Przywidz (województwo pomorskie)

Przywidz

wieś
Kościół pw. Matki Boskiej Różańcowej
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	gdański
Gmina	Przywidz
Liczba ludności (2015)	1724
Strefa numeracyjna	58
Kod pocztowy	83-047[2]
Tablice rejestracyjne	GDA
SIMC	0170110
Położenie na mapie gminy Przywidz Przywidz
Położenie na mapie Polski Przywidz
Położenie na mapie województwa pomorskiego Przywidz
Położenie na mapie powiatu gdańskiego Przywidz
54°11′41″N 18°19′10″E/54,194722 18,319444[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Przywidz (kaszb. Przëwidz, niem. Mariensee)^[3] – wieś kaszubska w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie gdańskim, w gminie Przywidz nad jeziorami Przywidzkim Wielkim i Małym, przy drodze wojewódzkiej nr 221. W ostatnich latach wieś coraz szerzej wykorzystuje swoje walory turystyczno-rekreacyjne (położenie nad jeziorami i okoliczne wzgórza). Znajdują się tu: camping nad jeziorem, ośrodki wypoczynkowe i kąpielisko, rozwija się agroturystyka, powstały liczne kwatery prywatne. Latem jest organizowany doroczny RockBlu Przywidz Festiwal^[4].

Miejscowość jest siedzibą sołectwa Przywidz, w którego skład wchodzą również Gromadzin i Katarynki, oraz gminy Przywidz.

W miejscowości znajduje się parafia rzymskokatolicka św. Franciszka Ksawerego, należąca do dekanatu Kolbudy, archidiecezji gdańskiej.

Historia

Tereny gminy Przywidz zamieszkałe były już dwa tysiące lat p.n.e. w młodszej epoce kamienia, o czym świadczy znaleziona tu ceramika. W okolicach wsi Klonowo, Przywidz i Trzepowo lokalizowane są przez archeologów osady prasłowiańskie. Pierwsza wzmianka w przekazach historycznych na temat rejonu Przywidz pojawiła się ponad 700 lat temu, na przełomie XIII i XIV wieku. W dokumencie z 1294 roku mowa jest o nadaniu przez księcia pomorskiego Mestwina II majątków Przywidz, Trzepowo i Klonowo zakonowi cystersów z Eldeny. Nadanie to potwierdził król Władysław Łokietek w 1328 roku. Losy Przywidza i okolic od 1466 roku, więc od czasu podpisania pokoju toruńskiego, związane były z Królestwem Polskim. Dobra tutejsze często zmieniały właścicieli. Początkowo byli nimi biskupi kujawscy, następnie gdańszczanie – katolicka rodzina Przywidzkich, a po reformacji protestancka rodzina Linde.

W XVI wieku istniał w Przywidzu drewniany kościół rzymskokatolicki, który stał w miejscu istniejącego obecnie cmentarza. Po wprowadzeniu na te ziemie protestantyzmu zbudowano zbór, który na początku XVIII w przeszedł w ręce katolików, gdy ówczesna dziedziczka Barbara Lindówna przyjęła katolicyzm. Biskup Szembek wizytujący Kościół na Pomorzu w 1701 roku konsekrował świątynię i nadał jej tytuł Św. Franciszka Ksawerego. W 1722 roku obok starego kościoła wybudowano nowy murowany (ryglowy), po czym stary rozebrano.

Po rozbiorze Polski tereny gminy Przywidz znajdowały się w granicach Prus. Pod koniec XIX wieku wzmiankowane są w dokumentach już wszystkie istniejące dziś miejscowości gminy. Jak podają źródła, w Przywidzu istniał w tym czasie kościół i szkoła ewangelicka, młyn wodny, gorzelnia parowa, krochmalnia, cegielnia, stacja pocztowa połączona pocztą osobową z Gdańskiem i Kościerzyną. Odbywały się tu cztery jarmarki handlu końmi i bydłem. Tereny te uległy wówczas silnej reformacji, co nie przeszkodziło małej społeczności katolickiej w budowie istniejącego do dziś ceglanego kościoła pw. św. Franciszka Ksawerego (1903), który wraz ze świątynią w pobliskim Mierzeszynie tworzył parafię. W 1909 roku powstała kolejna murowana świątynia w Przywidzu – ewangelicki kościół pw. Najświętszej Marii Panny.

