Polaco

Polaco – pejoratywne określenie Katalończyka w języku hiszpańskim. Geneza przezwiska jest nieznana; wszystkie z licznych teorii usiłujących wyjaśnić jego pochodzenie mają charakter spekulatywny i bazują na fakcie, że to samo słowo oznacza Polaka. Funkcjonuje niemal wyłącznie w języku kolokwialnym, np. jako obelga skandowana podczas zawodów sportowych lub używana w żargonie ulicznym. W Katalonii termin jest akceptowany po odwróceniu jego nacechowania emocjonalnego, np. jako określenie odróżniające Katalończyków od Hiszpanów. W Polsce na ogół minimalizuje się lub ignoruje pejoratywny charakter nazwy, nierzadko nadając jej pochlebne znaczenie.

Antecedencje

Luis José Sartorius

W przeszłości dwukrotnie używano w języku hiszpańskim terminu „polacos” jako przezwiska czy wyzwiska. Wiadomo, że w pod koniec XVIII wieku mianem tym określano zwolenników jednej z madryckich szkół teatralnych; toczyli oni boje – czasem literalnie, przekrzykując się i obrażając na widowni – z konkurencyjną grupą, zwaną „chorizos”. Geneza nazwy pochodzi jakoby od osoby księdza znanego jako Padre Polaco, liderującego swojej frakcji^[1]. Oba ugrupowania zostały przypomniane sto lat potem w popularnej operetce Luisa Mariano de Larra Chorizos y polacos (1876)^[2]; uwieczniła ona obie nazwy, nic jednak nie wskazuje, by były one używane poza kontekstem teatralno-dramaturgicznym albo w związku z Katalonią^[3]. Po raz drugi i w zupełnie innym znaczeniu termin „polacos” wszedł do użytku powszechnego w połowie lat 50. XIX wieku; nazywano tak frakcję Partii Umiarkowanych skupioną wokół Luisa José Sartoriusa, mylnie posądzanego o polskie korzenie^[4]. W szybkim czasie ze względu na praktyki tej grupy określenia „polacada”, „polaquería” i „polaquísmo” stały się synonimami faworytyzmu, arbitralnych decyzji personalnych i kumoterstwa, a termin „polaco” oznaczał członka klientelistycznej siatki politycznej^[5]. Termin zanikł wraz z marginalizacją Sartoriusa, ale miał swój chwilowy renesans publicystyczny w latach 80. XIX wieku^[6], przenikając z języka prasowego do literatury pięknej i pojawiając się w powieści Benito Péreza Galdósa Miau (1888)^[7].

Do dziś w języku hiszpańskim funkcjonuje – raczej jako rzadki archaizm – słowo „polacada”, choć termin „polaco” – który zresztą nie miał wyłącznie katalońskich odniesień – używany w tym znaczeniu zanikł^[8]. Krótko w okresie I Republiki politycy i publicyści liberalni nazywali Hiszpanię „Polską południa”; określenie nie miało charakteru pejoratywnego, a raczej wręcz przeciwnie; sugerowało groźbę reakcyjnej interwencji zagranicznej oraz również pozostawało bez żadnego związku z Katalonią. Poza krótkim okresem lat 70. XIX wieku i wąskim kręgiem liberalnych intelektualistów porównanie nie przyjęło się i nie weszło do powszechnego obiegu^[9].

