Przekładaniec (film 1968)

Ten artykuł dotyczy filmu z 1968 roku. Zobacz też: inne znaczenia.

Przekładaniec

Gatunek	komedia science fiction
Rok produkcji	1968
Data premiery	17 marca 1968
Kraj produkcji	Polska
Język	polski
Czas trwania	35 min
Reżyseria	Andrzej Wajda
Scenariusz	Stanisław Lem (scenariusz specjalny na podstawie opowiadania Czy pan istnieje Mr Johns?)
Główne role	Bogumił Kobiela Ryszard Filipski
Muzyka	Andrzej Markowski
Zdjęcia	Wiesław Zdort
Scenografia	Teresa Barska
Kostiumy	Barbara Hoff
Montaż	Halina Prugar-Ketling
Produkcja	Zespół Filmowy Kamera
Nagrody
Andrzej Wajda – „Złoty Ekran” (1968) Międzynarodowy Festiwal Filmów Fantastycznych w Sitges – medal specjalny (1970)

Przekładaniec – polska krótkometrażowa komedia fantastycznonaukowa z 1968 roku w reżyserii Andrzeja Wajdy na podstawie scenariusza Stanisława Lema, pierwsza z dwóch filmowych ekranizacji scenariusza tegoż pod nazwą Czy pan istnieje, Mr Johns?^[a][b]

Fabuła

Akcja filmu rozgrywa się około 2000 roku. Odnoszący sukcesy kierowca rajdowy Richard Fox ciągle ulega groźnym wypadkom. Może jednak nadal uprawiać sport dzięki genialnemu doktorowi Burtonowi, który przeszczepia Foksowi na miejsce uszkodzonych części ciała narządy od ofiar jego własnych karamboli. Sprawę komplikuje fakt, że Fox zdaje się przejmować cząstki osobowości od dawców, wśród których jest zarówno kobieta, jak i pies. Prawnie rzecz wikła się jeszcze bardziej, gdy wskutek pecha, rajdowca nie stać na zapłatę rachunków medycznych oraz gdy po jednym z wypadków dawcą zostaje jego własny brat, który był jego pilotem. Pojawia się także kwestia wypłaty ubezpieczenia. Ubezpieczyciel chce wypłacić tylko 30 procent całej sumy, uzasadniając decyzję tym, że pochowano jedynie część zmarłego, a reszta jego narządów żyje i funkcjonuje w ciele jego brata. Wdowa po bracie mówi: Jeśli to Richard, to niech odda pieniądze z ubezpieczenia, a jeśli to mój mąż, niech wraca do domu. Wdowa ginie w kolejnym wypadku.

Akcja filmu toczy się wokół pytania, ile jeszcze jest Richarda Foxa w Richardzie Foxie oraz jaka jest jego właściwa osobowość prawna. W zakończeniu w ciele złożonym z różnych przeszczepów z Richarda pozostaje tylko twarz, mózg przeszczepiony został od jego nowego pilota, który także zginął.

Obsada

Źródło: Filmpolski.pl^[2]

• Bogumił Kobiela – Richard Fox, kierowca rajdowy
• Ryszard Filipski – mecenas Harvey, adwokat
• Marek Kobiela – Tomasz Fox, brat Richarda, pilot rajdowy
• Anna Prucnal – żona Tomasza, bratowa Foksa
• Jerzy Zelnik – doktor Burton
• Piotr Wysocki – doktor Benglow, psychoanalityk Foksa
• Tadeusz Pluciński – pastor
• Gerard Wilk – rzecznik towarzystwa ubezpieczeniowego
• Witold Dederko – handlarz narządami przy szpitalu
• Wojciech Rajewski – człowiek z psem
• zespół Niebiesko-Czarni

Dubbing

W filmie głos podkładali inni polscy aktorzy:

• Barbara Krafftówna (pastor o żeńskim głosie)
• Jan Machulski (doktor Benglow, psychoanalityk Foksa; rola Piotra Wysockiego; nie występuje w czołówce)
• Daniel Olbrychski (rzecznik prawny towarzystwa ubezpieczeniowego; rola Gerarda Wilka; nie występuje w czołówce)

• 
  Bogumił Kobiela (popiersie w Galerii Artystycznej w Katowicach)
• 
  Ryszard Filipski
• 
  Anna Prucnal
• 
  Jerzy Zelnik (2017)

Produkcja

Andrzej Wajda, reżyser filmu

Przekładaniec powstał w Zespole Realizatorów Filmowych „Kamera” pod kierownictwem artystycznym Jerzego Bossaka^[3]. Reżyserem filmu był Andrzej Wajda. Futurystyczne kostiumy, inspirowane modą zachodnią, zaprojektowała Barbara Hoff^[4]. Umowną, stylizowaną na konstruktywizm scenografię wykonała Teresa Barska^[4]. Muzyka ilustracyjna była zaś dziełem Andrzeja Markowskiego^[4], który wcześniej współpracował z reżyserem przy Pokoleniu i Popiołach^[3]. Muzyka Markowskiego miesza ze sobą styl jazzowy i dźwięki elektroniczne typowe dla wczesnej filmowej fantastyki naukowej^[3]. Dynamiczne zdjęcia do filmu zrealizował Wiesław Zdort^[5]. W głównej roli Richarda Foxa wystąpił Bogumił Kobiela, który wcześniej współpracował z Wajdą przy Popiele i diamencie oraz filmie Wszystko na sprzedaż. Brata Richarda ucieleśniał brat Bogumiła, Marek^[6]. Niedługo po realizacji Przekładańca Bogumił Kobiela zginął w wypadku samochodowym^[5].

