Povilas Plechavičius
.jpg)
| |
 generał
| |
| Data i miejsce urodzenia |
1 lutego 1890 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
19 grudnia 1973 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1928, |
| Siły zbrojne |
|
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
| |
Povilas Plechavičius (ur. 1 lutego 1890 w Bukončiai w gminie Židikai, zm. 19 grudnia 1973 w Chicago) – litewski wojskowy, generał, brat Aleksandrasa.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 1 lutego 1890 r. we wsi Bukončiai w gminie Židikai (obecnie dzielnica Możejek)[1] jako drugie dziecko[2]. Rodzina liczyła pięciu synów i sześć córek[1]. Jego dwie siostry zmarły młodo, dwóch braci zginęło na Syberii, zaś reszta rodziny w różnym czasie wyemigrowała do USA[2]. Jego matka Konstancija Bukontaitė pochodziła ze żmudzkiej rodziny szlacheckiej, a ojciec Ignas Plechavičius był chłopem[3] o polskich korzeniach (w niektórych źródłach podaje się polski odpowiednik nazwiska Paweł Plechowicz). Żoną Plechavičiusa była Polka, Joanna Lesiecka (Plechavičienė)[potrzebny przypis]. W 1908 roku ukończył gimnazjum w Moskwie[4], później uczył się w tamtejszych Instytucie Handlowym, który ukończył w 1911 r., by w 1914 roku ukończyć Szkołę Kawalerii w Orenburgu[5].
W czasie I wojny światowej walczył w 5 Pułku Kawalerii Armii Rosyjskiej na frontach niemieckim, austriackim i tureckim, będąc trzykrotnie ranny[5]. Po rewolucji z 1917 roku walczył przeciw bolszewikom na południu Rosji[4]. Służbę zakończył w stopniu porucznika[1].
Wojna o niepodległość Litwy
[edytuj | edytuj kod]25 lipca 1918 roku powrócił z bratem na Litwę i w czasie wojny o jej niepodległość tworzył oddziały partyzanckie[5] na Żmudzi, które walczyły m.in. przeciwko bolszewikom okupującym Możejki i Telsze[4], a także przeciw Zachodniej Armii Ochotniczej[6]. 15 listopada 1918 r. został mianowany przez Radę Państwa dowódcą gwardii w Siadach[1]. 2 lutego 1919 r.[5] został mianowany przez ministra spraw wewnętrznych komendantem miasta Siady[3], a 11 listopada 1919 r. komendantem miasta i okręgu Możejki[5].
Przekształcił utworzone przez siebie oddziały partyzanckie w regularne jednostki ochotnicze: półtorej kompanii piechoty i pół szwadronu kawalerii[1]. 23 stycznia 1919 r. zaatakował Renau (obecnie dzielnica Możejek) i pokonał połowę kompanii Armii Czerwonej. 28 stycznia Armia Czerwona wyparła go z Siadów. 29-30 stycznia 1919 r. zajął Tirkšlius i wyparł z miasta Armię Czerwoną, ale wkrótce został zmuszony do odwrotu, ponieważ z Możejek przybyły 2 bataliony łotewskie. 25-27 lutego 1919 r. zaatakował Siady, gdzie w tym czasie znajdowało się 1,5 pułku Armii Czerwonej. Bolszewicy 24 stycznia 1919 r. rozpowszechnili proklamację oferującą 300 000 rubli za jego wydanie[1]. Po zakończeniu walk był sądzony za brutalne postępowanie z przeciwnikami, a zeznawała przeciw niemu m.in. socjaldemokratyczna posłanka do Sejmu Liuda Purėnienė[2]. Ostatecznie został uniewinniony[3].
