Rafidofora

Rafidofora
	; Rhaphidophora pertusa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	obrazkowate
Podrodzina	Monsteroideae
Rodzaj	rafidofora
	Nazwa systematyczna
	Rhaphidophora Hassk.; Flora 25 (2) Beibl. 1: 11 (1842)
	Typ nomenklatoryczny
	Rhaphidophora lacera Hassk. [=Rhaphidophora pertusa (Roxb.) Schott]
Synonimy
	Raphidophora Hassk. (orth. var.); Afrorhaphidophora Engl.;
	Raphidophora Hassk. (orth. var.); Afrorhaphidophora Engl.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rafidofora (Rhaphidophora Hassk.) – rodzaj wieloletnich i wiecznie zielonych roślin z rodziny obrazkowatych, obejmujący 97 gatunków, występujących w tropikalnej Afryce, Chinach, wschodniej Azji, na Subkontynencie Indyjskim, w Indochinach, Azji Południowo-Wschodniej, Australii oraz na wyspach zachodniego Pacyfiku^[4], gdzie zasiedlają subtropikalne i tropikalne lasy wilgotne i deszczowe^[5]. Nazwa rodzaju pochodzi od greckich słów ραφιδος (rhaphidos – igła) i φέρω (phero – nosić) i odnosi się do obecności w tkankach tych roślin makroskopowych, igłowatych, jednokomórkowych trichosklereidów^[5].

Rodzaj posiada homonim w taksonomii zoologicznej: Rhaphidophora Serville – rodzaj owadów z rodziny śpieszkowatych^[6].

Morfologia

Pokrój: Średniej wielkości do ogromnych, smukłe do rozłożystych, lepto- lub pachykauliczne, jednako- lub różnolistne (niektóre populacje R. beccarii są neoteniczne) liany, bardzo rzadko rośliny płożące lub reofity (R. beccarii). Po uszkodzeniu tkanki wydzielają przezroczysty, pozbawiony zapachu, klejący sok, wysychający, koagulujący do postaci żółtawego żelu lub twardniejący^[7]. Tkanki rafidofor zawierają jednocentymetrowe, jednokomórkowymi trichosklereidy^[5].

Łodyga

U dorosłych roślin z tego rodzaju można wyróżnić trzy typy łodygi:

nierozgałęzioną, czepną, ukorzeniającą się na całej długości, tworzącą boczne pędy kwiatostanowe (np. R. lobbii, R. puberula),
nierozgałęzioną, czepną i kwitnącą (np. R. korthalsii),
nierozgałęziony pęd główny i boczne pędy czepne i kwitnące (np. R. foraminifera).

W każdym przypadku łodygi dzielą się na różnej długości międzywęźla oddzielone widocznymi bliznami liściowymi. Starsze pędy drewniejące, skorkowaciałe lub o papierowatej skórce. U niektórych gatunków obecne są wąsowate, bardzo długie pędy czepne, które ukorzeniają się po osiągnięciu podłoża.

Korzenie: Z węzłów lub międzywęźli wyrasta rzadko lub gęsto wiele korzeni czepnych. Korzenie powietrzne bądź bardzo rzadkie bądź liczne, smukłe, włoskowate lub łuskowate, często drewniejące^[7].

Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Rośliny tworzą wiele liści właściwych na kolankowatych wierzchołkowo ogonkach, tworzących długą pochwę. Blaszki liściowe lancetowate lub podłużne, mniej więcej skośne, całobrzegie i perforowane lub pierzastodzielne do pierzastosiecznych, często bardzo duże. Nerwacja pierwszorzędowa pierzasta, zbiegająca do żyłki marginalnej. Użyłkowanie drugorzędowe poprzeczne, mniej więcej równoległo-pierzaste, dalsze siatkowate^[5].

