Pokój (wieś)

Pokój
wieś
Ilustracja
Pokój z lotu ptaka (przed 1939)
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

namysłowski

Gmina

Pokój

Liczba ludności (2022)

1386[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

46-034[3]

Tablice rejestracyjne

ONA

SIMC

0502026

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Pokój”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Pokój”
Położenie na mapie powiatu namysłowskiego
Mapa konturowa powiatu namysłowskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Pokój”
Położenie na mapie gminy Pokój
Mapa konturowa gminy Pokój, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pokój”
Ziemia50°54′09″N 17°50′14″E/50,902500 17,837222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Pokój (niem. Carlsruhe[4], Carlsruhe O/S.[5]) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie namysłowskim, w gminie Pokój.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Pokój. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

Częścią wsi jest Winna Góra. Miejscowość jest siedzibą gminy Pokój.

Nazwa

[edytuj | edytuj kod]

Polska nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy pokój oznaczającej izbę mieszkalną lub czas bez wojny. Miejscowość notowana w historii w języku polskim oraz niemieckim. Już w roku 1784 miejscowość była znana pod uproszczoną nazwą Pokój. Polską nazwę miejscowości w obecnie obowiązującej formie Pokój oraz niemieckiej Karlsruhe w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[6]. Z kolei w statystycznym opisie Prus z 1837 roku miejscowość wymieniona jest jako Carlsruh i w polskiej wersji jako Pokoi[7].

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość pod niemiecką nazwą Carlsruhe, a także wymienia polską nazwę Pokoy[8].

Obecną nazwę wsi zatwierdzono administracyjnie 12 listopada 1946[9].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Zamek w Pokoju (2. połowa XIX wieku)
Pomnik pamięci księcia Eugeniusza Wirtemberskiego w parku przypałacowym w Pokoju (przed 1939)

Historycznie leży na Górnym Śląsku[10].

W roku 1748 książę oleśnicki Karol Wirtemberski wybrał te okolice na założenie letniej rezydencji, nazywając tę osadę Carlsruhe na wzór Karlsruhe położonego w Badenii-Wirtembergii, co oznacza „oaza spokoju Karola”.

Podobnie jak oryginalne Karlsruhe, letnia rezydencja miała klasyczne założenie na planie gwiazdy, co jest do dziś widoczne w rozplanowaniu ulic i wyróżnia tę miejscowość spośród wielu innych założonych w ramach kolonizacji fryderycjańskiej. Dbano w Pokoju nie tylko o smak artystyczny, ale także i walory moralne, edukacyjne i wychowawcze. Wspaniałe tradycje rodzinnego mecenatu kontynuował książę Eugeniusz Wirtemberski, kompozytor i generał, na którego cześć postawiono później w parku pomnik lwa oraz popiersie w pobliżu zamku. W latach 1806–1807 na dworze księcia działał kompozytor Carl Maria von Weber. W roku 1820, po powrocie z wojen, książę przystąpił do prac nad przywróceniem dawnej świetności architektonicznej, artystycznej i oświatowej siedziby w Pokoju, a także ożywiając gospodarkę. Do roku 1945 to samo czyniły cztery kolejne generacje książąt wirtemberskich, dzięki którym powstał m.in. 400 hektarowy kompleks stawów.

W połowie XIX wieku mieszkańcy miejscowości mówili zarówno po niemiecku, jak i po polsku. Odnotowuje to topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku we fragmencie Die Bewohner sprechen meist deutsch und polnisch[11].

W czasie II wojny światowej Niemcy zostali wyparci z miejscowości 22 stycznia 1945 przez oddziały 3 armii pancernej gwardii 1 Frontu Ukraińskiego. Podczas walk poległo 64 żołnierzy radzieckich (na miejscu ich grobów ekshumowanych później na cmentarz w Kędzierzynie-Koźlu wzniesiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej)[12]. Wkraczające oddziały radzieckie dopuściły się zbrodni wojennej, rozstrzeliwując 110 mieszkańców oraz pensjonariuszy przytułku Sankt Anna[13].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

We wsi istnieje jedno z dwóch w Polsce skrzyżowań „gwiaździstych” vel „promieniowych” w formie ośmioramiennej gwiazdy (drugie w Nowosolnej w Łodzi).

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
kościół ewangelicki w Pokoju

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[14]:

  • kościół ewangelicki – luterański „Kościół Zofii”, wybudowano w latach 1765–1775 – XVIII w. i nadano mu imię księżnej Zofii,
  • kościół rzym.-kat. pw. Podwyższenia św. Krzyża, neobarokowy,
  • cmentarz rzym.-kat., ul. Wolności,
  • cmentarz ewangelicko-augsburski, ul. 1 Maja, z 1755: ogrodzenie z figurami, grobowiec rodziny Wirtembergów
    • ogrodzenie z figurami,
    • grobowiec rodziny Würtenbergów
  • cmentarz żydowski, ul. Kolejowa
  • park
  • dom „Mateusza”, ul. Brzeska 1, murowano-drewniany, z XVIII w.
  • dom (ruina), ul. Brzeska 20, XIX w.
  • dom, ul. Kościelna 1 (d. 5), murowano-drewniany, z XIX w.
  • dom: parafialny gminy ewangelickiej, ul. 1 Maja 11, 1928-29
  • dom (plebania), ul. 1 Maja 12
  • dom, ul 1 Maja 18 – murowano-drewniany, XIX w.
  • dom, ul. Namysłowska 5, z XIX w.
  • dom, ul. Wolności 36 (d. 16), z XIX w.

Inne zabytki:

  • Zamek w Pokoju – nieistniejący zamek, wybudowany pierwotnie z drewna jako warownia w 1749,. spłonął w 1751. Murowany, dwukondygnacyjny (od 1779) wybudowano na planie kwadratu w 1752. Na czterech rogach znajdowały się okrągłe baszty, kryte kopułami. W 1779 postawiono centralnie ośmioboczną wieżę, również zwieńczoną dachem kopulastym. Zamek otaczało 8 oficyn dworskich[15].

Liczba mieszkańców przed II wojną światową

[edytuj | edytuj kod]
rok 1763 1787 1845 1861 1898 1917 1925 1933 1939
liczba mieszkańców 13 551 2067 2364 2121 2113 2245 2711 2640

Osoby urodzone

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 106937
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-05].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 961 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-15].
  5. ↑ Carlsruhe/Pokój.
  6. ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 28.
  7. ↑ L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von August Hirschwald, 1837, s. 135.
  8. ↑ Triest 1865 ↓, s. 120.
  9. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  10. ↑ https://web.archive.org/web/20171201033607/http://www.haus.pl/images/mapa.jpg
  11. ↑ Triest 1865 ↓, s. 121.
  12. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 497.
  13. ↑ Mark Sołonin: Nic dobrego na wojnie. Poznań: Rebis, 2011, s. 243. ISBN 978-83-7510-714-2.
  14. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 59.
  15. ↑ Zamek w Pokoju.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Gmina Pokój
Wsie
Osada
Integralne
części wsi

Herb gminy Pokój