Służba w litewskiej armii
[edytuj | edytuj kod]Służbę w regularnej armii litewskiej rozpoczął w stopniu kapitana[4]. Od początku 1920 r.[5] był dowódcą 7 kompanii[1] i batalionu w 5 Pułku Piechoty. W drugiej połowie tego roku brał udział w walkach z wojskami polskimi pod Sejnami, w lasach augustowskich i warneńskich. Pod koniec 1920 r. został skierowany do służby w 1 i 2 Pułku Ułanów, a od maja 1921 r. był dowódcą 1 Pułku Ułanów, który w kwietniu 1922 r. przemianowano na 1 Pułk Huzarów[5]. W 1924 r. ukończył Wyższy Kurs Oficerski w Kownie[2], a w 1926 r. czechosłowacką Akademię Sztabu Generalnego. Po powrocie do kraju wykładał na Wyższym Kursie Oficerskim[5].
Po wyborach parlamentarnych w maju 1926 r., przekonany o groźbie przejęcia władzy przez bolszewików, stał się jednym z przywódców zamachu stanu z 17 grudnia 1926 r.[5], który wyniósł do władzy Antanasa Smetonę[3]. 1 stycznia 1927 r. został mianowany Głównym Inspektorem Kawalerii Sztabu Armii i szefem Zarządu Sztabu Generalnego. Od 8 sierpnia 1927 r. był szefem Sztabu Generalnego. Opublikował podręcznik Służba kawalerii, szwadron dywizyjny i mieszana kompania rozpoznawcza (1928)[5]. Pomimo udziału w zamachu, wkrótce doszło do pogorszenia jego relacji ze Smetoną i podobnie jak wielu przeciwników prezydenta, został odsunięty od wpływu na kierowanie państwem[3]. 13 lutego 1929 r. został awansowany[2] do stopnia generała porucznika[4], a następnie został przeniesiony w stan spoczynku wbrew swojej woli[2].
Działalność w czasie II wojny światowej
[edytuj | edytuj kod]Po zajęciu Litwy przez ZSRR 6 czerwca 1940 r. wyjechał do Niemiec, po wybuchu wojny ZSRR z Niemcami powrócił na Litwę[5]. Na początku 1943 r. Niemcy zaproponowali utworzenie Litewskiego Legionu SS, jednak nie spotkało się to z pozytywnym odzewem litewskiego społeczeństwa i wojskowych, ale Niemcy uzyskali podpisanie przez przedstawicieli litewskiego społeczeństwa proklamacji o utworzeniu kolaboranckiej dywizji do walki z bolszewikami. Również ta formacja nie spotkała się z napływem ochotników, co skutkowało falą represji wobec litewskiego społeczeństwa, w tym inteligencji. Latem 1943 r. Niemcy zaczęli z pomocą gróźb i obietnic korzyści organizować bataliony budowlane – ostatecznie utworzyli trzy bataliony liczące około 1200 osób. Z powodu braku dyscypliny wśród tych oddziałów, w 1944 r. Niemcy byli zmuszeni rozbroić ich i rozproszyli wśród niemieckich oddziałów[6].
Zimą 1944 r. Niemcy negocjowali z Plechavičiusem powstanie litewskich jednostek samoobrony, które miały zająć się m.in. ukróceniem bandytyzmu[6] i bolszewickiej partyzantki[3] na terenie Litwy i miały dysponować dużym zakresem samodzielności wobec Niemców[6] i operować tylko w granicach Litwy[3]. Ostatecznie wyraził on zgodę na powołanie jednostek pod nazwą Lietuvos Vietinė Rinktinė (LVR) i został komendantem tej formacji[6]. Plechavičius wraz z patriotycznie nastawionymi działaczami litewskimi uznał zmianę sytuacji na froncie niemiecko-radzieckim za szansę na odbudowę litewskiej państwowości[potrzebny przypis]. 13 lutego 1944 roku Plechavičius podpisał z dowódcami niemieckiej SS porozumienie o utworzeniu LVR[6].