Kwiaty: Rośliny tworzą pojedynczy (bardzo rzadko więcej) kwiatostan typu kolbiastego pseudancjum na krótkim pędzie kwiatostanowym. Pochwa kwiatostanu łódkokształtna. Kolba cylindryczna lub stożkowata, zgrubiała, często bardzo gruba, siedząca lub osadzona na krótkiej szypule, krótsza od pochwy. Kwiaty obupłciowe, pozbawione okwiatu, zbudowane z 4 wolnych pręcików i pojedynczej zalążni. Pręciki o podłużno-równowąskich nitkach i krótszych od nich główkach zbudowanych z eliptycznych pylników otwierających się przez podłużną szczelinę. Zalążnia odwrotnie stożkowato-pryzmatyczna, ścięta, 1-komorowa lub 2-komorowa, o nie w pełni zrośniętych przegrodach, wielozalążkowa. Zalążki anatropowe, powstające ze ściennego lub bazalnego łożyska. Szyjka słupka zwykle szersza od zalążni, zakończona szerokim, eliptycznym, podłużnym lub punktowym znamieniem^[5].

Owoce: Czerwone lub żółte jagody, zwykle wielonasienne. Nasiona podłużne, o cienkiej, gładkiej, lśniącej i czarnej łupinie. Bielmo obfite^[5].

Gatunki podobne: Przedstawiciele rodzaju epipremnum. Różnice obejmują liczbę i położenie zalążków oraz kształt i wielkość nasion^[8].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 60, 120 (42, 54, 56)^[5].

Systematyka

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016): Należy do plemienia Monstereae^[9], podrodziny Monsteroideae, rodziny obrazkowatych (Araceae), rzędu żabieńcowców (Alismatales) w kladzie jednoliściennych (ang. monocots)^[2].

Gatunki^[4]

Rhaphidophora acuminata Merr.
Rhaphidophora africana N.E.Br.
Rhaphidophora angustata Schott
Rhaphidophora araea P.C.Boyce
Rhaphidophora australasica F.M.Bailey
Rhaphidophora balgooyi P.C.Boyce
Rhaphidophora banosensis P.C.Boyce
Rhaphidophora beccarii (Engl.) Engl.
Rhaphidophora bonii Engl. & K.Krause
Rhaphidophora brevispathacea Engl. & K.Krause
Rhaphidophora calophylla Schott
Rhaphidophora chevalieri Gagnep.
Rhaphidophora conica Engl.
Rhaphidophora conocephala Alderw.
Rhaphidophora corneri P.C.Boyce
Rhaphidophora crassicaulis Engl. & K.Krause
Rhaphidophora crassifolia Hook.f.
Rhaphidophora cravenschoddeana P.C.Boyce
Rhaphidophora cretosa P.C.Boyce
Rhaphidophora cryptantha P.C.Boyce & C.M.Allen
Rhaphidophora cylindrosperma Engl. & K.Krause
Rhaphidophora dahlii Engl.
Rhaphidophora decursiva (Roxb.) Schott
Rhaphidophora discolor Engl. & K.Krause
Rhaphidophora dulongensis H.Li
Rhaphidophora elliptica Ridl.
Rhaphidophora elliptifolia Merr.
Rhaphidophora elmeri Engl. & K.Krause
Rhaphidophora falcata Ridl.
Rhaphidophora floresensis P.C.Boyce
Rhaphidophora foraminifera (Engl.) Engl.
Rhaphidophora formosana Engl.
Rhaphidophora fortis P.C.Boyce

