Pęcice

Zobacz też: Pęcice (osada).

Pęcice

wieś
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	pruszkowski
Gmina	Michałowice
Liczba ludności (2021)	1125[2]
Strefa numeracyjna	22
Kod pocztowy	05-816[3]
Tablice rejestracyjne	WPR
SIMC	0005279[4]
Położenie na mapie gminy Michałowice Pęcice
Położenie na mapie Polski Pęcice
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pęcice
Położenie na mapie powiatu pruszkowskiego Pęcice
52°09′11″N 20°50′55″E/52,153056 20,848611[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Pęcice – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie pruszkowskim, w gminie Michałowice^[4][5]. Leży nad rzeką Utratą. Wśród zabytków znajdujących się w miejscowości wymienić należy kościół parafialny, pałac z parkiem, folwark i dwa cmentarze.

Wieś szlachecka położona była w 1580 roku w powiecie warszawskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego^[6].

Historia

Jest to stara wieś istniejąca już przed powstaniem parafii. Miejscowość nosi nazwę słowiańską dzierżawczą, patronimiczną, prawdopodobnie od imienia Pęcień, Pęcisław, Pęczek^[7].

Parafia w Pęcicach została założona w XIII wieku z fundacji rodu Pierzchałów z gniazda rodowego z Pęcic i kilku okolicznych miejscowości. W XV wieku należało do niej 13 miejscowości^[8].

W XVI wieku wieś dzielono na Pęcice tzw. szlacheckie, Pęcice tzw. kościelne oraz Salino – Pęcice, z których ta ostatnia nomenklatura istniała nie dłużej niż 100 lat^[9].

Do początku XVII wieku wieś składająca się z kilku folwarków znajdowała się w rękach szlachty herbu Pierzchała (Pęciccy) oraz Chądzyńskich herbu Ciołek. Kolejni Chądzyńscy dokupowali pola w sąsiedniej wsi Reguły^[10].

Pod koniec XVII wieku jednym z właścicieli był Górski herbu Bożawola, który w XVIII wieku przyłączył do folwarku sąsiednią wieś Chlebowo, oraz dalsze części wsi Reguły.

Pod koniec XVIII wieku pęcicki majątek ze wszystkimi przydatkami w okolicznych wsiach przeszedł z rąk rodziny Górskich w ręce Pawła Zaborowskiego przez poślubioną przez niego Konstancję z Górskich.

W roku 1808 dobra nabył Jan Paweł Sapieha i zbudował tu pałac (tzw. cassino) jako miejsce podmiejskich bankietów dla towarzystwa wolnomularzy stowarzyszonych w Loży Braci Polaków Zjednoczonych na Wschodzie Warszawy^[11] Następnie nabyte ponownie przez Zaborowskich. W roku 1818 kupione przez Antoniego Bieńkowskiego herbu Korwin. Bieńkowski dokupił następnie kolejne części okolicznych wsi Czechowic, Szamotów, Kaliszów i Reguł. W roku 1832 dobra nabyte zostały przez Popławskich herbu Jastrzębiec. Poprzez Marię z Popławskich zamężną z Łuszczewskim przeszły w posiadanie Łuszczewskich herbu Korczak^[12].

Do roku 1945 majątek znajdował się w rękach rodziny Marylskich herbu Ostoja (Antoni Marylski senior adoptowany został przez małżeństwo Łuszczewskich^[13]).

Jesienią 1914 roku podczas I wojny światowej Pęcice znalazły się na linii frontu między wojskami rosyjskimi i niemieckimi (miejscowość kilkakrotnie przechodziła z rąk do rąk). Rosyjski kontratak odbił wieś, a pałac, w piwnicach którego schroniła się miejscowa ludność, ostrzelała artyleria niemiecka. W wyniku ostrzału pałac uległ zniszczeniu i spaleniu. Duże szkody wyrządzono też w samej wsi, jak i w budynku miejscowego kościoła (pociski z tych wydarzeń do dziś tkwią w jednej z jego ścian). Pozostałością tych walk zwanych „bitwą o Pruszków” jest znajdujący się na północny wschód od Pęcic cmentarz poległych tu żołnierzy.