Ściana Wschodnia w Warszawie, gdzie zrealizowano część zdjęć do filmu

Okres zdjęciowy Przekładańca trwał od 24 maja do 21 czerwca 1968 roku, a zdjęcia kręcono w Warszawie i Chicago. 17 sierpnia 1968 roku na kanale Telewizji Polskiej odbyła się telewizyjna premiera filmu^[3]. Wajda później żałował, że nie uczynił ze scenariusza Lema pełnometrażowego filmu kinowego^[3].

Odbiór

Film ten, jako jedna z niewielu adaptacji dzieł Lema, spotkał się z pozytywną recenzją samego pisarza^[7], na co wpływ miał zapewne jego własny udział w pisaniu scenariusza. W sierpniu 1968 w liście do reżysera Andrzeja Wajdy Lem m.in. chwalił scenografię, grę aktorską i jedynie wyrażał wątpliwość, czy szybkie tempo nie utrudni odbioru dzieła przeciętnemu widzowi, ale dodał, że nie może tego osądzać, bo znał scenariusz^[8].

Janina Falkowska, analizując Przekładańca po latach, pisała, iż „Wajda nie wnika głębiej w moralne i społeczne konsekwencje transplantacji niż po to, by stworzyć lekki, zabawny i bardzo krótki (trzydzieści dziewięć minut) film”^[9]. Falkowska dopowiadała jednak, że Przekładaniec „świadczy o umiejętnościach reżysera w konstruowaniu przekonującej, a zarazem bardzo zabawnej historii”^[9]. Zdaniem Małgorzaty Bugaj Przekładaniec jest „wyjątkowym eksperymentem estetycznym i tematycznym: oddalony od typowych dla reżysera tematów politycznych i historycznych, ale wciąż obracający się wokół palących kwestii filozoficznych, ujawnia zakres i różnorodność jego twórczości”^[10]. Według Jerzego Koralewskiego z portalu Stopklatka ta „groteskowa wizja świata przyszłości, w którym transplantacje stały się niemal powszednie, została brawurowo wyreżyserowana i zagrana”^[11].

Uwagi

1. Scenariusz został opublikowany w książkach Stanisława Lema Bezsenność i Przekładaniec.
2. W roku 1969 na podstawie tego samego scenariusza Lema zrealizowano również odcinek brytyjskiego serialu-antologii BBC Thirty-Minute Theatre, zatytułowany Roly Poly. Odcinek ten nie zachował się w archiwum BBC^[1].

Przypisy

1. Missing or incomplete episodes for programme THIRTY MINUTE THEATRE. [dostęp 2016-08-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
2. Przekładaniec w bazie filmpolski.pl
3. Bugaj 2017 ↓, s. 132.
4. RobertR. Birkholc RobertR., „Przekładaniec”, reż. Andrzej Wajda [online], Culture.pl [dostęp 2022-11-10]  (pol.).
5. Bugaj 2017 ↓, s. 133.
6. Marek Kobiela [online], filmpolski.pl [dostęp 2021-09-14] .
7. Falkowska 2007 ↓, s. 107.
8. Andrzej Wajda: Przekładaniec. wajda.pl, 1996. [dostęp 2009-02-13].
9. Falkowska 2007 ↓, s. 106.
10. Bugaj 2017 ↓, s. 142.
11. JerzyJ. Koralewski JerzyJ., Filmowe światy Stanisława Lema [online], Stopklatka.pl, 13 lutego 2003 [zarchiwizowane z adresu 2003-04-02] .

Bibliografia

• MalgorzataM. Bugaj MalgorzataM., Wajda meets Lem: Przekładaniec/Roly Poly (1968) as an example of early Polish science-fiction cinema, „Studies in Eastern European Cinema”, 8 (2), 2017, s. 131–145, DOI: 10.1080/2040350X.2017.1285091 [dostęp 2022-11-26] .
• JoannaJ. Falkowska JoannaJ., Andrzej Wajda: History, Politics, and Nostalgia in Polish Cinema, New York – Oxford: Berghahn Books, 2007 .

Linki zewnętrzne

• Przekładaniec w bazie IMDb (ang.)
• Przekładaniec w bazie Filmweb
• Przekładaniec w bazie filmpolski.pl
• Przekładaniec na stronach reżysera
• Zdjęcia z filmu Przekładaniec w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”