Geneza

Ułani w Hiszpanii, 1808

Geneza współczesnego użycia terminu jest niejasna^[10]. Istnieje wiele opinii dotyczących jego pochodzenia, jednak wszystkie mają charakter czysto spekulatywny. Najdalej sięgająca teoria twierdzi, że domniemane XVII-wieczne polsko-katalońskie kontakty handlowe dały podstawę do powstania stereotypów narodowych^[11]. Inna nawiązuje do sporu między osiemnastowiecznymi szkołami teatralnymi, nie wskazując jednak na mechanizm pojawienia się wątków katalońskich^[12]. Kolejna mówi o Polakach walczących w Hiszpanii, których nazwę przeciwnicy na ogół przez pomyłkę rozciągali na ich katalońskich sojuszników; wskazuje się albo na wojnę o sukcesję hiszpańską^[13], albo na okres napoleoński^[14], albo na francuską interwencję w roku 1823^[15]. Jeszcze jedna teoria wraca do postaci Sartoriusa, wskazując że jakoby z tytułu jego katalońskich koneksji nazwa miała zostać rozciągnięta na Katalończyków^[16]. Niektórzy autorzy snują paralele między polskim ruchem niepodległościowym z końca XIX wieku i nabierającymi dynamizmu nacjonalizmami katalońskim^[17] czy baskijskim^[18]; według jednej odmiany tej teorii podzielona między Hiszpanię i Francję Katalonia miała przypominać podzieloną między zaborców Polskę^[19], według innej katalońscy deputowani do Kortezów przez swoją narodową egzaltację zyskali miano „Polaków”^[20]. Inni sugerują, że pejoratywne określenie trafiło do Hiszpanii i zostało zastosowane wobec Katalończyków dzięki Prusakom^[14]. Jeszcze inni wskazują na okres wojny domowej 1936–1939, kiedy to jakoby żołnierze Nacjonalistów walczący na froncie aragońskim mylili polskich interbrygadzistów z Katalończykami^[16]. Według kolejnych autorów Nacjonaliści świadomie ukuli porównanie twierdząc, że wymażą Katalonię z mapy tak jak hitlerowskie Niemcy zrobiły to z Polską^[21]. Dość popularna teza mówi, że obelga narodziła się w okresie frankizmu^[22] w koszarach, a odniesienie do Polski było mniej czy więcej przypadkowe^[23] i miało stygmatyzować katalońskich rekrutów jako „innych”^[24]. Cała grupa teorii nie wskazuje na żaden moment w przeszłości ale bazuje na domniemanych podobieństwach, czy to językowych („szeleszcząca” czy „siorbiąca” melodyka)^[25], charakterologicznych (Katalończycy i Polacy są oszczędni/skąpi)^{[26][potrzebne mocniejsze źródło]} czy religijnych (czarne madonny z Częstochowy i Montserrat)^[27]

Współczesny uzus językowy

Mecz Realu w Madrycie

We współczesnym języku hiszpańskim funkcjonuje kilka żargonowych pejoratywnych określeń Katalończyków, takich jak „catalufos”, „catalinos”, „catalardos” czy ich skatologiczne oboczności. Jednak żadne z nich nie dorównuje popularnością współcześnie używanemu terminowi „polacos”^[28], który przez niektórych uważany jest za „klasyczną” formę antykatalońskiego przezwiska^[29]. Emocjonalne nacechowanie terminu jest wyraźnie ujemne, choć może ono wahać się od protekcjonalnego, ironicznego czy lekceważącego po głęboko pogardliwe. Znaczeniowa treść określenia pozostaje nieokreślona; jest ono na tyle zleksykalizowane, że ewentualne dawniejsze odniesienia do konkretnych cech czy wad zanikły. Jednak o ile określenia „catalufos” czy „catalardos” funkcjonują głównie w kontekście politycznym i stosowane są wobec osób posądzanych o kataloński separatyzm, o tyle określenie „polacos” ma charakter bardziej uniwersalny. Obelga funkcjonuje również w odległych regionach Hiszpanii, np. w Andaluzji^[30], choć szczególnie popularna pozostaje w Madrycie. Stosowana jest też na obszarach sąsiadujących z Katalonią, np. na Balearach^[31], w Walencji^[32] czy w Aragonii^[33]; w tej ostatniej określa się tak mieszkańców pogranicznego pasa zwanego Franja^[34]. Określenie wykorzystywane jest wyłącznie w języku mówionym i na ogół w jego wersji kolokwialnej, choć trafiają się również rzadkie przypadki obecności w języku literackim^[35].

Wyzwisko stosuje się raczej w liczbie mnogiej jako „polacos” niż indywidualnie jako „polaco”. Na ogół używa się go, adresując wypowiedź – pośrednio lub bezpośrednio – do Katalończyków, np. podczas kłótni. Obecnie najbardziej nośne medialnie są zbiorowe formy wykorzystania terminu podczas zawodów sportowych, głównie przez kibiców drużyn rywalizujących z FC Barcelona; podczas meczów piłkarskich czy koszykarskich Realu Madryt pojawia się skandowanie „es polaco el que no bote” (literalnie „kto nie skacze, jest Polakiem”)^[36]. W przypadku, gdy określenia „polacos” używają znane osobistości, jak np. dramaturg Antonio Gala Velasco^[35] czy prezes Realu Madryt Ramón Mendoza Fontela^[37], zostaje to na ogół zauważone przez media.