Rhaphidophora geniculata Engl.
Rhaphidophora glauca (Wall.) Schott
Rhaphidophora gorokensis P.C.Boyce
Rhaphidophora guamensis P.C.Boyce
Rhaphidophora hayi P.C.Boyce & Bogner
Rhaphidophora honkongensis Schott
Rhaphidophora hookeri Schott
Rhaphidophora intonsa P.C.Boyce
Rhaphidophora intrusa P.C.Boyce
Rhaphidophora jubata P.C.Boyce
Rhaphidophora kokodensis P.C.Boyce
Rhaphidophora koordersii Engl.
Rhaphidophora korthalsii Schott
Rhaphidophora laichauensis Gagnep.
Rhaphidophora latevaginata M.Hotta
Rhaphidophora lobbii Schott
Rhaphidophora luchunensis H.Li
Rhaphidophora maingayi Hook.f.
Rhaphidophora manipurensis Engl. & K.Krause
Rhaphidophora megaphylla H.Li
Rhaphidophora megasperma Engl.
Rhaphidophora megastigma Engl.
Rhaphidophora microspadix K.Krause
Rhaphidophora mima P.C.Boyce
Rhaphidophora minor Hook.f.
Rhaphidophora moluccensis Engl. & K.Krause
Rhaphidophora montana (Blume) Schott
Rhaphidophora monticola K.Krause
Rhaphidophora neoguineensis Engl.
Rhaphidophora nicolsonii P.C.Boyce
Rhaphidophora okapensis P.C.Boyce & Bogner
Rhaphidophora oligosperma Alderw.

Rhaphidophora ovoidea A.Chev.
Rhaphidophora pachyphylla K.Krause
Rhaphidophora parvifolia Alderw.
Rhaphidophora peepla (Roxb.) Schott
Rhaphidophora peeploides Engl.
Rhaphidophora perkinsiae Engl.
Rhaphidophora pertusa (Roxb.) Schott
Rhaphidophora petrieana A.Hay
Rhaphidophora philippinensis Engl. & K.Krause
Rhaphidophora pilosa P.C.Boyce
Rhaphidophora puberula Engl.
Rhaphidophora sabit P.C.Boyce
Rhaphidophora sarasinorum Engl.
Rhaphidophora schlechteri K.Krause
Rhaphidophora schottii Hook.f.
Rhaphidophora spathacea Schott
Rhaphidophora spuria (Schott) Nicolson
Rhaphidophora stenophylla K.Krause
Rhaphidophora stolleana Engl. & K.Krause
Rhaphidophora sulcata Gagnep.
Rhaphidophora sylvestris (Blume) Engl.
Rhaphidophora talamauana Alderw.
Rhaphidophora tenuis Engl.
Rhaphidophora ternatensis Alderw.
Rhaphidophora tetrasperma Hook.f.
Rhaphidophora teysmanniana Engl. & K.Krause
Rhaphidophora todayensis K.Krause
Rhaphidophora tonkinensis Engl. & K.Krause
Rhaphidophora typha P.C.Boyce
Rhaphidophora ustulata P.C.Boyce
Rhaphidophora versteegii Engl. & K.Krause
Rhaphidophora waria P.C.Boyce

Zagrożenie i ochrona

Rhaphidophora pusilla została uwzględniona w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jako gatunek narażony na wyginięcie (Vulnerable D2), występujący w dwóch lokalizacjach: na górze Crystal w Gabonie i górze Bakossi w Kamerunie^[10]. Zgodnie z World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae) takson ten uznawany jest za synonim Rhaphidophora africana^[4].

Zastosowania

Rośliny lecznicze: Rhaphidophora pertusa w medycynie tradycyjnej jest stosowana jako remedium na jad węży po ukąszeniach^[11]. Badania przeprowadzone w 2010 roku wykazały, że części naziemne roślin tego gatunku wykazują silne działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe oraz hamują peroksydację lipidów^[12]. Nepalczycy stosują pastę z roślin gatunku R. glauca zewnętrznie na rany^[13]. Z suszu liści i łodyg roślin gatunku R. decursiva wydorębiono 6 związków chemicznych o działaniu antymalarycznym^[14].

Rośliny ozdobne: W przeszłości do rodzaju rafidofora należała popularna roślina pokojowa Rhaphidophora aurea (pol. rafidofora złota), obecnie zaliczana do rodzaju epipremnum (epipremnum złociste).