Po wybuchu powstania warszawskiego, pomiędzy 1 a 2 sierpnia 1944, wycofująca się z warszawskiej dzielnicy Ochota grupa 700 powstańców pod dowództwem komendanta obwodu, ppłk. Mieczysława Sokołowskiego ps. „Grzymała”, przemieszczając się wzdłuż linii kolejki EKD, próbowała się przedostać do lasów sękocińskich poprzez Reguły i Pęcice, gdzie natknęła się na Niemców. W wyniku spotkania doszło do potyczki, w efekcie której większość 700-osobowego zespołu przebiła się w rejon Sękocina, a 67 powstańców zostało pochwyconych, po czym w większości zamordowanych. Zwłoki ofiar ekshumowano w 1946 i w większości zidentyfikowano. Na miejscu zbrodni ustawiono symboliczne mauzoleum.

 Osobny artykuł: Bój pod Pęcicami.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa warszawskiego.

Zabytki

Kościół pw. św. Piotra i Pawła

Kościół św. Piotra i Pawła

We wsi znajduje się kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła, klasycystyczny, murowany, zbudowany w latach 1825–1832 według projektu Jana Postawki^[14]. Wnętrze posiada interesujące zabytkowe wyposażenie, między innymi fragmenty rozbitego w roku 1914 późnorenesansowego nagrobka Andrzeja Chądzyńskiego. Przy kościele cmentarz parafialny. Na jego terenie kilka zabytkowych nagrobków, między innymi rodziny Popławskich, Tarczewskich, Marylskich. Przed kościołem figura NMP fundacji Popławskich.

Pałac

Dwór w Pęcicach

Pałac klasycystyczny został zbudowany w latach 1808–1809 prawdopodobnie wg projektu Fryderyka Alberta Lessla, w późniejszych czasach kilkakrotnie rozbudowywany. Prawie całkowicie zrujnowany w czasie I wojny światowej, odbudowany w latach dwudziestych XX wieku. Na attyce budynku nad wejściem znajduje się napis, umieszczony tu w czasie odbudowy po I wojnie: Jam Dwór Polski. Co Walczy Mężnie i Strzeże Wiernie.

Wokół pałacu rozciąga się park krajobrazowy założony w latach 1808–1809 wg projektu Jana Chrystiana Schucha. W parku znajduje się staw z wyspą, lodownia, figurka NMP dwudziestowieczna, oraz pomnik poległych w roku 1944 powstańców. Występuje tu wiele cennych okazów drzew, między innymi: 250-letnie wiązy szypułkowe, oraz lipa drobnolistna o obwodzie 755 cm (w 2015), wiek ocenia się na 350 lat; to jedna z najgrubszych lip na Mazowszu^[15]. Teren parku łączy się z 50-hektarowym obszarem stawów, założonych w XIX wieku, zasilanych przez rzekę Utratę, na których gnieździ się wiele gatunków ptactwa wodnego.

Dziś pałac znany jest pod nazwą Dwór Polski.

W 1990 roku we dworze na piętrze kilka pokoi wynajmował kandydat na prezydenta RP Stanisław Tymiński^[16].

W latach 1990–1991 pałac w Pęcicach był siedzibą spółki Art-B, a jej szefowie, Bogusław Bagsik i Andrzej Gąsiorowski, przyjmowali w nim polityków wszystkich ówczesnych partii^[17]. Do niedawna mieścił się w nim pensjonat „Dwór Polski”, obecnie obiekt jest zamknięty.

Obok parku, na terenie folwarku znajduje się kilka zabytkowych budynków starszych od pałacu: rządcówka (1785), dwukondygnacjowa stajnia i spichlerz lub dawny młyn. Do niedawna na terenie parku znajdowały się ruiny (zniszczonej w 1914) klasycystycznej murowanej karczmy.