Recepcja w Katalonii

Oriol Junqueras

Katalończycy doskonale zdają sobie sprawę z funkcjonowania terminu „polacos” w języku hiszpańskim. Ich własna postawa wobec przezwiska jest niejednorodna i generalnie da się sprowadzić do czterech typów reakcji. W pierwszej i ze względu na kolokwialne okoliczności użycia stosunkowo rzadko udokumentowanej, stosowanie terminu budzi oburzenie i wywołuje bezpośrednią krytykę^[38]. W drugiej i dość popularnej wersji marginalizowane bądź ignorowane są obraźliwe intencje związane z uzusem, a terminowi nadaje się neutralną bądź pozytywną albo wręcz pełną dumy wymowę. Telewizyjna sonda na ulicach Barcelony wykazała, że większość przechodniów nie wydaje się zbulwersowana określeniem i część spekuluje na temat ewentualnych katalońsko-polskich paraleli w kontekście patriotyzmu, wytrwałości czy solidarności^[39]. Również niektórzy nacjonalistyczni politycy katalońscy, jak Oriol Junqueras Vies, eksponują w ich mniemaniu sympatyczne podobieństwa między dwoma narodami^[40]. W trzeciej wersji, rozpowszechnionej dzięki mediom, określenie stało się paradygmatem politycznej złośliwości generalnie. W ten sposób pozycjonuje termin „polacos” program satyryczny pt. Polònia, który miał premierę na katalońskim programie telewizyjnym TV3 w roku 2006. Program w prześmiewczym tonie komentuje ogólnohiszpańskie wydarzenia polityczne i cieszy się bardzo dużą popularnością; odniesiony sukces sprawił, że w roku 2008 sklonowano jego formułę w stosunku do wydarzeń sportowych nadając mu nazwę Crackovia. Wreszcie, w czwartej wersji przezwisko akceptowane jest jako wyraz antagonizmu hiszpańsko-katalońskiego i zwracane przeciw Hiszpanom. Wyrazem takiego stanowiska jest dość popularny zwrot „lepiej być Polakiem niż hiszpańskim psem”^[41], spotykany w mediach społecznościowych^[42] czy wykorzystywany przez kibiców drużyn sportowych z Katalonii^[43]. Termin „polacos” przeniknął też do języka katalońskiego, ale utracił swoje oryginalne, podwójne znaczenie; na własne auto-określenie w kontekście sporów hiszpańsko-katalońskich Katalończycy używają niekiedy terminu „polacs”, natomiast słowo „polonesos” jest pozbawione ładunku emocjonalnego i oznacza Polaków^[44].

Odbiór wśród Polaków

Dąbrowszczacy w Barcelonie, 1938

Podwójne znaczenie hiszpańskiego terminu „polacos” pozostaje w Polsce generalnie nieznane^[45], choć co jakiś czas wspominają o nim korespondenci różnych polskich mediów. Cechą charakterystyczną polskich doniesień jest minimalizowanie, negowanie^[46] lub ignorowanie obraźliwego ładunku emocjonalnego; np. oficjalna publikacja polskiego MSZ pisząc o wizerunku Polaków w Hiszpanii ogranicza się do stwierdzenia, że „w Katalonii Polacy traktowani są ze szczególną sympatią ze względu na fakt, że mieszkańców tego regionu tradycyjnie określa się mianem polacos”^[47]. Chętnie spekuluje się na temat Polski jako wzoru dla Katalończyków, proponując tytuły takie jak „Katalończycy są dumni z bycia Polakami”^[48]. Niektórzy autorzy przedstawiają prześmiewczy charakter określenia jako nieaktualną historyczną zaszłość, eksponując katalońską sympatię dla Polski i wywodząc ją od popularności Bolka i Lolka, poprzez szacunek dla Mrożka, po podziw dla polskiej historii^[49]. Wątek Katalończyków zafascynowanych polskim patriotyzmem, dążeniami niepodległościowymi, walką z zaborcami czy wkładem polskich interbrygadzistów w obronę Katalonii i Republiki w czasie wojny domowej niekiedy pojawia się w polskiej cyberprzestrzeni^[50]. Przypadki przedstawiania nazwy jako „pejoratywno-ironicznej” i „dość często używanej”, będącej wyrazem niechęci niektórych Hiszpanów do Katalończyków, są stosunkowo rzadkie^[51]; najczęściej pojawiają się w kontekście rywalizacji sportowej między Realem Madryt a FC Barcelona^[52]. W związku z emigracją zarobkową Polaków do Hiszpanii, w tym do Katalonii, część z nich zauważyła dwuznaczny uzus językowy; podobnie jak polskie media marginalizują oni negatywne konotacje nazwy i jeśli do niej nawiązują, to w kontekście zabawnego qui pro quo, np. przedstawiając się jako „Polacos de Polonia”^[53]. Witryna utrzymywana przez barcelońską polonię nazywa termin „nieco pejoratywnym”, choć również „potocznym” i „z przymrużeniem oka”^[54]. Wśród Polaków zdarzają się jednak także przypadki reakcji pełnej oburzenia, piętnujące określenie jako obraźliwe wobec całego narodu polskiego^[55].

