Pieśń (forma muzyczna)

Pieśń – utwór muzyczny napisany do tekstu lirycznego i przeznaczony do śpiewu^[1]^[2]^[3]. Najpowszechniejsza forma muzyczna obecna w muzyce od starożytności do czasów współczesnych^[1]^[3]. Ze względu na rodzaj środków wykonawczych wyróżnia się pieśń solową, wykonywaną zazwyczaj przy akompaniamencie instrumentów, oraz pieśń chóralną^[1]^[4]^[3]; ze względu na budowę: pieśń zwrotkową, wariacyjną oraz przekomponowaną^[1]^[5]^[2]^[3].

Historia

Pieśń rozwinęła się najbardziej w okresie romantyzmu^[1]. Wcześniej, w średniowieczu powstały jej podstawowe rodzaje: ballada, rondo, virelai oraz madrygał^[3]. Początkowo komponowane były na jeden głos, a pod koniec XIII wieku, za sprawą Adama de la Halle pojawiły się formy wielogłosowe^[1]. W XIV wieku pieśni na dwa, trzy i cztery głosy tworzył m.in. Guillaume de Machaut^[3]. W 2. połowie XV wieku pojawiły się nowe rodzaje: frottola, villanella, strambotto(inne języki), oda, chanson oraz villancico^[2]. Zazwyczaj miały formę zwrotkową, a wykonywane były zarówno a cappella, jako utwory chóralne, jak i z towarzyszeniem instrumentów^[3]. W latach 30. XVI wieku madrygał rozwinął się, a w wieku XVII wszedł do opery^[1]. Jego przekomponowaną formę tworzyli początkowo m.in. Jakob Arcadelt, Philippe Verdelot, Costanzo Festa, a później Cypriano de Rore, Philippe de Monte, Luca Marenzio, Claudio Monteverdi, Carlo Gesualdo^[3]. Pieśni rozrywkowe rozwijały się pod nazwą canzonetty^[1]. Po okresowej recesji w baroku, pieśń powróciła w XVIII wieku, na fali zainteresowania kompozytorów muzyki poważnej fortepianem oraz kulturą ludową^[2]. Największą rolę w rozwoju pieśni w tym okresie odegrali Johann Friedrich Reichardt, Carl Friedrich Zelter, Johann Rudolf Zumsteeg^[3] oraz klasycy wiedeńscy: Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart i Ludwig van Beethoven^[2].

W okresie symbolizmu w kompozycjach Clauda Debussy’emu i Maurica Ravela tekst pieśni, często deklamowany, stał się istotniejszym od muzyki^[2]. Arnold Schönberg i Anton Webern wprowadzili do techniki kompozytorskiej dodekafonię, której serialny wariant wykorzystywał w pieśniach Pierre Boulez^[3]. W jego kantacie „Młot bez mistrza(inne języki)” śpiew przybiera formę flautanda – techniki artykulacyjnej z instrumentów smyczkowych^[1]. Podobną do webernowskiej technikę sonorystyczną stosował później Henryk Mikołaj Górecki („Monologi”)^[1].

W XX wieku równolegle rozwijały się trendy nowatorskie oraz historyzujące. Wprowadzano nowe środki ekspresji, m.in. piski, syczenie, krzyki, tremola przypominające frullato z instrumentów dętych i techniki sonorystyczne, rozwijano techniki synkretyczne oraz rozszerzano instrumentarium: śpiewakom akompaniowały zespoły kameralne (np. z wiolonczelą i fortepianem, czy czelestą, harfą i fisharmonią) oraz pojedyncze, niespotykane wcześniej w takim zestawieniuinstrumenty (np. flet). Nurty historyzujące inspirowały się muzyką ludową, średniowieczem (kantylena), technikami kompozytorskimi z epoki baroku oraz charakterystycznym dla epoki romantyzmu liryzmem^[1].