Przy północnym narożniku parku znajduje się żeliwny krzyż przydrożny ufundowany przez Popławskich w roku 1856^[18]

Cmentarz z I wojny światowej

Cmentarz ofiar I wojny światowej

Krzyż łaciński i krzyż prawosławny na środku terenu cmentarza poświęconego ofiarom pierwszej wojny światowej w Pęcicach

Widok sprzed cmentarza

Ujęcie z rogu cmentarza – widok na cały teren cmentarza

Krzyż upamiętniający ofiary mordu Hitlera w latach 1940-1944 na terenie cmentarza ofiar pierwszej wojny światowej w Pęcicach

Ujęcie z rogu cmentarza – widok na cały teren cmentarza

Grób Ignacego Tarczyńskiego, na terenie cmentarza ofiar I wojny światowej w Pęcicach. Żył 37 lat. Zmarł śmiercią żołnierza w 1914 roku. Jest to jedyny zidentyfikowany polski grób na tym cmentarzu. Pozostałe należą do Niemców i Rosjan poległych w bitwie w Pęcicach podczas I wojny światowej.

Tablica informacyjna przed wjazdem na polną uliczkę prowadzącą do cmentarza w Pęcicach

Cmentarz wojskowy z 1914 roku w Pęcicach

W sąsiedztwie (52°09′25″N 20°51′06″E/52,157000 20,851800) znajduje się cmentarz żołnierzy niemieckich i rosyjskich (w tym Polaków) poległych w 1914 roku, o wymiarach około 53 na 17 metrów. Przed I wojną światową w miejscu tym odkryto relikty cmentarzyska, prawdopodobnie z okresu kultury łużyckiej^[19].

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 98987
2. Wieś Pęcice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-11-29] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 909 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. GUS. Wyszukiwarka TERYT
5. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
6. Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 267.
7. Aleksander Gieysztor: Wiejska przeszłość Pruszkowa i jego okolic w średniowieczu i dobie nowożytnej – Dzieje Pruszkowa. Warszawa: KiW, 1983. Brak numerów stron w książce
8. Jozef Nowacki: Dzieje archidiecezji poznańskiej. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1959-1964. Brak numerów stron w książce
9. W. Małcużyński: Rozwój terytorialny miasta Warszawy. Warszawa: Drukarnia E Lubowskiego i Ska, 1900. Brak numerów stron w książce
10. W. Knapiński: Notaty do historii kościołów w Diecezji Warszawskiej. maszynopis powielony, 1948, w zbiorach KOBIDZ, Warszawa, 1948. Brak numerów stron w książce
11. Z. Baranowska: Dokumentacja historyczno-architektoniczna PKZ. Warszawa: maszynopis, 1970. Brak numerów stron w książce
12. Galicka, Sygietyńska: Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10, zeszyt 17. Warszawa: 1968.Sprawdź autora:1. Brak numerów stron w książce
13. Jacek Moskwa: Antoni Marylski i Laski. Kraków: Znak, 1897. Brak numerów stron w książce
14. Tomasz Terlecki: Wiejski Komorów. Warszawa: Studio Bąk, 2009. Brak numerów stron w książce
15. Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. s. 353.
16. Pęcice: Awantury w małym dworku. „Rzeczpospolita”, 14 sierpnia 2000. [dostęp 2023-04-11]. brak numeru strony
17. Joanna Solska. Co zostało po Art B. „Polityka”, s. 21–23, 13 lipca 2011. [dostęp 2011-09-03]. 
18. Galicka, Sygietyńska: Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10, zeszyt 17. 1968.Sprawdź autora:1. Brak numerów stron w książce
19. Antoni Marylski: Niemcy przed Warszawą. Epizod z Wielkiej Wojny. Warszawa: Wyd. Perzyński, Niklewicz i Ska, 1921. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Pęcice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 33 .
• Pęcice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 442 .
• Awantury w małym dworku