Przypisy

1. Manuel García de Villanueva, Origen, épocas y progresos del teatro español: discurso historico al que acompaña un resumen de los espectaculos y un compendio de la historia general de los teatros hasta la era presente, Madrid 1802, s. 314
2. La Vanguardia 10.01.1994, dostępna tutaj, również Chorizos y polacos, [w:] serwis Zarzuelerías 18.01.2016, dostępny tutaj
3. por. np. publicystyczne wykorzystanie terminu w prasie hiszpańskiej lat 30. XX wieku na witrynie hiszpańskiej hemerotecki narodowej tutaj
4. Barbara Obtułowicz, Luis Jose Sartotius, hrabia de San Luis. Polak, który nie był Polakiem, Kraków 2012, ISBN 978-83-7271-716-0 oraz Barbara Obtułowicz, Luís José Sartorius, conde de San Luís: leyenda y realidad, [w:] Intinerarios 15 (2012), ss. 279-303
5. por. np. zwrot „polaco de última hora y de última extracción”, dający się przełożyć jako „Polak świeżego chowu” i oznaczający nowego członka politycznego układu, zob. La Vanguardia 10.11.1884, dostępna tutaj
6. por. np. użycie słowa „polacada” w barcelońskim dziennika La Vanguardia w latach 80. XIX wieku na witrynie hemeroteki La Vanguardia, dostępnej tutaj
7. szczegółowa analiza w Jadwiga Konieczna-Twardzikowska, Los polacos en Miau. Problema de la traducción del estereotipo, [w:] Actas del quinto congreso internacional de estudios Galdosianos, Las Palmas 1992, ss. 209-213
8. polacada, [w:] Diccionario de la lengua española online, dostępny tutaj
9. Juan Fernández-Mayoralas Palomeque, La Polonia del mediodía. Un tópico polaco en la historia española, [w:] Hispania: Revista española de historia 62/210 (2002), ss. 167-220
10. „academics are divided over why it became used to describe Catalan as foreign”, Raphael Minder, The Struggle for Catalonia: Rebel Politics in Spain, Oxford 2017, ISBN 978-1-84904-937-5, s. 39
11. Polacy przebywający w Katalonii mieli nazywać Hiszpanów z południa „czarnymi”, co rzekomo dało asumpt do powstania istotnie funkcjonującego przezwiska „xarnego”. Z kolei ci właśnie południowcy mieli zrewanżować się Katalończykom przezwiskiem „polacos”, Alicía „polaca”, [w:] serwis Alícies, dostępny tutaj. Według nieco innej a być może spokrewnionej teorii, dawniej w Andaluzji "mówić po polsku" oznaczało mówić bełkotliwie, niezrozumiale, Carlos Marrodán, Jeździec polski, Molina Antonio Munoz, [w:] Gazeta Wyborcza 03.11.03, dostępne tutaj
12. La Vanguardia 10.01.1994, dostępna tutaj
13. Joan Avenallada, Viatge a l'origen dels insults, Badalona 2006, ISBN 978-84-96201-71-2, s. 30
14. La Vanguardia 23.11.1995, dostępna tutaj
15. La Vanguardia 17.08.2006, dostępna tutaj
16. Per què Polacs?, [w:] serwis directe.cat 11.09.2008, dostępny tutaj
17. Enric Prat de la Riba miał explicite przytaczać przykład polski tłumacząc różnicę między narodem a państwem, zob. El catalanismo mira hacia Polonia con admiración, [w:] serwis Blog de Xavier Casals, dostępny tutaj
18. zob. np. argument baskijskiego nacjonalisty z końca XIX wieku: „quedo ahora plenamente convencido de que no es Vd. español, sino bizcaino. Los polacos nunca se dirán rusos o alemanes, sino polaco”, cytowane za Fernández-Mayoralas Palomeque 2002, s. 210
