tego rodzaju do plemienia Spiraeeae[4].

Przy stosunkowo podobnej budowie organów generatywnych za znaczące cechy diagnostyczne w obrębie rodzaju uznaje się pędy i liście, które z kolei jednak cechują się dużą plastycznością fenotypową[4]. W efekcie opisywano w obrębie tego rodzaju w różnych ujęciach bardzo różną liczbę gatunków i taksonów wewnątrzgatunkowych (zwłaszcza w XIX wieku)[4], przy liczbie gatunków wynoszącej od 1 do 14[5]. Autorzy opracowania rodzaju we Flora of North America wyróżniają dwa kompleksy gatunków określane jako discolor (gatunki rosnące na północ od środkowego Meksyku) i argenteus (od południowego Meksyku na południe) obejmujące w sumie 5 gatunków[4]. W ujęciu The Plants of the World część podgatunków z poprzedniego ujęcia podnoszonych jest do rangi gatunków i tych w sumie uznanych za zweryfikowane jest 9[9].

Wykaz gatunków[9]

Nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa naukowa rodzaju utworzona została z greckich słów holos, znaczącego „pełny” i diskos, znaczącego „dysk, krążek” w nawiązaniu do pełnego (całobrzegiego) dysku kwiatowego[4]. W Polsce długi czas przyjęta była nazwa rodzajowa „pustokrężnik” powstała w wyniku najwyraźniej błędnego przetłumaczenia słów greckich[5]. Nazwa ta jako błędna zmieniona została na „pełnokrężnik”[5][10]. Stosowana bywa też spolszczona nazwa naukowa – „holodyskus”[6].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-12-21] (ang.).
  3. ↑ a b Holodiscus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-12-21].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Richard Lis: Holodiscus (K. Koch) Maximowicz. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-12-21].
  5. ↑ a b c d e f g Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. Tom III. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 305-307. ISBN 83-01-12029-0.
  6. ↑ a b Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz: Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 289. ISBN 83-01-13434-8.
  7. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 443, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b c d e f g h i j K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VI. Flowering Plants. Dicotyledons. Celestrales, Oxalidales, Rosales, Cornales, Ericales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 356. ISBN 978-3-642-05714-4.
  9. ↑ a b c d Holodiscus (K.Koch) Maxim.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-12-21].
  10. ↑ a b c d Mieczysław Czekalski: Liściaste krzewy ozdobne o wszechstronnym zastosowaniu. 1. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2005, s. 102-103. ISBN 83-09-01789-8.