16 lutego tego roku Plechavičius wygłosił przez radio przemówienie, w którym wezwał ochotników do wstępowania w szeregi LVR. Inicjatywa spotkała się z dużym społecznym poparciem i zainteresowaniem ze strony ochotników – do 1 marca zarejestrowano ich 19,5 tys.[5] Pomimo obietnicy nieingerowania w funkcjonowanie LVR, Niemcy nieustannie domagali się wpływu na ich organizację, a jednocześnie nie zapewniali uzbrojenia i innego wyposażenia, a także dostarczania niezbędnego sprzętu. Mimo to LVR nie cierpiała z powodu dezercji ani niskiego morale[6]. Oddziały LVR walczyły nie tylko z partyzantką sowiecką, ale przede wszystkim z polską Armią Krajową, którą uznały za główne zagrożenie dla wpływów litewskich na Wileńszczyźnie. 1 kwietnia oddziały Plechavičiusa wkroczyły do Wilna. Największa ich bitwa z AK miała miejsce 13/14 maja w Murowanej Oszmiance (bitwa pod Murowaną Oszmianką), gdzie Litwini zostali pokonani[7].
Gdy 15 kwietnia 1944 r. Niemcy postanowili przekształcić te oddziały w jednostkę SS, nakazał 9 maja batalionom wykonywać tylko jego rozkazy. Jego wysiłki udaremniły operację wymaganą przez nazistów. Po tym, jak naziści zlikwidowali LVR, Plechavičius został aresztowany[5] 15 maja[potrzebny przypis] i wysłany do obozu koncentracyjnego w Salaspils. Później został przewieziony do Gdańska, a następnie do Kłajpedy. Ostatecznie został zwolniony, ale pozostawał inwigilowany. Wraz ze zbliżaniem się wojsk radzieckich uciekł do Niemiec[5].
Emigracja
[edytuj | edytuj kod]W lutym 1946 r. sowieci zażądali od Brytyjczyków wydania Plechavičiusa jako zbrodniarza wojennego, gdyż miał on kierować użyciem jednostek paramilitarnych przeciwko Żydom i sowieckim partyzantom. Brytyjczycy zignorowali sowieckie wezwania, w związku z czym sowieckie służby specjalne zaplanowały porwanie Plechavičiusa z zachodnich Niemiec. Do nieudanej ostatecznie akcji został zwerbowany Juozas Mikuckis. Plechavičius wkrótce potem rozpoczął współpracę z CIA[2] i z jej pomocą w 1949 r.[2] wyemigrował do Stanów Zjednoczonych[5] i zamieszkał w Chicago, gdzie mieszkała jego matka[2]. Pracował jako robotnik w stalowni[potrzebny przypis]. Zmarł 19 grudnia 1973 r.[4] i został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu św. Kazimierza w Chicago[2].
W latach 1950–1959 był przewodniczącym zarządu Związku Weteranów Żołnierzy Litewskich Ramovė[5], który założył[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g V. Krikštaponis. Generolo Povilo Plechavičiaus gyvenimas ir veikla | Alkas.lt [online], 30 sierpnia 2020 [dostęp 2023-09-22] (lit.).
- ↑ a b c d e f g h i j Povilas Plechavičius [online], Generolo Povilo Plechavičiaus kadetų licėjus, 25 kwietnia 2019 [dostęp 2023-09-22] (lit.).
- ↑ a b c d e f g Istorikas: Plechavičius – žmogus, išgelbėjęs Lietuvos garbę [online], lrt.lt, 26 grudnia 2021 [dostęp 2023-09-22] (lit.).
- ↑ a b c d e f Generolas Povilas Plechavičius [online], Generolo Povilo Plechavičiaus kadetų licėjus, 25 kwietnia 2019 [dostęp 2023-09-22] (lit.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Povilas Plechavičius [online], www.vle.lt [dostęp 2023-09-22] (lit.).
- ↑ a b c d e f g h Gen. Povilas Plechavičius [online], www.partizanai.org [dostęp 2023-09-22].
- ↑ Tadeusz Piotrowski: Poland's Holocaust: Ethnic Strife, Collaboration with Occupying Forces and Genocide.... 1998, s. 165-166. ISBN 0-7864-0371-3. [dostęp 2023-11-19].