19. logika taka funkcjonowała jeszcze w latach 1930., por. La Vanguardia 17.07.1931, dostępna tutaj l
20. Sergi Mateo, ¿Por qué a los catalanes nos llaman polacos?, [w:] serwis sergimateo, dostępny tutaj
21. opinia znanego antrolpoga, Robert Costa Solé, Per què a Espanya anomenen 'polacos' els catalans?, [w:] serwis sapiens.cat, dostępny tutaj
22. najwcześniejsze zarejestrowane wspomnienia dotyczące obraźliwego użycia słowa „polacos” wobec Katalończyków pochodzą od republikańskich żołnierzy którzy trafili do frankistowskich obozów jenieckich, zob. Polonya – ¿Per què als catalans es diu ¨Polacs¨?, [w:] serwis YouTube, dostępny tutaj, lub Katalończyków wcielonych do nacjonalistycznych szeregów, La Vanguardia 25.01.1994, dostępna tutaj
23. na tej samej zasadzie na jakiej w Polsce wyróżniono Turków mówiąc o „tureckim kazaniu” albo w Anglii Holendrów mówiąc o „double Dutch”
24. La Vanguardia 29.01.1994, dostępna tutaj, La Vanguardia 19.01.2002, dostępna tutaj, La Vanguardia 15.01.1994, dostępna tutaj
25. „because of the alien, slurping sound of their language”, Richard Fitzpatrick, El Clasico: Barcelona V Real Madrid: Football's Greatest Rivalry, London 2012, ISBN 978-1-4081-5879-1, s. 16, „sounded like Polacos”, Kathryn A. Woolard, Singular and Plural: Ideologies of Linguistic Authority in 21st Century Catalonia, Oxford 2016, ISBN 978-0-19-025863-4, s. s. 129
26. zob. np. blog Polacos de Polonia, dostępny tutaj
27. zob. zwłaszcza poemat Carlesa Pi i Sunyer z roku 1939, zatytułowany Diàleg de les Verges Negres de Polònia i Catalunya, zawierający paralelę losów polskich i katalońskich na tle upadku Katalonii i upadku Polski w roku 1939, analiza w Olga Glondys, La Polonia cercana e idealizada de los exiliados republicanos catalanes, [w:] Studia Iberystyczne 8 (2009), ss. 423-436
28. Avenalleda 2006, s. 39
29. Jaume Subirana, Barcelona ABC, Barcelona 2013, ISBN 978-84-9850-434-7, s. 47
30. Francisco Garrido, Cataluña y Andalucía, [w:] serwis paralelo36andalusia, dostępny tutaj
31. La Vanguardia 25.06.1996, dostępna tutaj
32. por. okrzyki w rodzaju „fuera catalanes polacos” („wynocha Katalończycy, polacy”), przytaczane przez Ferran Colom i Ortiz, Repertori d'actituds i normes d'ús lingüístic entre els estudiants de la ciutat de València, [in:] Llengua, societat i ensenyament, Valencia 2003, ISBN 978-84-608-0014-9, s. 19
33. José R. Bada Panillo, El debat del català a l'Aragó (1983-1987), Calaceit 1990, ISBN 978-84-87580-01-7, ss. 93, 94, 137, 138
34. Artur Quintana i Font, Conferencia: Perspectives del catala a Arago, [w:] Ramon Sistac i Vicen, De fronteres i mil•lennis, Barcelona 2003, ISBN 978-84-7283-709-6, s. 14
35. Vícent de Melchor, Antonio Gala, ¿serbio?, [w:] El País 29.08.1994, dostępny tutaj
36. por. np. filmiki z meczu piłki nożnej tutaj i koszykówki tutaj
37. Los cánticos ofensivos más recordados entre Real Madrid y Barcelona, [w:] Marca 19.05.2015, dostępna tutaj
38. taki przypadek to np. Vícent de Melchor, Antonio Gala, ¿serbio?, [w:] El País 29.08.1994, dostępny tutaj