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-19] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-10-10]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Rafael Govaerts, David G. Frodin: World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. [dostęp 2010-10-19]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Simon J. Mayo, Josef Bogner, Peter C. Boyce: The Genera of Araceae. Eleanor Catherine (ilustr.). Kew: The Trustees, Royal Botanic Gardens, 1997, s. 128-131. ISBN 1-900347-22-9. OCLC 468572283. (ang.).
↑ Taxa hierarchy: Rhaphidophora Serville. [dostęp 2010-10-22]. (ang.).
↑ ^a ^b Peter C. Boyce. The Genus Rhaphidophora Hassk. (Araceae-Monsteroideae-Monstereae) in Borneo. „Gardens' Bulletin Singapore”. 53, s. 19-74, 2001. (ang.).
↑ S.J. Mayo, J. Bogner i P.C. Boyce: Araceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. IV: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer, 1998, s. 40. ISBN 3-540-64061-4. (ang.).
↑ L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153-1165, 2008. (ang.).
↑ I.I. Darbyshire I.I., Rhaphidophora pusilla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-10-22] (ang.).
↑ Walter H. Lewis: Medical botany: plants affecting human health. Hoboken: John Wiley & Sons, 2003, s. 558. ISBN 0-471-62882-4.
↑ A. Linnet (et al.). Anti-inflammatory, analgesic and anti-lipid peroxidative effects of Rhaphidophora pertusa.... „Indian Journal of Natural Products and Resources”. 1 (1), s. 5-10, 2010. (ang.).
↑ N. P. Manandhar, Sanjay Manandhar: Plants and people of Nepal. Portland, Or.: Timber Press, 2002, s. 393. ISBN 0-88192-527-6.
↑ Hong-Jie Zhang (et al.). Antimalarial Compounds from Rhaphidophora decursiva. „Journal of Natural Products”. 64 (6), s. 772–777, 2001. DOI: 10.1021/np010037c. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia wybranych gatunków na stronie International Aroid Society (ang.)

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-19] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-10-10]. (ang.).

[kew-4] Rafael Govaerts, David G. Frodin: World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. [dostęp 2010-10-19]. (ang.).

[goa-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Simon J. Mayo, Josef Bogner, Peter C. Boyce: The Genera of Araceae. Eleanor Catherine (ilustr.). Kew: The Trustees, Royal Botanic Gardens, 1997, s. 128-131. ISBN 1-900347-22-9. OCLC 468572283. (ang.).

[owad-6] Taxa hierarchy: Rhaphidophora Serville. [dostęp 2010-10-22]. (ang.).

[rev-7] Peter C. Boyce. The Genus Rhaphidophora Hassk. (Araceae-Monsteroideae-Monstereae) in Borneo. „Gardens' Bulletin Singapore”. 53, s. 19-74, 2001. (ang.).

[kubitzki-8] S.J. Mayo, J. Bogner i P.C. Boyce: Araceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. IV: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer, 1998, s. 40. ISBN 3-540-64061-4. (ang.).

[cabrera-9] L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153-1165, 2008. (ang.).

[IUCN-10] I.I. Darbyshire I.I., Rhaphidophora pusilla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-10-22] (ang.).

[jad-11] Walter H. Lewis: Medical botany: plants affecting human health. Hoboken: John Wiley & Sons, 2003, s. 558. ISBN 0-471-62882-4.

[med-12] A. Linnet (et al.). Anti-inflammatory, analgesic and anti-lipid peroxidative effects of Rhaphidophora pertusa.... „Indian Journal of Natural Products and Resources”. 1 (1), s. 5-10, 2010. (ang.).

[glauca-13] N. P. Manandhar, Sanjay Manandhar: Plants and people of Nepal. Portland, Or.: Timber Press, 2002, s. 393. ISBN 0-88192-527-6.

[mal-14] Hong-Jie Zhang (et al.). Antimalarial Compounds from Rhaphidophora decursiva. „Journal of Natural Products”. 64 (6), s. 772–777, 2001. DOI: 10.1021/np010037c. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]