Rozbiał

Rozbiał
Ilustracja
Mesua ferrea
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

malpigiowce

Rodzina

gumiakowate

Rodzaj

rozbiał

Nazwa systematyczna
Mesua L.
Sp. Pl. 515. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

M. ferrea L.[3]

Synonimy
  • Nagatampo Adanson[3]
  • Vidalia Fern.-Vill.[4]
Multimedia w Wikimedia Commons

Rozbiał[5] (Mesua L.) – rodzaj roślin z rodziny gumiakowatych (Calophyllaceae). Obejmuje 5[6]–7[7] gatunków. Cztery z nich są endemitami Ghatów Zachodnich w Indiach, a zasięg całego rodzaju obejmuje poza Półwyspem Indyjskim Sri Lankę, Półwysep Indochiński i Archipelag Malajski[6]. Najszerzej rozprzestrzeniony gatunek – Mesua ferrea – jako introdukowany rośnie także w Chinach[8].

Drzewa z gatunku Mesua ferrea traktowane są jako święte w Indiach i w Wietnamie, gdzie sadzone są przy świątyniach[6]. Jest to jedno z tzw. drzew żelaznych – jest tak twarde i ciężkie, że nie nadaje się do obróbki siekierami, lecz wyłącznie maszynowej[9]. Wykorzystywane jest do wyrobu słupów, podkładów kolejowych i na fornir[9], dawniej wykonywano z niego włócznie[6]. Pachnące kwiaty wykorzystywane są w lecznictwie, kosmetyce (w tym w przemyśle perfumeryjnym[9]) oraz do aromatyzowania wypełnienia poduszek[6]. Nasiona zawierają 79% oleju i stanowią główne źródło tego surowca dla ludu Dai[6]. Ze względu na znaczenie użytkowe i ozdobne kwiaty gatunek M. ferrea jest popularnie uprawiany, zwłaszcza w Indiach i na Jawie[10].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Drzewa. Jeszcze na etapie siewki szczytowy pąk obumiera i pęd kontynuuje wzrost z pąków bocznych. Rośliny nagie lub z jednokomórkowymi włoskami[10].
Liście
Naprzeciwległe, ogonkowe, pojedyncze, całobrzegie i skórzaste. Blaszka liściowa z licznymi cienkimi żyłkami drugiego rzędu. Przejrzyste gruczołki w blaszce zwykle bardzo drobne[8].
Kwiaty
Obupłciowe, wyrastają pojedynczo lub w kwiatostanach liczących po 2–6 kwiatów w kątach liści. Działki kielicha i płatki korony zwykle w liczbie czterech, rzadziej pięciu[8][10]. Pręciki bardzo liczne (do tysiąca[6]), do 4 mm długości[10], mają wolne nitki i tworzą pierścień wokół słupka. Ten utworzony jest z dwóch owocolistków – zalążnia jest dwukomorowa, w każdej komorze znajdują się dwa zalążki. Szyjka słupka pojedyncza, na końcu z palczasto podzielonym znamieniem[8].
Owoce
Drewniejące torebki, z trwałą, także drewniejącą przegrodą. Zawierają od jednego do czterech nasion[8].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj z rodziny gumiakowatych Calophyllaceae. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych rodzaj zaliczany był do szeroko ujmowanej rodziny kluzjowatych Clusiacaceae/Guttiferae[4].

Do rodzaju bywają włączane w niektórych ujęciach rośliny z rodzaju Kayea (ok. 75 gatunków z Azji Południowo-Wschodniej)[6].

Wykaz gatunków według The Plant List[7]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-26] (ang.).
  3. ↑ a b c Mesua Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2020-01-26].
  4. ↑ a b Genus: Mesua L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-26].
  5. ↑ Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 1052. ISBN 83-214-1305-6.
  6. ↑ a b c d e f g h David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 249, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b Mesua. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-01-26].
  8. ↑ a b c d e Xi-wen Li, Jie Li, Peter Stevens: Mesua Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-26].
  9. ↑ a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 29. ISBN 83-7079-779-2.
  10. ↑ a b c d K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IX. Flowering Plants. Eudicots. Berlin, Heidelberg, New York: Springer, 2007, s. 59. ISBN 978-3-540-32214-6.