Rabirius

Ten artykuł dotyczy architekta rzymskiego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Część zachowanych murów monumentalnego pałacu Domicjana

Rabiriusz (Rabirius) – rzymski architekt działający w drugiej połowie I wieku n.e. Jako cesarski budowniczy był twórcą szeregu obiektów architektonicznych powstałych w tym okresie.

Znany jedynie dzięki literackiemu przekazowi w epigramatach Marcjalisa, urodził się zapewne po roku 30 p.n.e. i w młodości mógł być świadkiem wielkich prac budowlanych związanych ze wznoszeniem m.in. pałacu Nerona – tzw. Złotego Domu (Domus Aurea). Nie można wykluczyć, że w nich współuczestniczył, nim został nadwornym architektem Domicjana. Z jednego z utworów (Epigrammata X, 71) poety, również bliskiego kręgom dworskim, wiadomo, że boleśnie przeżył równoczesną śmierć obojga rodziców. Według nowszych ustaleń zgon jego należy umieszczać ok. 110-115 r. n.e.[1]

Zgodnie ze świadectwem wyrażającego swój podziw Marcjalisa (Epigrammata VII, 56), był przede wszystkim twórcą wielkiego kompleksu pałacowego na Palatynie wzniesionego w Rzymie dla Domicjana. Dla tegoż cesarza miał wybudować willową rezydencję w Górach Albańskich nieopodal Rzymu (Villa Albanum Domitiani)[2].

Dolny dziedziniec wewnętrzny Domus Augustana

Imponujący pałac Flawiuszy na Palatynie był oficjalną rezydencją panującego do końca cesarstwa. Olbrzymi kompleks dzielił się na dwie części: publiczną, reprezentacyjną (tzw. Domus Flavia) oraz rozleglejszą prywatną, mieszkalną (Domus Augustana). W pierwszej szczególne znaczenie miały trzy pomieszczenia od strony głównego wejścia: recepcyjna Aula Regia – rodzaj sali tronowej z posągiem cesarza (zamiast Jowisza), oraz usytuowane po bokach: domowa kaplica (lararium) i bazylika (basilica Iovis). W zamyśle symbolizowały one trojaką władzę panującego: wykonawczą, sakralną i sądowniczą.

Część mieszkalna rozmieszczona na kilku poziomach, obejmowała m.in. olbrzymią salę jadalną (caenatio Iovis) rozbitą na szereg pomieszczeń, a także przylegający stadion (Stadium Palatium) z wydzielonym hipodromem i z luksusową lożą cesarską (pulvinar). Oprócz bibliotek i sal recepcyjnych całość urozmaicały portykowe dziedzińce (perystyle) z zielenią i fontannami oraz nimfea. Pozostałości tych gmachów wskazują, że jako główny materiał budowlany twórca wykorzystywał ówczesny beton (opus caementicium), okładając mury barwnym marmurem i często stosując w przesklepieniach łuki i kopuły.

Jak zauważono, w całości tego zespołu architektonicznego uderza doskonałe ogólne rozplanowanie, wyodrębnienie sali centralnej spośród przyległych pomieszczeń i w pełni przejawia się typowe dla rzymskiej architektury mistrzowskie rozwiązanie zagadnienia przestrzennego[3].

Poza tym z imieniem Rabiriusza jako cesarskiego architekta łączy się budowę na Polu Marsowym stadionu Domicjana[4] z przylegającym do niego odeonem. Przypuszczalnie mógł być również twórcą tzw. forum przejściowego (forum transitorium) – późniejszego Forum Nerwy, oddanego do użytku przez tego cesarza w 97 r.[5] Przypisuje mu się też prace przy regulacji rzeki Volturno oraz przy arterii Via Domitiana łączącej Puteoli z Sinuessą, wraz z budową na niej mostu i łuku triumfalnego. Panuje pogląd, że „wywarł on swoiste piętno na całym budownictwie epoki”[6].

Dyskusyjny, ale prawdopodobny jest udział Rabiriusza w planowaniu Forum Trajana, będącego ostatecznie dziełem współczesnego mu Apollodora z Damaszku, a także kwestia, w jakim stopniu plany te zostały wykorzystane przez jego następcę[7].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ William Lloyd MacDonald: The Architecture of the Roman Empire. An introductory study. Yale University Press, 1982, t. 1, s. 124-125.
  2. ↑ Posiadłość o powierzchni ok. 1400 ha, gdzie cesarz głównie spędzał czas na ulubionych polowaniach (Swetoniusz: Żywoty cezarów, Domicjan 19).
  3. ↑ Kazimierz Kumaniecki: Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa: PWN, 1965, s. 481.
  4. ↑ W miejscu dzisiejszego Piazza Navona, który ogólnie powtarza jego kształt i wymiary; wzniesiony w 86 r. obok term Nerona, zrujnowany już w V wieku n.e. (Por. Swetoniusz: Żywoty cezarów, Domicjan 5).
  5. ↑ Por. Swetoniusz: Żywoty cezarów, Domicjan 5.
  6. ↑ Anna Sadurska: W cieniu Panteonu. O sztuce starożytnego Rzymu. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1965, s. 94.
  7. ↑ Giuseppe Lugli: Date de la fondation du forum de Trajan w: "Comptes-rendus des séances de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres" t. 109 (1965), s. 235-237.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Janusz A. Ostrowski: Słownik artystów starożytności. Architektura, rzeźba, malarstwo, rzemiosło artystyczne. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1994, s. 178-179.
  • Jean-Claude Fredouille: Słownik cywilizacji rzymskiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1998, s. 238.
  • Slovník antické kultury. Praha: Vydavateľstvo Svoboda, 1974, s. 523.
  • Gajusz Swetoniusz Trankwillus: Żywoty cezarów. Przeł. J. Niemirska-Pliszczyńska. Wrocław: Ossolineum, 1987.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]