Runowo Krajeńskie

Runowo Krajeńskie

wieś
Ruiny pałacu z końca XVI wieku
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	sępoleński
Gmina	Więcbork
Liczba ludności (III 2011)	877[2]
Strefa numeracyjna	52
Kod pocztowy	89-421[3]
Tablice rejestracyjne	CSE
SIMC	0099872
Położenie na mapie gminy Więcbork Runowo Krajeńskie
Położenie na mapie Polski Runowo Krajeńskie
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Runowo Krajeńskie
Położenie na mapie powiatu sępoleńskiego Runowo Krajeńskie
53°19′49″N 17°27′15″E/53,330278 17,454167[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół pw. Trójcy Świętej z XVII w.

Runowo Krajeńskie – wieś krajeńska w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie sępoleńskim, w gminie Więcbork.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bydgoskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego (2011) liczyła 877 mieszkańców^[2]. Jest drugą co do wielkości miejscowością gminy Więcbork. Przez miejscowość przepływa Orla, rzeka dorzecza Warty. Wieś położona przy jeziorach Runowskim Dużym i Runowskim Małym.

Części wsi

Integralne części wsi Runowo Krajeńskie^[4][5]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0099889	Runowo-Kolonia	część wsi
0099895	Runowo-Młyn	część wsi

Początki

Ruiny pałacu z lotu ptaka

Najstarsze zapisy z 1325 r. informują, że Runowo należało do cystersów z Byszewa. Potem miejscowość przeszła w ręce rodziny Orzelskich. Fundatorem renesansowego dworku w Runowie z przełomu XVI/XVII w. był Jan Orzelski. Najmłodsza jego córka – Izabela została żoną Mikołaja Działyńskiego, podkomorzego dobrzyńskiego. W ten sposób Runowo przeszło w późniejszym okresie w posiadanie Działyńskich.

Od 1660 r. w Runowie istnieje rzymskokatolicka parafia Świętej Trójcy^[6].

Szkolnictwo

Zabór pruski

Historia szkoły podstawowej w Runowie Krajeńskim sięga XIX wieku – okresu kiedy tereny Krajny były pod zaborem pruskim. Do wybuchu I wojny światowej językiem wykładowym był niemiecki. Istniały dwie szkoły:

• I oddział – mieścił się w miejscu obecnej szkoły
• II oddział – mieścił się w miejscu obecnego przedszkola.

XX-lecie międzywojenne

Zaraz po wojnie istniała szkoła rzymskokatolicka, a później powszechna. Od roku 1918 aż po II wojnę światową kierownikiem szkoły był działacz społeczno-kulturalny wsi Jan Figurski. Szkoła tego okresu to nauczanie polsko-niemieckie. Liczba uczniów w tych latach wahała się w granicach 180-190.

II wojna światowa

W pierwszych dniach okupacji kierownikiem szkoły z polecenia władz hitlerowskich został Rudolf Schmidt, który prowadził w szkole zaciętą hitleryzację i germanizację. Do szkoły mogli uczęszczać tylko ci, którzy urodzili się na Pomorzu, pozbawione nauki były dzieci ludzi przybyłych z Kongresówki. Polacy w czasie okupacji uczyli się w budynku obecnego przedszkola, natomiast Niemcy w budynku obecnej szkoły. W roku 1945 szkoła zamieniła się w szpital polowy Armii Czerwonej.

Czasy polskie

11 kwietnia 1945 roku młodzież polska na nowo zaczęła uczyć się w języku. W dniu otwarcia placówki zgłosiło się 146 ochotników. Były to dzieci w wieku 7–15 lat. Po zbadaniu poziomu umysłowego podzielono dzieci na cztery klasy.

W styczniu 1951 spalił się budynek szkoły. Z powodu zaistniałych trudności dzieci uczyły się w budynku obecnego przedszkola. W tym okresie w szkole odbywały się uroczystości zgodne z panującym wówczas ustrojem, promujące przyjaźń polsko-radziecką. Około roku 1960 uczęszczało do szkoły 130 dzieci, w tym uczniowie dochodzący z Borzyszkowa do klas VI–VII. Zorganizowano szkołę dla pracujących stopnia podstawowego. Rozpoczęto starania o przywrócenie budynku resortowi oświaty. Po roku 1966 podjęto prace przy rozbudowie szkoły. W pracach pomagali rodzice, społeczeństwo i młodzież szkolna. Już 2 września 1967 dokonano uroczystego otwarcia nowego budynku szkoły. Przeprowadzano liczne zawody szkolne i międzyszkolne. Zapraszano do szkoły teatrzyki, organizowano koncerty Filharmonii Bydgoskiej. Rozwinięte były dość powszechne czyny społeczne: sadzenie drzewek i krzewów, budowa stacji kolejowej PKP w Borzyszkowie, drogi z Borzyszkowa do Czarmunia.

25 kwietnia 2003, zgodnie z uchwałą Rady Miejskiej w Więcborku, nadano szkole imiona Elżbiety i Jana Orzelskich.

Zabytki

Pałac w 2. połowie XIX w.

Tablica erekcyjna zamku Jana Orzelskiego z 1595 roku, na gruzach którego powstał pałac około 1860 roku

• Ruiny pałacu zbudowanego w 1595 r. przez Jana hr. Orzelskiego, następnie przebudowanego w 1860 r. na styl neorenesansowy. Zespół pałacowo-parkowy wraz z jeziorem Runowskim Mniejszym ma powierzchnię 18 ha. Obecnie teren jest własnością prywatną, a nieopodal ruin znajduje się ekskluzywny hotel i restauracja.
• Kościół rzymskokatolicki pw. Trójcy Świętej z lat 1606–1607, w stylu późnego renesansu.
• Pałac Prezydenta II RP Ignacego Mościckiego z 1912 r.

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 118448
2. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1100 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
5. GUS. Rejestr TERYT.
6. Runowo Krajeńskie – Parafia pw. Świętej Trójcy. diecezja.bydgoszcz.pl. [dostęp 2017-05-01].

Linki zewnętrzne

• Runowo Krajeńskie na polskiezabytki.pl
• Pałac Hr. Orzelskich w Runowie należy odbudować na gazetawiecborska.eu
• Strona internetowa kościoła pw. Świętej Trójcy w Runowie Krajeńskim