W 1920 roku, po powstaniu odrodzonego państwa polskiego, Przywidz znalazł się poza jego granicami, w związku z włączeniem go do utworzonego Wolnego Miasta Gdańska. Na terenie gminy funkcjonowały wówczas cztery przejścia graniczne: w Suchej Hucie, Szponie, Trzepowie oraz Roztoce. W tym czasie mieszkańcy Gdańska „odkryli” wypoczynek w Mariensee – taką nazwę nosił Przywidz. Został on wówczas okrzyknięty „powietrznym kurortem” (niem. Luftkurort) albo „Małym Sopotem”. W 1924 roku Senat Wolnego Miasta Gdańska zlecił budowę w miejscowości Polskiego Schroniska Młodzieżowego.

Po drugiej wojnie światowej, gdy Gdańsk wraz z okolicami wrócił do Polski, Przywidz dzięki swojemu usytuowaniu nad jeziorem i pośród lasów ponownie stał się miejscem wypoczynku weekendowego dla gdańszczan, jak również turystyki kolonijnej oraz wczasów pracowniczych.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie gdańskim.

Jesienią 2014 roku przy ul. Jesionowej powstał park edukacyjno-rekreacyjny ze skateparkiem oraz częścią edukacyjną poświęconą 7 wielkim odkrywcom, z przedstawiającymi ich medalionami, tablicami informacyjnymi, modelami doświadczeń fizycznych oraz ławkami. Z kolei nad jeziorem powstał Bulwar Zespołu Czerwone Gitary z pomnikiem Korzenie Rocka, na którym corocznie upamiętniane są kolejne zespoły polskiej estrady (Czerwone Gitary, Kombi, Oddział Zamknięty, Harlem, Golden Life, Cochise, Wanda i Banda)^[5].

W latach 2014–2016 w miejscowości powstała hala sportowa z boiskiem o wymiarach 40 na 20 m i o wysokości 9 m^[6], z widownią na 350 osób (koszt realizacji: 11 mln zł). Otwarcie hali miało miejsce 21 września 2016 roku^[7].

11 listopada 2016 roku u zbiegu ul. Gdańskiej i Brzozowej odsłonięto 4,5-metrowy pomnik upamiętniający 1050. rocznicę chrztu Polski. Jest nim duży głaz z rzeźbą orła oraz ustawionym na szczycie krzyżem^[8].

W latach 2019–2022 kosztem ok. 30 mln zł przewidywana jest budowa nowej oczyszczalni ścieków wraz z siecią kanalizacji sanitarnej^[9].

Zabytki

Według rejestru zabytków NID na listę zabytków wpisany jest kościół ewangelicki^[10], obecnie rzymskokatolicki pw. Królowej Różańca Świętego z 1909 roku, nr rej.: A-1205 z 18 lipca 1999 roku^[11].

Galeria zdjęć

• 
  Przywidz ok. 1864 r. (litografia C. A. Manna wg rysunku J. Gretha)
• 
  Główna ulica w Przywidzu
• 
  Kościół pw. św. Franciszka Ksawerego
• 
  Jezioro Przywidzkie Wielkie

Zobacz też

• Mierzeszyn
• Nowa Karczma
• Trzepowo
• Przywidz (województwo łódzkie)

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 112468
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1064 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
3. Dr F. Lorentz „Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem” (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3)
4. RockBlue Przywidz Festiwal już 14 sierpnia 2016. gokprzywidz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (28 sierpnia 2016)].
5. Bulwar Czerwonych Gitar [online], Rockblu Przywidz Festiwal [dostęp 2019-11-17]  (pol.).
6. Naszemiasto.pl - Pruszcz Gdański, gazeta bezpłatna, 26.09.2016
7. Maciej Bąk: Przywidz ma nową halę sportową. Będzie sport, kultura i bal seniora. września 2016-09-21. [dostęp 2016-11-05].
8. Wawrzyniec Rozenberg Przywidz: Odsłonięto pomnik dla uczczenia 1050-lecia chrztu Polski
9. Największa inwestycja w historii gminy, Flash-Panorama Pomorza kwiecień 2017
10. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 35 [dostęp 2017-01-22] .
11. PiotrP. Skurzyński PiotrP., Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 317, ISBN 978-83-7495-133-3 .

Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):

• VIAF: 305025121
• LCCN: n2013050132
• GND: 4550287-0