Pierzchały (województwo warmińsko-mazurskie)

Pierzchały

osada
Kościół w Pierzchałach
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Gmina	Płoskinia
Strefa numeracyjna	55
Kod pocztowy	14-526[2]
Tablice rejestracyjne	NBR
SIMC	0155429
Położenie na mapie gminy Płoskinia Pierzchały
Położenie na mapie Polski Pierzchały
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Pierzchały
Położenie na mapie powiatu braniewskiego Pierzchały
54°17′47″N 19°50′15″E/54,296389 19,837500[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Pierzchały (niem. Pettelkau) – osada w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, w gminie Płoskinia.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie elbląskim. Osada znajduje się w historycznym regionie Warmia.

Wieś, znana od 1296, w 1311 stała się własnością biskupów warmińskich. W 1343 powstała tu kapituła kolegiacka, wkrótce jednak przeniesiona do Glotowa, a następnie do Dobrego Miasta. Kościół pw. Narodzenia NMP i św. Małgorzaty wzniesiono jeszcze przed założeniem kolegiaty. Jest budowlą ceglaną, gotycką, salową. Posiadał sklepienie krzyżowo-żebrowe. Wieżę i zakrystię dobudowano ok. 1400 r., potem kaplice boczne, a drewniana górna część wieży powstała w 1770. W średniowieczu Pierzchały były miejscem pielgrzymkowym, jednak parafia uległa likwidacji i kościół został filią parafii w Szalmi. Świątynia posiadała bogaty wystrój, o czym świadczyły pozostałości gotyckich malowideł ściennych z postaciami apostołów, odkryte podczas remontu w 1894. Istniał też późnogotycki tryptyk wykonany w Elblągu, z ok. 1520 r., z figurami Marii z Dzieciątkiem, św. Małgorzaty, św. Jana Chrzciciela i apostołów oraz malowanymi scenami pasyjnymi (obecnie jedyna ocalała kwatera znajduje się w Muzeum Okręgowym w Toruniu. Były też 2 ołtarze barokowe i ambona. W 1945 r. świątynia została poważnie zniszczona. Przez wiele lat niszczała, w 1960 ruiny zostały prowizorycznie adaptowane na magazyn PGR, co nie powstrzymało dewastacji. Wręcz przeciwnie: gotycki portal zamurowano, rozebrano kaplicę, zakrystię dach i wieżę, zatracił wówczas cechy stylowe (poza dwoma profilowanymi portalami). Za to wybito dodatkowe wrota, przez które mogły przejeżdżać poprzez kościół traktory, gdyż w obiekcie składowano nawozy. Dopiero po zmianach ustrojowych odbudowa kościoła stała się możliwa. 90% kosztów budowy sfinansowała Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej. Ponownej konsekracji dokonał ks. arcybiskup Edmund Piszcz w niedzielę 17 X 1999 r. Działalność parafii została wznowiona^[3].

W pobliżu znajduje się zapora i elektrownia wodna na rzece Pasłęce^[4], które tworzą tzw. Jezioro Pierzchalskie o powierzchni 240 ha i głębokości do 10 m. Zbiornik jest dostępny dla kajakarzy, a łagodne brzegi umożliwiają rekreację^[5].

Zobacz też

• Parafia św. Małgorzaty w Pierzchałach
• Pierzchały (stacja kolejowa)
• Ostpreussen. Pierzchały– Pettelkau. Link w j. niemieckim

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 100783
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 938 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
3. ks. Marian Borzyszkowski Odbudowa kościoła w Pierzchałach, Studia Warmińskie 37/2, rok 2000, str. 383-393,
4. Energa wytwarzanie. Braniewo. [dostęp 2015-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-08)].
5. Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 97