39. zob. Polonya – ¿Per què als catalans es diu ¨Polacs¨?, [w:] serwis YouTube, dostępny tutaj
40. Oriol Junqueras, Catalans i polacos, [w:] serwis junqueras.cat, dostępny tutaj
41. w wersji adresowanej do odbiorców kastylijskich "antes polacos que perros españoles" por. np. wymianę postów w wątku Catalonia is not Spain, it’s Poland, [w:] serwis racocatala, dostępny tutaj, czy wątek Antes polacos que perros españoles, dostępny tutaj; w wersji katalońskiej slogan brzmi „millor polacs que gossos espanyols”
42. por. na twitterze tutaj
43. slogan używany jest nie tylko przez kibiców CF Barcelona ale również innych katalońskich drużyn, np. z Gerony, por. wątek Perros españoles [Ultras del Girona], [w:] serwis forocoches, dostępny tutaj
44. Salvador Cot, L’odi al catalufo, [w:] El Món 09.09.2015, dostępny tutaj
45. paradoksalnie, w wielkiej literaturze polskiej katalońska paralela przeprowadzona jest w stosunku do Litwy, a Polska występuje jako potencjalna, uciskająca Katalonię Hiszpania, zob. "Cóż więcej? pod wojennym prawem i pod biczem / Barceloną byłoby Wilno z Mickiewiczem", Juliusz Słowacki, Przypowieści i epigramaty (napisane prawdopodobnie między 1847 a 1849)
46. np. serwis sportowy twierdzi, że skandowanie „kto nie skacze jest Polakiem” nie ma obraźliwego wydźwięku, Gerard Badia: w Madrycie ludzi z Katalonii nazywa się "Polakami", [w:] serwis ekstraklasa.tv, dostępny tutaj
47. Atlas polskiej obecności za granicą, s. 110, dostępny online tutaj
48. Katalończycy są dumni z bycia Polakami, [w:] serwis polskieradio.pl, dostępny tutaj
49. Ewa Wysocka, Barcelona, stolica Polski, Kraków 2016, ISBN 978-83-65282-74-3
50. zob. wzmianki wskazujące „na bliskie ich sercom bohaterstwo i upór w dążeniach niepodległościowych”, „El polcacco”, „typowy janusz”, czyli jak Polacy są postrzegani poza granicami kraju, [w:] serwis otworzsiena, dostępny tutaj; Katalończyków i Polaków ma łączyć „twardość, walka o niepodległość”, por. W Hiszpanii zamieszki, a Katalończycy przezywani są... Polakami. O co chodzi?, [w:] serwis pikio, dostępny tutaj, a paralelizm istnieje między Polakami ciemiężonymi przez Rosjan i Katalończykami ciemiężonymi przez Hiszpanów, zob. Los Polacos – co łączy Katalończyków z Polakami?, [w:] serwis wolne-dziennikarstwo, dostępny tutaj
51. zob. serwis naTemat, dostępny tutaj
52. zob. np. Michał Zaranek, Historia nienawiści, [w:] serwis Przegląd Sportowy 03.10.2012, dostępny tutaj, Dlaczego kibice Realu Madryt kpią z Polaków?, [w:] serwis fronda, dostępny tutaj
53. zob. blog Polacos de Polonia, dostępny tutaj
54. Polak a sprawa katalońska, czyli o pochodzeniu znajomo brzmiącego przezwiska Katalończyków, [w:] serwis PoloniaBarcelona, dostępny tutaj
55. La Vanguardia 27.12.1993, dostępna tutaj

Bibliografia

• Joan Avenallada, Viatge a l'origen dels insults, Badalona 2006, ISBN 978-84-96201-71-2
• RichardR. Fitzpatrick RichardR., El Clasico: Barcelona v. Real Madrid: Football's Greatest Rivalry, London: A. & C. Black, 2012, ISBN 978-1-4081-5879-1, OCLC 779864308 . Brak numerów stron w książce
• Ewa Wysocka, Barcelona, stolica Polski, Kraków 2016, ISBN 978-83-65282-74-3